“Dım dım” halvası Gəncədə necə hazırlanır?

Həmzəyeva Nurlana Qərib qızı

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru, etnoqraf

Mənbələrə əsaslanaraq deyə bilərik ki, “dım-dım” halvası Gəncənin ən məşhur halvası olub. Təəssüf ki, artıq bu halvanın Gəncədə hazırlanma texnologiyası unudulmaq üzərədir. Halvanın “çalınmasının” şəhərə məxsus spesifik xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün şəhərdə etnoqrafik sorğu keçirtdik, informatorların məlumatlarını dəqiqləşdirdik.

Məlum oldu ki, “dım-dım” halvası XX əsrin 20-ci illərinə kimi yas mərasimlərində, dəfn günü bişirilib. İsti-isti yuxalara bükülərək və ya dayaz nimçələrdə üzərinə badam səpilərək vəfat edən şəxs torpağa tapşırılana kimi hüzr yerində iştirak edənlərə paylanılıb və qəbristanlığa da aparılıb. Halvanın mərasimdə çalınması kədərlənən insanların ürəyinin təpər, qüvvət tapmasını, halvanın üzərinə badamın səpilməsi isə mərasimdə iştirak edənlərə uzun ömür arzulamağı simvolizə edir. Badam uzunömürlülüyün simvolu hesab edilir. Bəhs edilən dövrdən etibarən, yas mərasimlərində “dım-dım” halvasını “tər” halvası əvəz edib. Müasir dövrdə artıq yas mərasimlərində hazırlanan “umac” halvası isə əvvəllər şad günlərdə, nəzir süfrələrində çalınıb. Umac halvasına qozun vurulması isə bununla əlaqələndirilir.

Halvanın adına mənbələrdə müxtəlif formalarda rast gəldik: “dım-dım”, “dam-dam”, “dum-dum”, “dəm-dəm”. Bu halva tam hazır olduğu zaman müşahidə edilən səslə və ya səbrlə, ahəstə bişməsilə və s. əlaqələndirilir. Gəncədə bəzən bir işi icra etməyə başlayanda, iş çətin başa gələndə “ bu sənə dım-dım halvası deyil” kimi deyimlər də var. Bu halvanın çalınmasının asan olması ilə əlaqələndirilsə də, əslində halvanın çalınması elədə tez və asan ərsəyə gəlmir. Fikrimizcə bu deyim halvanın bişən kimi isti-isti yeyilməsi ilə də bağlı ola bilər. Çünki, tərkibində yumurta olduğu üçün soyuduqdan sonra dadı və forması dəyişir.

Gəncə mətbəxinin mahir bilicilərindən olan, Gəncədə XVIII əsrdə xan sarayında hazırlanması məlum olan “xan” plovun, bəhməzli-sirkəli mütəlcəm plovun, Nadir şah dövrünə aid albalılı-çolpalı plovun bişirilmə texnologiyasını yenidən bərpa edən Cahangirov Mubin Cahan oğlu “dım-dım” halvasının hazırlanma texnologiyasını bizə təqdim etdi: Halvanı “çalmaq” üçün ərinmiş kərə yağında yumurta və şəkər tozu təxminən 20 dəqiqə kimi qarışdırılır. Yağda qovrulmuş unun üzərinə əlavə edilir. Yağ undan ayrılana kimi yenidən qovrulur. Halvanın üzərinə xırda doğranmış (rəndələnmiş) badam səpilir. Gəncədə “dım-dım” halvasının ən məşhur bişirəni Tatabad məhəlləsinin sakini Sürəyya nənə bugün də rəhmətlə anılır.