Doğulmaq üçün ən pis dövr: Səfəvi Osmanlı müharibəsi və digər səbəblər...

İnsanlıq üçün ən dəhşətli dövrlərdən danışanda 17-ci əsrin ağırlığı çox vaxt nəzərdən qaçırılır. Bu müddətdə bəzi insanlar varlanmışdı, lakin dünya eyni zamanda müharibələr, siyasi təlatümlər, inflyasiya və iqlim dəyişikliyinin yaratdığı xaosla əhatələnmişdi. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "IFLScience" yazır.

Tarixçilər bu dövrü əsasən "ümumi böhran” adlandırır. Yəni 17-ci əsrin əvvəlindən 18-ci əsrin əvvəlinə qədər davam edən, Avropada və Asiyanın böyük hissəsində genişmiqyaslı münaqişələr və qeyri-sabitliklə xarakterizə olunan bir epoxa.

Məqalədə qeyd edilir: "Bu əsrin nə qədər ağır keçdiyinin göstəricisi olaraq hesab olunur ki, Yer əhalisinin sayı son dəfə məhz bu dövrdə azalıb. Əsas səbəb isə 1600-cü illərdə baş verən inanılmaz sayda müharibələr idi: İngilis vətəndaş müharibəsi, Fransadakı Fronda üsyanları, Səksənillik müharibə, fransız-ispan müharibəsi, birinci ingilis-holland müharibəsi, Polşa-İsveç müharibələri, Hindistanda Moğollar və Marathalar arasındakı qarşıdurmalar, Mancur istilası zamanı Min sülaləsinin süqutu və Osmanlı imperiyası ilə Səfəvilər arasındakı müharibələr - bunlar yalnız bir neçəsidir".

Lakin əsrin ən böyük faciəsi 1618–1648-ci illəri əhatə edən Otuzillik müharibə olub. Bu, qitənin böyük hissəsini yerlə-yeksan edən və demək olar ki, bütün böyük Avropa dövlətlərini cəlb edən tarixin ən ölümcül münaqişələrindən biri kimi tarixə düşüb. Müharibə 8 milyonadək insanın həyatına son qoyub və Mərkəzi Avropanın bir hissəsini dağıntıya çevirib.

Bu əsri daha da ağırlaşdıran amillərdən biri də hava şəraiti olub. Dövrün Avropa rəsmlərinə baxanda qarlı mənzərələrin bolluğu nəzərə çarpır. Bu təsadüfi deyil: həmin vaxtlar Qərbi Avropanın çox hissəsində temperatur təxminən 2°C aşağı düşmüşdü.

"1608-ci ildən başlayaraq Londonda hava o qədər soyuq idi ki, Temza çayı donur, üzərində "buz yarmarkaları" keçirilirdi. Sakinlər donmuş çayda bazarlar qurur, oyunlar oynayır və şənliklər təşkil edirdilər. 19-cu əsrə doğru Temzada güclü don hadisələri nadir hal aldı və bu gün demək olar ki, baş vermir", deyə "IFLScience" qeyd edir.

2011-ci il tədqiqatı isə göstərib ki, Kiçik Buzlaşma Dövrü kənd təsərrüfatına ciddi təsir göstərib, bu isə ərzaq qıtlığı, iqtisadi böhran, narazılıqlar və Avropa boyunca çoxsaylı müharibə, üsyan və qiyamlara yol açıb:

"İqlim məlumatları əhali sayı, müharibələr, sosial narazılıqlar, kənd təsərrüfatı istehsalı, taxıl qiymətləri və əməkhaqqı kimi dəyişkənlərlə müqayisə edildikdə tədqiqatçılar nəticəyə gəlib ki, ümumi böhran 1560–1660-cı illər arasında baş verən qlobal soyuma ilə səbəb-nəticə əlaqəsinə malik idi".

17-ci əsrdə yaşayan insanlar da dövrlərinin nə qədər ağır olduğunu anlayırdı. Məsələn, Çində 1641-ci ildə yazılmış bir sənəddə belə deyilirdi: "Fəlakətlər və üsyanlarla bağlı bütün qəribə hadisələr arasında heç nə bu dövrdən daha pis olmayıb".

İki il sonra İspaniyada çap edilən bir broşürdə yazılırdı: "Bu, sanki hər bir millətin alt-üst olduğu bir dövrdür və bəzi böyük ağıl sahiblərini dünyanın sonunun yaxınlaşdığına inanmağa vadar edir".

"IFLScience "isə yekun nəticədə bildirir: "Tez-tez deyilir ki, biz də zamanın sonlarında yaşayırıq: iqlim böhranı dərinləşir, ətraf mühitin çirklənməsi artır, geosiyasi gərginlik zirvəyə çatıb. Bəlkə də öz fəlakətlərimiz barədə düşünərkən 17-ci əsrə nəzər salmalı və xatırlamalıyıq ki, hər bir böhran gec-tez keçir (lakin yenilərinin yaranması da qaçılmazdır)".

Aydın