Baş verənlər ciddi siqnaldır, DİM in proqram təminatı yetərli deyil Ekspertdən sərt tənqid

DİM-in imtahanları zamanı niyə hər il bu cür hallar yaşanır? Qurum imtahanın nəticələrini qiymətləndirərkən, sözügedən problemləri nəzərə alacaqmı? Məsələ ilə bağlı ekspertlər nə düşünür?

Mövzu ilə bağlı təhsil eksperti Vüsal Kərimli Bakupost.az -a açıqlamasında bildirib ki, bu cür texniki problemlər artıq bir neçə ildir təkrarlanır:

“Keçən illərdə də bu kimi problemlər baş verib. Xüsusilə də dinləmə və danışıq ilə bağlı olan texniki bölmələrdə proqram təminatı tam deyil. Bu, Dövlət İmtahan Mərkəzinin proqram təminatının görünür, yetərli və dünya standartlarına uyğun olmadığının göstəricisidir. Halbuki tələbələr xarici dildən imtahanda iştirak etmək üçün ciddi məbləğ ödəyirlər. Yəni o pulun qarşılığında bu kimi hazırlıqsız, təminat proqramı zəif olan bir sistemin tətbiq edilməsi qəbuledilməzdir".

O bildirib ki, yaranmış vəziyyətdə abituriyentlərin, doktoranturaya müraciət edənlərin, ümumilikdə cəmiyyətin DİM-in keçirdiyi imtahanlara bəzi şübhələr və ya müəyyən narahatlıqlar fonunda baxışı formalaşır:

“Mən düşünürəm ki, bu halda iştirakçılar rəsmi şəkildə, yazılı olaraq və əsaslandırılmış formada Dövlət İmtahan Mərkəzinə müraciət etsələr və əgər onlara veriləcək cavab qane etməzsə, məhkəməyə qədər müraciət edə bilərlər. Çünki bu, kütləvi haldır, tək bir nəfər üçün deyil. Digər yolları tövsiyə etmirəm. Müraciət edən şəxslərin bu və ya digər qanuna uyğun olmayan formada aksiya keçirməsi və yaxud hər hansı bir yürüş təşkil etməsi doğru deyil. Rəsmi şəkildə müraciət etməklə məsələnin həllinə nail ola bilərlər. Baş verənlər DİM üçün çox ciddi siqnaldır. Qurum gələcəkdə bu problemlərin baş verməməsi üçün ciddi tədbirlər görməlidir. Bu siqnala gərək zamanında reaksiya versinlər və növbəti qəbul ilində bu və ya digər formada yaranan problemi aradan qaldırmaq üçün çalışsınlar".

Məsələ ilə bağlı İT üzrə ekspert Elvin Abbasov Bakupost.az -a açıqlamasında qeyd edib ki, bu tip texniki problemlər yalnız DİM-in sistemi ilə bağlı deyil, belə hallar müxtəlif beynəlxalq və yerli sistemlərdə də zaman-zaman baş verir:

“Facebook”da da bəzən problem çıxır, “WhatsApp” bəzən saatlarla işləmir. Yəni "sistem düzgün qurulmayıb” demək doğru deyil. Amma məsələyə adekvat yanaşmaq lazımdır. Bəzən olur ki, Azərbaycanın ən ali qurumlarında, saytında problem çıxır, “ChatGPT” bəzən saatlarla işləmir. Onda da biz tək kəlmə ilə deyək ki, sistemi düz qurmayıblar? Bu, doğru yanaşma deyil.Ümumi sistemlər, istər dövlət portalları olsun, istər nəhəng korporativlər, beynəlxalq və yerli sistemlər, bunların hər biri öz ritm axarında fərqli işləyir. Hansı ki, aksiyalar vaxtında və yaxud da tədbirlər zamanı yüklənmə baş verir. Məsələn, daha öncə MİDA sistemlərində görürük ki, hər dəfə kütləvi aksiya olanda, yəni MİDA evlər verəndə sistemdə çökmələr olur. Bu çökmələrin hər biri MİDA-ya aid deyil. Bəzən olur ki, "Asan İmza" çökür. Yaxud pandemiya dövründə sosial müdafiə sistemində 190 manatlıq birdəfəlik yardım zamanı sistem çökmüşdü. Bu, sosial müdafiənin öz sistemi deyildi. Giriş sistemləri - "Asan İmza” çökmüşdü.”

Ekspert qeyd edib ki, sistemlərdə dəyişikliklər və yeniliklər imtahana az qalmış tətbiq edilirsə, bu, test olunmadan istifadəyə verilməsi anlamına gəlir və nasazlıqlara səbəb ola bilər:

“Sistemlər normal halda işləyərkən müəyyən yüklə işləyirlər, amma imtahan, aksiya, tədbir vaxtlarında nəzərdə tutulmamış həddən artıq yükləmələr, girişlər baş verir. Əgər söhbət konkret Dövlət İmtahan Mərkəzindən gedirsə, bu sistemlər daim inkişaf edir. Daim ora yeni xidmətlər, yeni suallar, yeni metodologiyalar və yaxud da alqoritmlər əlavə olunur. Əgər bu alqoritmlər son anda çatdırılıbsa, yəni imtahanın elə son dövründə yüklənibsə, bu o deməkdir ki, test olunmayıb. Və test olunmamış bir sistemə test olunmamış bir yenilik əlavə olunanda, təbii ki, real imtahan vaxtında bu nəticələr baş verə bilir. Amma yaxşı olar ki, əgər sistemlər vaxtında çatdırılmırsa, o yenilik növbəti ilə saxlanılsın.

Və əvvəlki testdən çıxmış nəticələrlə öz proseslərini aparsınlar. Həmçinin kiberhücum hadisələri də ola bilir. Mənə elə gəlir ki, suallar ilk öncə DİM-ə verilməlidir və oradan alınan cavabları ekspertlər şərh etməlidirlər. Bu, daha doğru yanaşma olar. Hansı ki, məsələn, onlar səsli sual yeniliyini daha öncə istifadə ediblərmi, ilk dəfədirmi istifadə edirlər, bu sınaqdan keçmiş bir iş idimi? Bax, bu tip hallarda biz ekspertlər daim sistemlərin içində olmadığımız üçün sadəcə, mövcud hadisələri şərh edə bilirik. Və burada da qurum ilk öncə qeydlərini etməlidir ki, ekspertlər də onların üzərinə şərh versin".

Məsələ ilə bağlı Dövlət İmtahan Mərkəzindən Bakupost.az -ın sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, doktorantura üzrə keçirilən xarici dil imtahanlarının məqsədi beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş dil bilikləri meyarlarına uyğun olaraq namizədlərin xarici dil bacarıqlarını ölçməkdir:

“DİM tərəfindən keçirilən ingilis dili imtahanı CEFR (Common European Framework of Reference for Languages) standartlarına əsaslanaraq hazırlanır və bu tapşırıq materialları B2 və daha yuxarı səviyyədə dil biliyi tələb edir. Bu səviyyə, beynəlxalq dil biliyinin qiymətləndirilməsi sisteminə uyğun olaraq, ümumi dil bacarığı ilə yanaşı, akademik və elmi mətnləri başa düşmək və müəyyən elmi fəaliyyətlərdə dil bacarığını tətbiq etməyi hədəfləyir. Bu, sırf gündəlik dil istifadəsi yox, yüksək akademik tələblərə cavab verən bilik səviyyəsini nəzərdə tutur.İmtahanların beynəlxalq norma və prinsiplər əsasında keçirilməsi vacibdir və bu prinsiplərə uyğun olaraq, imtahanda təqdim edilən materiallar CEFR beynəlxalq dil səviyyələri çərçivəsində təhlil edilib və müvafiq olaraq tələb olunan səviyyəyə uyğunluğu təsdiq edilmişdir.”

Dinləmə blokundakı texniki problemlərlə bağlı narazılıqlara gəldikdə isə DİM iddiaların əsaslı olmadığını qeyd edib:

“Dinləmə mətnləri ilə bağlı deyə bilərik ki, bu özü sizdən müəyyən bir bacarıq tələb edir. Mətni eşidib anlamaq üçün dinləmə qabiliyyəti inkişaf etdirilmiş olmalıdır. Bəzən iştirakçıların bu bacarığı lazımi səviyyədə olmur və onlar belə hesab edirlər ki, anlaşılmazlığın səbəbi səslə bağlıdır. Ancaq belə deyil, çünki səsləndirmədə hər hansı bir texniki problem olarsa, o yerindəcə həll edilir. Qurğuda səsi artırıb azaltmaq mümkündür. Hətta texniki nazaslıq aşkar olunarsa, o qurğu yenisi ilə əvəz olunur, həmçinin itirilmiş zaman nəzərə alınır və iştirakçılara əlavə vaxt da verilir. Bütün bunlar imtahan zamanı həll oluna bilən məsələlərdir.”