“Beynin və ruhun kövrək nöqtələri: zəiflik bizi necə dəyişir və gücləndirir?“ Psixoloq izah edir

"Psixoloji sarsıntılar beynimizi yenidən formalaşdırır..."

Beyin sabit və dəyişməz bir orqan deyil. O, xəstəliklərin, psixoloji travmaların, xroniki stresin və hətta gündəlik vərdişlərin təsiri altında struktur və funksional baxımdan dəyişə bilir.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "WebMD" nəşri yazıb.

Stres, travma və vərdişlərin izi

Posttravmatik stress pozuntusu (PTSP) bu dəyişkənliyin ən tanınmış nümunələrindən biridir. Ağır psixoloji sarsıntılardan sonra beynin emosiyalara cavabdeh hissəsi olan badamcıq (amigdala) həddindən artıq aktivləşir. Paralel olaraq qərarvermə və özünənəzarət funksiyalarını yerinə yetirən prefrontal qabığın fəaliyyəti zəifləyir. Uzunmüddətli stres isə yaddaşın formalaşmasında əsas rol oynayan hipokampın həcminin azalmasına səbəb ola bilər.

Depressiya və şizofreniya kimi ruhi xəstəliklər də beyində iz buraxır. Depressiya düşünmə və yaddaşla bağlı sahələrin aktivliyini azaldır, iltihabi prosesləri gücləndirir və zamanla koqnitiv pozuntular riskini artırır. Şizofreniya zamanı isə informasiyanın ötürülməsini təmin edən boz və ağ maddənin itkisi müşahidə olunur.

Fiziki zədələr və asılılıqlar

İnsult və kəllə-beyin travmaları birbaşa fiziki zədələnmə ilə müşayiət olunur. İnsult zamanı beynin müəyyən hissəsi qanla təmin olunmur və bu, funksiyaların qismən və ya tam itirilməsinə gətirib çıxara bilər. Zədənin yerindən asılı olaraq nitq pozuntuları, hərəkət zəifliyi və ya digər nevroloji fəsadlar ortaya çıxır.

Təkrarlanan baş zədələri isə xroniki travmatik ensefalopatiya ilə əlaqələndirilir - bu degenerativ vəziyyət zamanla düşüncə, davranış və emosional tarazlığı pozur. Alkoqol asılılığı da eyni dərəcədə təhlükəlidir: araşdırmalar göstərir ki, spirtli içkilər beyin hüceyrələrini məhv edir, hipokamp kimi vacib strukturların həcmini kiçildir və yaddaşla öyrənmə qabiliyyətini zəiflədir.

Qəbul edilən kövrəklik və bərpa potensialı

Lakin dəyişikliklər yalnız mənfi istiqamətdə baş vermir. Beynin plastiklik xüsusiyyəti müsbət transformasiyalara da imkan yaradır. Mütəmadi meditasiya emosiyalar və öyrənmə ilə bağlı sahələrdə boz maddənin artmasına səbəb olur, fiziki fəaliyyət isə beynin qan dövranını gücləndirərək düşünmə və yaddaş funksiyalarını qoruyur.

Bu nöqtədə psixoloq Brene Braunun yanaşması diqqət çəkir. Onun TED (texnologiya, əyləncə, dizayn) çıxışında vurğuladığı əsas fikir budur: insanın öz zəifliyini qəbul etməsi onu sındırmır, əksinə, psixoloji davamlılığını artırır. Braun illərlə apardığı tədqiqatlar nəticəsində insanları iki qrupa ayırır - özünü qəbul edənlər və öz ətrafında müdafiə divarları quranlar. 

Birincilər daha dolğun emosional həyat yaşayır, sevgi və bağlılıq hissini itirmir. İkincilər isə qorxu, utanc və təcrid hissi içində ilişib qalır. Brauna görə, münasibətlərin mərkəzində həmişə kövrəklik dayanır. Sevilmək qorxusu, rədd edilmək ehtimalı, qeyri-müəyyən gələcək - bunlar insan təbiətinin ayrılmaz hissəsidir. Onlardan qaçmaq yox, onları qəbul etmək psixoloji sağlamlığın əsas şərtidir.

Dəyişiklik təhlükə deyil, xəbərdarlıqdır

Beynin və psixikanın necə dəyişdiyini anlamaq insanın özünə münasibətini də dəyişir. Bir çox neqativ dəyişikliklər vaxtında müdaxilə, düzgün müalicə və həyat tərzinin dəyişdirilməsi ilə geri çevrilə bilər. Stresin idarə olunması, zərərli vərdişlərdən imtina, fiziki və zehni aktivlik - bütün bunlar həm beyni, həm də insanın daxili dayanıqlığını gücləndirir. Zəiflik burada düşmən deyil. O, bəzən beynin və ruhun bizə göndərdiyi ən açıq xəbərdarlıq siqnalıdır.