Boynundan xaç asan, donuz otaran şeyxin sonu

Kulis.az Azad Qaradərəlinin Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” faciəsi əsasında hazırlanmış "Sənan-Xumar" tamaşasından qeydlərini təqdim edir.

Dostdan teatra - “Şeyx Sənan” tamaşasına dəvət gələndə heç fikirləşmədən razılıq verdim. Nə işim olur-olsun təxirə salacam – birincisi, Cavidin adı var, ikincisi, Şeyx Sənanın adı, üçüncüsü də dost dəvətidir, geri çevirə bilməzsən...

Hələ iki gün var tamaşaya, amma mən özümü “Şeyx Sənan”la görüşə hazırlayıram elə bil. Dilimin ucunda bir misra yuvasını tapa bilməyən ilan kimi fısıldayır, qıvrılır...

“Zünnar salıb boynuna Sənana dönübdür...”

Ardı gəlmir.

Fikrimi ha cəmləşdirməyə çalışsam da, gəlmir ki, gəlmir. Görünür, yaşdandır. İyirmi il əvvəl olsaydı, kitab-dəftəri, cüngfason dəftərçələrimi qatar-qatışdırar, ardını da yadıma salardım. İndi isə eləcə çevir-tatı, vur-tatıdayam: “Zünnar salıb boynuna.........”

Heç müəllifi də xatırlamıram...

(Qəribədir, elə bil tilsimlənmişəm. Nə var axı indiki texnologiyanın əlində?! Telefonu al, quqla yaz, şeirin ardını, müəllifini tap... Hələ süni intellekt! O ki adamın pişiyini ağaca dırmaşdırır! Ehhhhh... Hamısı “Şeyx Sənan”ın sehrindəndir...)

***

Gənc Tamaşaçılar Teatrının insanı cəzb edən aurasındayıq. İlk dəfə 18 yaşımda, birinci kursda oxuyanda burada Əkrəm Əylislinin “Quşu uçan budaqlar”ına baxmışam...Gör neçə il keçib?! 71 yaşın tamamına bir ay qalmış “Şeyx Sənan”ı seyr edirəm...

Tamaşa başlayıb. Dostlarla telefonu söndürüb tamaşaya köklənmişik. İnanın ki, o misra hələ də dilimdədir. Ardı da yoxdur ki, yoxdur...

Bir balaca səslənmədəki qüsuru nəzərə almasaq, hər şey əladır. Məndən qabaqkı cərgədə oturan xanım dönüb qısıq səslə üzr istəyir: “Bağışlayın önünüzdə əyləşdim.”

Əlimlə “narahat olmayın” işarəsi verirəm.

Şeyx Sənanı dəliyə döndərən mələk – Xumar (Leyli Vəliyeva) xüsusi qurğu ilə “göydən enir.” Daha doğrusu, enmir, hələ ordadır və deyəsən, Şeyxi ora çağırır. Yadıma ulu Cavidin misraları düşür:

Mən, fəqət hüsnü xuda şairiyəm,

Yerə enməm də, səma şairiyəm...

Fəqət bu misralar “Peyğəmbər”dəndir. Qayıdaq tamaşaya.

Gələcəyin böyük şeyxi kimi anılacaq Şeyx Sənan (Şövqü Hüseynov) bir röya görür və o röyada gördüyü mələk şeyxi dəli-divanə edir. Ətrafdakılar ona rişxəndlə baxırlar. Özü belə qadına biganə olan adam, birdən-birə belə hala düşür, təəccüb və heyrət içində deyir:

Sevdiyim yalnız eşqi-ruhani...

Deyim ki, aktyorun oyunu yaxşı idi. Səs ahəngi, Cavid misralarını ürəkdən duyması və tamaşaçıya çatdıra bilməsi sevincimə səbəb oldu.

Füzulinin dilinin anlaşılmazlığını, Cavidin dilinin sintetik dil olduğunu deyənlər gəlib gərək bu tamaşaya baxaydılar. Məncə, Füzulinin də, Cavidin də dilindən çox, onların sənətinin yaratdığı ahəngdir oxucunu (burada tamaşaçını) cəzb edən...

...Birinci hissə başa çatır, işıqlar yanır və qarşımda oturan xanımı yalnız indi görürəm: bu ki bizim xanım yazıçı Samirə Əşrəfmiş!

Məlum olur ki, Samirə xanım kulis.az-dan ayrılandan sonra burada işləyirmiş mətbuat katibi kimi... Bu məkan biz qələm əhlinə bir az da doğmalaşır onun timsalında...

***

Bu eşq dastanında - tamaşada Cavid qələminin şah misraları İkinci Korun (Eyvaz İbrahimov) dilindən bir zamanlar dinlədiyimiz gəncliyimizin səsi olan məşhur mahnı kimi deyil (Hüseyn Cavidə, Fikrət Əmirova, Məmmədəli Əliyevə min rəhmət!), elə misra kimi, qəzəl kimi bizi yaxalayır bu müqəddəs məkanda:

Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı,

Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əşki-həsrət olaydı.

Nə dərd olaydı, nə dərman, nə sur olaydı, nə matəm,

Nə aşiyaneyi-vüslət, nə bari-firqət olaydı.

Gönüldə nuri-məhəbbət, gözümdə pərdeyi-zülmət...

Nə nur olaydı, nə zülmət, nə böylə xilqət olaydı.

Nədir bu xilqəti-bimərhəmət, şu pərdəli hikmət?

Bu zülmə qarşı nolur bir də bir ədalət olaydı.

Tükəndi taqətü səbrim, ədalət! Ah, ədalət!

Nə öncə öylə səadət, nə böylə zillət olaydı.

Nəhayət, rejissor Cənnət Səlimovanın yozumunda bu eşq dastanı özünün kulminasiya həddinə yüksəlir: Gürcüstanda Şeyx Sənan Xumarın hüzurunda eşq kürəsində bişmədə - dinindən imtina edir, boynuna xaç salır (“Zünnar salıb boynuna Sənanə dönübdür...”), hətta donuz otarmağa razı olur...

Deyim ki, sonuncunu teatr işçiləri məharətlə düzəldə bilmişdilər – donuz çobanı olan Sənan bu işi məhəbbətinə layiq şəkildə icra edir... Papazın (Kərəm Hadızadə) və Platonun (Qurban İsmayılov) şərtlərini yerinə yetirir... fəqət onların şərtləri icra olunsa da, Xumarı Şeyx Sənana verməməkdə israrlıdırlar...

...Bütün eşqlər kimi “Şeyx Sənan” dastanı da (tamaşası) faciə ilə bitir...

Teatrdan ayrılmış, dostlarla vidalaşmış, şəhərin keçələrini tək-təkana gəzirəm...

Qəfil o tək misranın ardı da yadıma düşür və Abasqulu Ağaya rəhmət oxuya-oxuya, Cavid Əfəndinin ruhuna salavat çevirə-çevirə, o tək misranı dilimin altında vird edə-edə gəncləri ürəyimdə öz doğma teatrlarında o eşq dastanına baxmağa dəvət edirəm:

...Qüdsi ki, dəmi-qüdsi vurub lafi-təvəla,

Tən eylər idi görsə birin valehü-şeyda,

Tərk eyləmiş islamı görüb bunları hala,

İstər ola çarubkeşi-səhni-kəlisa,

Zünnar salıb boynuna, Sənana dönübdür.

...Saat 21-30-dur. Metroya girəndə boş vaqonda saqqallı bir gənclə gözləri alışıb yanan bir qızın şirin gülüşlərinə, xumar baxışlarına mane olduğumçün özümü danladım. Yaxşı ki, mənim telefonda nəyəsə baxdığımı görüb yenə öz aləmlərinə daldılar. Bir “Sənan-Xumar” dastanı da metroda “oynanılırdı...”

02.02.2025