“Döyüşə qocalar gedir”

Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin vəzifədə olmasının yaş həddi artırılır. Bununla bağlı “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Qanuna təklif edilən dəyişikliklər Milli Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin iclasında müzakirə edilib.

Dəyişikliklə vəzifədə olmanın yaş həddi 70 yaşdan 75 yaşa qaldırılır. Həmçinin məhkəmənin 75 yaşına çatan hakimi Konstitusiya Məhkəməsinin yeni hakimi təyin olunanadək, 6 aydan çox olmayan müddətdə vəzifələrini icra etməyə davam edir.

Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi 75 yaşına çatdıqda səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verilə bilər. Səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verildikdə, o, istefada olan Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi sayılır.

Qeyd edilib ki, layihənin məqsədi uzunmüddətli hüquqi təcrübəyə malik hüquqşünasların Konstitusiya Məhkəməsində fəaliyyətini davam etdirməsinə şərait yaradaraq məhkəmə sisteminin səmərəliliyini artırmaqdır. Bu yanaşma beynəlxalq təcrübəyə əsaslanır. Belə ki, bir sıra Avropa ölkələrində, o cümlədən Almaniya, Fransa və İspaniyada Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərinin yaş həddi 75 və daha yuxarıdır ki, bu da onların hüquqi bilik və təcrübəsindən daha səmərəli istifadəyə imkan yaradır.

Bununla yanaşı, 75 yaşına çatmış hakimlərin yeni hakim təyin olunana qədər vəzifələrini icra etmə müddətinin 6 aydan çox olmayan müddətə konkretləşdirilməsi, hüquqi müəyyənlik prinsipinə uyğun olaraq normanın aydın və birmənalı tətbiqini təmin edir. Layihə müzakirələrdən sonra parlamentin plenar iclasına tövsiyə olunub.

Vəkil Elçin Sadıqov “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirib ki, dəyişikliklər yaşı 70-i keçmiş hakimlərin bir müddətdə öz postlarında qalmasına xidmət edir: “Bu dəyişikliklər onların müddətinin uzadılması üçün edilir. Mən burada hansısa legitim məqsəd, məntiqli qərar görmürəm. Onsuz da Konstitusiya Məhkəməsində vəziyyət belə idi, sadəcə olaraq, bunu rəsmiləşdirirlər.  Bəzi ölkələr var ki, hakimlərin yaş məhdudiyyəti yoxdur. Azərbaycanda isə roman-german hüquq sisteminə aid olduğuna görə hakimlərin yaş təsnifatı qanunda qəbul edilən haldır. Konstitusiya Məhkəməsi səlahiyyətlərinin əksəriyyətindən məhrum edilib. Real təcrübəni dəyərləndirməklə qərarlar qəbul etmək imkanı xeyli azaldılıb.  Hesab edirəm ki, Konstitusiya Məhkəməsi hüququn hazırkı inkişaf dinamikasına uyğun qərarlar qəbul edə bilmir. Hakimlərin vəzifədə olmalarının yaş həddini artırmaq isə dinamikanı daha da azaldır, 70 yaş uyğun formatdır. Digər məhkəmələrin hakimlərinin vəzifədə qalma müddəti 65 yaşa qədərdir. Onların da müddəti 5 ilə qədər artırıla bilər.  Təcrübədə biz kiminsə müddətinin 5 il artırıldığını görməmişik. Konstitusiya Məhkəməsinin hakimlərinə birbaşa belə artım edilməsi məntiqsizdir. Bu, sadəcə olaraq, müəyyən hakimlərin vəzifədə uzun müddət qalmasına xidmət edir”.

Hüquqşünas Qulamhüseyn Əlibəyli deyir ki, vəzifədə qalmanın yaş həddinin artırılması hakimlərin daha təcrübəli olmaları nəzərə alınmaqla həyata keçirilir: “Bir çox ölkələrdə parlamentin yuxarı palatasının senatorlarının da yaşı yuxarı həddə götürülür. Milli Məclisin üzvləri üçün də yaş məhdudiyyəti yoxdur. Bunun prinsip mahiyyəti ondan ibarətdir ki, yaşlı adam daha təcrübəli olur, problemləri, məsələləri daha anlayışla həll etmək imkanına malik olur. Konstitusiya Məhkəməsinin hakimləri praktiki və fərdi işləri həll etmirlər. Qanunvericiliyin konstitusiyaya uyğunluğunu yoxlayırlar. Buna görə də onların daha təcrübəli olması tələb olunur. Təkcə Konstitusiya Məhkəməsinin yox, digər hakimlərin də vəzifədə qalma müddətinin  artırılması məsələsinə baxılmalıdır. Hakimlərin statusu təxminən eyni olmalıdır. Ümumiyyətlə, dəyişikliklərin mən mənfi cəhətini görmürəm, əksinə, müsbət haldır”.

Hüquqşünas Sadiq Əfəndiyev “Yeni Müsavat”a bildirib ki, Konstitusiya Məhkəməsində işin keyfiyyətini yüksəltmək üçün yaş meyarından daha çox savadlı və layiqli hakimlərin təyin edilməsi əsas götürülməlidir: “Bu məhkəmənin hakimləri əsas qanuna uyğunluğu yoxlayır, dövlət əhəmiyyətli qərarlar qəbul edir. Yaş həddinin 75-ə qaldırılması Konstitusiya Məhkəməsinin hakim korpusunun formalaşdırılmasında, istərsə də digər məsələlərdə xüsusi zərər verməyəcək. Təbii ki, yaxşı olardı ki, gənc kadrlar çoxluq təşkil edərdi. Onların enerjisi və məhsuldarlığı 75 yaşlı insandan çox olacaq. Lakin görünür, zərurət yaranıb ki, 75 yaş edirlər. Hüquq sistemində inkişaf etməkdə olan təcrübəyə, tendensiyaya əsaslanmaq lazımdır. Burada dayanaqlıq yoxdur. Hakimlərimizdə sivil hüquqda gedən dəyişikliklər nəzərə alınaraq biliklər formalaşmalıdır ki, güclü şərh verə bilsinlər. İstər konstitusiya və istərsə də milli qanunvericilik normalarını şərh edərkən bu bilgilər, hüquqi baxışlar lazım olur. Bu baxımdan deyə bilərəm ki, layiqli hakimlər gənclər arasından da ola bilər. Yaş həddi birinci meyar deyil. Əsas məsələ həmin peşəyə layiq şəxslərin təyin edilməsidir”.

Qeyd edək ki, hələ ötən il hakim vəzifəsinə namizədlər üçün 30 yaş tələbi ləğv edilib. “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Qanuna təklif edilən dəyişiklikdə yaş senzi aradan qaldırılıb.  Layihəyə əsasən, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 126-cı maddəsinin birinci hissəsinə uyğun olaraq seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli, hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola biləcəklər.

Qeyd edək ki, qüvvədə olan qanuna əsasən, yaşı 30-dan aşağı olmayan, seçkilərdə iştirak etmək hüququna malik olan, ali hüquq təhsilli, hüquqşünas ixtisası üzrə 5 ildən artıq işləyən Azərbaycan Respublikası vətəndaşları hakim ola bilərlər.