BİZİM TƏQVİM: Yanvarın 29 da baş vermiş tarixi hadisələr

29 yanvar 2008-ci ildə Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus MiQ-29 döyüş təyyarəsi qəzaya uğrayıb. Qəza nəticəsində təyyarəni idarə edən hər iki pilot Fəxrəddin Əsədov və Əfqan Aslanov həlak olub. Ə. Aslanovun cəsədi bir neçə gün sonra dənizdən aşkarlansa da, F. Əsgərovun nəşini tapmaq mümkün olmayıb.

Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəsəbəsindəki hərbi bazadan təlim uçuşu üçün havaya qalxan "MiQ-29" markalı döyüş təyyarəsi sahildən 6 km uzaqlıqda dənizə düşüb. Həmin gün Azərbaycan şahinləri – kapitan Əfqan Aslanov və polkovnik-leytenant Fəxrəddin Əsgərov qəzaya uğrayan təyyarəni yaşayış məntəqələrindən mümkün qədər uzaqlaşdıraraq dənizə salmaqla daha dəhşətli faciənin qarşısını ala bildilər. Təyyarənin qalıqları və pilotlardan Ə. Aslanovun cəsədini dənizin dibindən 1 ay sonra çıxarmaq mümkün olub, digər pilotun nəşi isə tapılmayıb.

Bəs, yanvarın 29-da dünyada daha hansı hadisələr baş verib?

1. 29 yanvar1547-ci ildə Moskvada çar İvan Qroznının tacqoyma mərasimi keçirilib.

2. 1821-ci ilin bu günündə ilk dəfə Rus dənizçiləri Antarktidaya çıxıblar.

3. 29 yanvar 1833-cü ildə Rusiyada ilk dəfə olaraq Peterburqda şəhər poçt xidməti təsis edilib.

4. 29 yanvar 1896-cı ildə Amerika fiziki Qrubbe ilk dəfə olaraq xərçəngin müalicəsində radioaktiv şüalanmadan istifadə edib.

5. 1886-cı ilin 29 yanvarında Alman maşın mühəndisi və mühərrik dizayneri Karl Benz benzinlə işləyən ilk avtomobilin patentini aldı. Benz 1885-ci ildə satmaq məqsədilə istehsal edilən və benzin mühərriki ilə işləyən dünyanın ilk avtomobili “Motorwagen”i yaratdı. Üç təkərli, öndən döndürülən bu avtomobildə mühərrik arxa tərəfdə, sərnişinlərin tam altında idi.

6. 29 yanvar 1916-cı ildə Almaniya I Dünya müharibəsi əsnasında yeni istehsal edilən dirijabllardan ilk dəfə Parisi bombalamaq məqsədilə istifadə etdi. Bu gün daha çox reklam məqsədi ilə istifadə edilən dirijablların ilk uğurlu uçuşu 1852-ci ildə fransız mühəndis Henri Giffard tərəfindən həyata keçirildi. Hava şarlarının ən uğurlu yaradıcısı olan Qraf Ferdinand Fon Zeppelinin şərəfinə adlandırılan  zeplinlər, yəni dirijabllar müharibə zamanı Parislə yanaşı Londonu da bombaladı. Uzun müddət sərnişin daşımaq məqsədi ilə istifadə edilən bu uçan aparatlar təyyarələrin ortaya çıxmasından sonra 1950-ci illərə çatmadan istehsaldan çıxarıldı.

7. 29 yanvar 1923-cü ildə Türkiyə torpaqlarında yaşayan rumlar ilə Yunanıstanda yaşayan türklərin yer dəyişmələrinə imkan yaratmaq məqsədilə Türkiyə ilə Yunanıstan arasında Lozanna əhali mübadiləsi müqaviləsi imzalandı. Müqavilə 6 avqust 1924-cü ildə qüvvəyə mindi və təqribən 1 milyon rum Yunanıstana, 500 minə yaxın türk isə Türkiyəyə köç etmək məcburiyyətində qaldı. Türkiyədə İstanbul, Gökçəada və Bozcadada yaşayan rumlar, Yunanıstanda isə Qərbi Trakyada yaşayan türklər mübadiləyə daxil edilmədi.

8. 1934-ci il 29 yanvar tarixində beynəlxalq səviyyəli festivalda iştirak edən ilk Türk filmi "Ləbləbiçi xor-xor ağa"nın çəkilişi sona çatdı.  Filmin rejissoru Türk teatrının banisi Muhsin Ərtoğrul idi. Ssenarisi dünyada Mümtaz Osman təxəllüsü ilə məşhur olan Türk şairi Nazim Hikmət tərəfindən yazılan film həmin il 2-ci Venesiya Film Festivalında "Şərəf diplomu"na layiq görüldü.

9. 29 yanvar 1978-ci ildə İsveç Yer kürəsinə gələn zərərli şüaları tutan ozon təbəqəsini dağıdan aerozolların istifadəsini qadağan etdi və bu növ qadağalara imza atan ilk ölkə oldu.

29 yanvarda həm də bu tarixi şəxsiyyətlər xatırlanır:

1. 29 yanvar 1926-cı ildə Xalq artisti, sirk ustası, jonqlyor, illüzionist Xosrov Abdullayev (1926 – 31.3.1980) Şamaxıda anadan olub. “Uşaqlığın son gecəsi”, “O qızı tapın” və s. filmlərdə çəkilib.

2. 29 yanvar 1927-ci ildə məşhur balerina, Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti Leyla Vəkilova (1927 – 20.2.1999) anadan olub. Opera və Balet Teatrının aparıcı balet artisti olub. 1953-cü ildən Bakı Xoreoqrafiya Məktəbində dərs deyib, tədris ocağına rəhbərlik edib.

3. 29 yanvar 2011-ci ildə Əməkdar rəssam Ənvər Qarayev (18.2.1947 – 2011) vəfat edib. Dekorativ-tətbiqi sənət, xalça, batika, parça üzərində tikmə texnikasının mahir ustası idi.

4. 29 yanvar 2016-cı ildə Xalq artisti, bəstəkar Musa Mirzəyev (26.1.1933 – 2016) vəfat edib. Simfoniya, simfonik orkestr üçün əsərlər, kantata, vokal silsilələri, mahnıların müəllifidir. Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının professoru olub.

5. 29 yanvar 1950-ci ildə yazıçı-publisist, dramaturq Xeyrəddin Qoca anadan olub. “Hərənin öz payı...”, “Bu bizim zəmanədir”, “Düzü-düz, əyrini-əyri”, “Toy olacaq...” və s. pyeslərin müəllifidir.

Surxay Atakişiyev, Bizim.Media