“Dekabr niyə hər il bu qədər tez gəlir?“ Psixoloqlardan açıqlama

"Beynimiz vaxtı necə aldadır və illəri niyə qısaldır..."

İlin bizə sürətlə keçmiş kimi görünməsi günlərin sayından yox, beynimizin topladığı unikal xatirələrin sıxlığından asılıdır. 

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "ScienceAlert" nəşri yazıb.

Məlum olur ki, beynimiz vaxtı təqvimlə deyil, yaşadığımız hadisələrin və emosiyaların zənginliyi ilə ölçür. Siz də 2025-ci ilin bir anın içində keçdiyini hiss edirsiniz? Alimlər bildirir ki, beynimizin daxilində real "saat" yoxdur. O, vaxtın keçməsini yalnız parlaq hadisələrin və güclü emosiyaların sayı ilə qiymətləndirir. Psixoloqların izahına görə, gündəlik rutin günlər sonsuz kimi görünür, amma illər göz açıb-yumunca bitir.

Beyin vaxtı necə "hesablayır"?

Əslində "vaxtın qavranılması" anlayışı tam dəqiq deyil. Çünki vaxt fiziki obyekt deyil - onu görmək, eşitmək və ya toxunmaq mümkün deyil. İşıq dalğaları, səs titrəyişləri və ya mexaniki təzyiq kimi beynin qeyd edə biləcəyi heç bir "vaxt siqnalı" mövcud deyil. Buna görə də beyin vaxtı birbaşa ölçmür, onu dolayı yolla təxmin edir. Saat mexanizminə bənzər şəkildə, dəyişiklikləri müşahidə edərək nəticə çıxarır. Amma adi saatlardan fərqli olaraq, beynin bərabər "tikləri" yoxdur. O, keçən müddəti hadisələrin sayı və intensivliyi ilə müəyyən edir.

Emosiyalarla dolu, aktiv bir zaman aralığı daha uzun kimi hiss olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, məsələn, qısa müddətli, amma dəyişkən görüntü statik şəkildən daha uzun görünür. Elə buna görə də yol qəzası kimi ekstremal vəziyyətlərdə insanlar vaxtın yavaşladığını hiss edirlər. Təcrübələrdə iştirakçılar yüksək stres anlarını sonradan real vaxtdan xeyli uzun qiymətləndiriblər. Güclü emosiyalar diqqəti kəskin şəkildə artırır və beyin son dərəcə detallı xatirələr yaradır. Sonradan bu zəngin xatirələr analiz edilərkən, keçmiş vaxt olduğundan daha uzun görünür.

Vaxt doğrudanmı "uçur"?

Ayların hara yoxa çıxdığını anlamaq üçün vaxtın iki fərqli qavrayış formasını ayırd etmək vacibdir. Retrospektiv qavrayış - keçmişə baxıb vaxtı dəyərləndirdiyimiz an. Perspektiv qavrayış - vaxtın indi necə keçdiyini hiss etdiyimiz an. Məsələn, növbədə gözləmək və ya həkim otağında oturmaq sonsuz kimi görünür, sevdiyimiz işlə məşğul olanda isə vaxt hiss olunmadan keçir. Səbəb diqqətin fokusudur. Nə qədər çox vaxtın özünə diqqət yetirsək, o qədər yavaş keçirmiş kimi görünür. "Vaxt xoş olanda uçur" fikri əslində zövqdən çox yayınma ilə bağlıdır. Zehin məşğul olanda vaxtın keçdiyini hiss etmirik. Darıxmaq, daim saatı izləmək isə vaxtı süni şəkildə uzadır.

Niyə rutin illəri "udub aparır"?

"Günlər uzun, illər qısa" ifadəsinin kökü də buradadır. Yaş artdıqca bu hiss daha da güclənir. Uşaqlıq və gənclik dövrü yeniliklərlə zəngindir: ilk təcrübələr, ilk dönüş nöqtələri, böyük dəyişikliklər. Bu mərhələ çoxlu parlaq xatirələr yaradır və sonradan uzun bir dövr kimi xatırlanır. İllər keçdikcə gündəlik həyat avtomatikləşir. Məişət, iş, eyni marşrutlar emosional yükünü itirir. Günlər yavaş və yeknəsəq keçirmiş kimi hiss olunur. Amma məhz bu yeknəsəqlik zəif xatirələr yaradır. İl sonunda beyin geriyə baxanda kifayət qədər parlaq hadisə "tapmır" və nəticədə il qısa görünür. Elə buna görə də dekabrın gəldiyini anlayanda təəccüblənirik.

Vaxt hissini necə "yavaşlatmaq" olar?

Anın içində vaxtı yavaşlatmaq asandır, amma xoş deyil: darıxmaq, gözləmək, monoton prosesləri izləmək kifayətdir. Xatirələrdə vaxtın sıxılmaması isə daha çətin, amma mümkündür. Birinci yol - yaddaşı qorumaqdır: gündəlik yazmaq, fotolara baxmaq, yaşananları xatırlamaq. İkinci yol isə daha aktiv və zövqlüdür: həyatı yeni təcrübələrlə doldurmaq. Səyahətlər, kəşflər, qeyri-adi qərarlar və fərqli təcrübələr parlaq xatirələr yaradır və ili yaddaşda "uzadır". Belə olduqda daxili saatınız tamam başqa cür işləməyə başlayır.