Bu “köç” fəsadlar törədir, bir “layk” ev yıxır Psixoloqdan XƏBƏRDARLIQ

Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Fərhad Mehdiyev bu günlərdə cəmiyyətdə yeni formalaşmış davranış formalarına diqqət çəkib.

Ölkə.Az xəbər verir ki, o, sosial şəbəkələrin ölkə nüfusun ciddi hissəsini “psixoloji xəstəliyə saldığını” bildirib. 

“Düşünün ki, bir insan evinin pəncərəsini açır, özünə güzgüdə baxaraq küçədən keçən insanlara başın ora-bura çevirir, ya da başlayır gün ərzində nələr etdiyini danışmağa. Deyərik ki, bunun başı gedib və haqlı da olarıq. İndi düşünün, insanlar eyni şeyi telefonun qarşısında edir və ən dəhşətlisi odur ki, minlərcə insan onu seyr edir. Yəni cəmiyyətdə belə bir pataloji davranış rəğbət görür”. 

Onun bu fikirləri sosial şəbəkələrdə müzakirələrə səbəb olub.

Ölkə.Az mövzu ilə bağlı psixoloq İmdad Əlizadənin fikirlərini öyrənib. O, saytımıza açıqlamasında insanların indi adi həyatdan qopub sosial şəbəkələrə “köçdüklərini” söyləyib və bunun gələcək fəsadlarından da söz açıb:

“Bu “köç” fəsadlar törədir və gələcəkdə daha da ciddi mənfi nəticələri olacaq. Sosial şəbəkə o qədər adiləşib ki, kimsə sənə nəsə yazanda, ona qısa zamanda cavab verməyəndə bundan inciyirlər. Yaxud kiməsə nəsə yazırsan, dərhal cavab verir. Bütün bunlar insanların günlərinin əksər hissəsini sosial şəbəkələrdə keçirdiyini göstərir. Bu artıq bir asılılıqdır. Psixolaqlar sosial şəbəkəyə bağlı olan, ondan qaynaqlanan xeyli pozuntular qeydə alıblar. Məsələn, davamlı selfi çəkdirmək. Amma sosial şəbəkədə kiməsə nəyisə qadağan etmək də çətindir. Hərənin bir şəxsi hesabı var, nə istəyir yazır, paylaşır. Hələ şükür etməliyik ki, bəzi məsələlər qanunla qadağandır, yaxud bəzi şəxslər nədənsə qorxurlar, ona görə özlərini bir qədər yığışdırırlar. Yoxsa sosial şəbəkələri killerlik vasitəsinə çevirərlər. 

İnsanın şəxsi həyatı həmişə başqaları üçün maraqlı olub, ona görə də bunu daha gizli yaşamağa çalışıblar. O maraq bu gün də var, fərq ondadır ki, biz sosial şəbəkələrdəki davranışımızla həmin marağı təmin edirik”. 

Psixoloq, özünü yalnız və xoşbəxt hiss etməyən insanların sosial şəbəkələrə daha çox üz tutması barədə deyilənlərlə razılaşmadığını bildirib:

“Sosial şəbəkələrdən yalnız özünü tək və xoşbəxt saymayan insanların istifadə etdiyini düşünmək doğru olmaz. Bunu əksini göstərən hallar da kifayət qədərdir. Biri sevgilisindən ayrıldığını, depressiyada olduğunu paylaşırsa, profilinə batmış Günəş, qaranlığı əks etdirən foto qoyursa, digəri də yeni sevgili tapdığını, nişanlandığını, evləndiyini paylaşır. 

Düzdür, bədbəxtliklə üzləşənlər, yaxınını itirənlər, depressiyada olanlar sanki daha çox sosial şəbəkələrdə nəsə yazmağa, paylaşmağa tələsirlər. Ola bilsin ki, bu kimlərəsə mesajdır, hamı bilsin ki, o yaxınını itirib, nəsə bədbəxtliklə üzləşib, dərdinə şərik olsunlar, təsəlli versinlər. 
Bir nəfər sosial şəbəkədə profilinə qaranlıqda çəkilən foto, bütövlükdə mənfi mesaj verən foto qoyanda, paylaşım edəndə hamınız maraqlanırıq ki, görəsən, nə baş verib? Filankəsə nə olub? Bəlkə də belə edənlərin bəzilərinə heç nə olmur, sadəcə o cür paylaşımlar etməklə diqqət çəkmək istəylər. Kimsə zəng etsin, mesaj yazsın, maraqlansın.

Bəzən isə kimsə yaxşı bir paylaşım edir, kefinin kök olduğunu göstərir, kimisə qıcıqlandırmaq istəyir. “Görürsən, sən mənə belə etdin, amma dünya vecimə deyil, hər şey əladır, superdir”. İndi əla olub-olmaması başqa söhbətin mövzusudur”.   

İ.Əlizadə şəxsi həyatın gizliliyinin əhəmiyyətinə diqqət çəkib. Onun sözlərinə görə, bugünkü paylaşımlarımız gələcəkdə qarşımıza problem olaraq çıxa bilər:

“İnsanın şəxsi həyatının nə qədər gizli saxlasa, bir o qədər yaxşıdır. Bu istər ictimai fəaliyyəti olan, istərsə də heç bir vəzifəsi, statusu olmayan insanlara aiddir. Şəxsi həyatı əvvəllər heç qonşuya, dosta, rəfiqəyə də danışmazdılar. İndi isə insanlar nə yediyini, içdiyini, hara getdiyini, nə geydiyini və s. hamı ilə bölüşürlər. İndi kimsə çıxıb deyəcək ki, mən etmirəm. Bunlar az sayda insanlardır və çoxu da işlədiyi yerin tələbi, tutuduğu vəzifəyə görə bunu edə bilmir. Əks halda cəzalandırılırlar, işlərini itirirlər. 

Bütün sosial şəbəkə istifadəçiləri bilməlidirlər ki, istənilən paylaşım sabah onlar üçün kompramata çevirilə bilər. O paylaşımlar insanın bütün xaraketini, maddi inkanını, əlaqələrini ortaya qoyur. Amma o bu gün üçün belədir, sabah isə əleyhinə işləyən fakta çevirilə bilər. Biz dəfələrlə belə halların şahidi olmuşuq. Sosial şəbəkələr yaxşıdır, məlumat əldə edirsən, nəyisə paylaşırsan, fikrini bildirirsən, amma burada bir “layk” ev yıxır. 

Bu gün dalaşan insanların əksəriyyəti sosial şəbəkələrdəki paylaşımları, “layk”ları, fotoları bir-birinə qarşı istifadə edirlər. Deyirlər ki, sən filan vaxt filankəslə foto paylaşmısan, qonaqlıq vermisən, dostlarla gəzməyə getmisən, mənə niyə deməmisən? Paylaşdığın fotoda gördüm, əlini filankəsin belinə qoymusan. Niyə? Bütün bunlar sosial şəbəkələrin fəsadlarıdır.  

Təhlükə təkcə bundan ibarət deyil. Məsələn, kimsə səyahətə gedir. Yola düşəndə hava limanından, yaxud getdiyi yerdən paylaşım edir. Bu, artıq məlumat verməkdir. Mən evdə yoxam. Dəfələrlə belə hallar olub, oğrular bundan istifadə ediblər, evlərə soxulublar, qarət ediblər. 
Amma iş təkcə bununla bitmir. Bəlkə kimsə səni güdür, evdə, ölkədə olmamağından istifadə edib nəsə plan qurub? Səyahətdən qayıtmadan paylaşımlar etmək, həmin adamlar üçün siqnal rolunu oynayır.   

Ən böyük təhlükə isə uşaqlar, yeniyetmələr və gənclərlə bağlıdır. Onları təsir altına salırlar, mənfi yönə aparırlar. Yaxud bu kateqoriyadan şəxslər özlərini kiməsə oxşadırlar, nəticədə gördükləri obraz kimi formalaşırlar. 

Bir məsələni unutmaq olmaz: sosial şəbəkələrdə status yazan, foto, video paylaşanların hamısının öz məqsədləri, şəxsi maraqları var. Biz onlara baxanda, münasibət bildirəndə bir anlıq düşünməliyik: buna baxmaq, münasibət bildirmək mənə lazımdırmı?”, - deyə o əlavə edib.

Billurə Yunus