Ekspert: Azərbaycan Transxəzər dəhlizini Çin və Avropa arasında “qızıl marşruta” çevirə bilər MÜSAHİBƏ

Bakı, 8 may, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

AZƏRTAC çinli iqtisadçı, Taihe İnstitutunun (Pekin) baş elmi işçisi Dinq Jianvey ilə müsahibəni təqdim edir.

- Prezident İlham Əliyevin Çinə səfərinin iqtisadi əhəmiyyətini necə xarakterizə edərdiniz? Bu səfərin ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı baxımından konkret hansı aspektlərini ən önəmli hesab edirsiniz? İki ölkə arasında ticarət, investisiya və məşğulluq sahəsində əməkdaşlığın keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçdiyini demək olarmı?

- Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri təkcə siyasi-diplomatik müstəvidə deyil, həm də ölkələrimiz arasında iqtisadi-ticarət əlaqələrinin yeni mərhələyə yüksəlməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır və əməkdaşlığın perspektivli istiqamətlərinə yeni nəfəs verib. Səfər çərçivəsində Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev iki ölkə arasında hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin qurulduğunu elan etdilər. Bu, ikitərəfli münasibətlərdə tarixi mərhələ olmaqla yeni bir səhifə açdı və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlıq üçün yol xəritəsini müəyyənləşdirdi. Çin tərəfi liderlərimizin strateji rəhbərliyi altında əldə olunmuş razılaşmaların tam şəkildə reallaşdırılmasına hazırdır. İqtisadi baxımdan Prezident İlham Əliyevin səfərinin əsas əhəmiyyəti Azərbaycan ilə Çin arasında “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində strateji uyğunluğun dərinləşdirilməsi ilə bağlıdır. Azərbaycanın Avrasiya nəqliyyat qovşağı və enerji resurslarının ixracatçısı kimi coğrafi mövqeyi Çin tərəfindən irəli sürülən Orta Dəhliz konsepsiyası ilə təbii şəkildə uzlaşır. Səfər bir çox istiqamətlərdə irəliləyiş üçün zəmin yaradır:

• Enerji təhlükəsizliyi - Azərbaycanın enerji ehtiyatları Çinə enerji tədarükünün diversifikasiyasına töhfə verə bilər. Eyni zamanda, Çin texnologiyaları Azərbaycanın neft emalı və bərpaolunan enerji potensialını gücləndirə bilər.

• Transmilli logistika - Tərəflər Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafını sürətləndirməyə və “Çin–Avropa yük ekspresi” üçün cənub marşrutunu formalaşdırmağa hazırdırlar. Bu isə Asiya ilə Avropa arasında quru ticarətinin effektivliyini 30 faizdən çox artırmağa imkan verə bilər.

• Geo-iqtisadi dayanıqlıq - Qərbin Rusiya üzərinə tətbiq etdiyi sanksiyalar fonunda Çin ilə Azərbaycanın əməkdaşlığı Avrasiya təchizat zəncirlərinin yenidən qurulmasına və regionda iqtisadi parçalanma risklərinin azaldılmasına xidmət edir.

- Prezident İlham Əliyevin Çinə səfəri nəticəsində hansı konkret nailiyyətləri qeyd etmək olar?

- Maye təbii qaz (LNG) tədarükü üzrə müqavilə. CNOOC şirkəti ilə SOCAR arasında ildə 2 milyon ton həcmində mayeləşdirilmiş təbii qaz tədarükünə dair razılaşma Xəzər enerji resurslarının Şərqi Asiyaya ilk birbaşa ixracı oldu. Həmçinin texnoloji əməkdaşlığı qeyd etməliyik. “Huawei” ilə Azərbaycanın Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi arasında həyata keçiriləcək 5G “ağıllı şəhər” layihəsi yüksək texnologiyalara əsaslanan yeni əməkdaşlıq mərhələsinin əsasını qoydu. Bununla yanaşı, valyuta tərəfdaşlığını vurğulamalıyıq. Azərbaycan və Çin mərkəzi bankları arasında 6 milyard yuan (1 milyard manat) məbləğində valyuta sazişi ticarətdə milli valyutaların payını 12 faizdən 35 faizə yüksəltməyə imkan verəcək. Ticarət strukturunun transformasiyasına gəlincə, ikitərəfli ticarətdə elektrik və mexaniki avadanlıqların payı 2018-ci ildəki 41 faizdən 2023-cü ildə 67 faizə yüksəlib. Bu isə xammal əsaslı ticarətdən istehsal zəncirinin bütün mərhələlərində əməkdaşlığa keçidi göstərir.

Bundan başqa, investisiya modelində innovasiyalara da toxunmalıyıq. Çin şirkətləri ənənəvi EPC modelindən “investisiya–tikinti–idarəetmə” modelinə keçir. Nümunə olaraq “Chery” avtomobillərinin lokal istehsalı layihəsi göstərilə bilər. Bu layihə 2000 ixtisaslı iş yeri yaradıb.

İnstitusional uyğunluğu da qeyd etməliyik. Ticarətin asanlaşdırılması üzrə 18 tədbirin tətbiqi, o cümlədən iqtisadi operator statusunun qarşılıqlı tanınması və məhsul standartlarının uyğunlaşdırılması, gömrük rəsmiləşdirmə müddətini 40 faiz azaltmağa imkan verib.

Səfər zamanı ümumi 3,7 milyard dollar məbləğində razılaşmalar imzalanıb. Lakin bu səfərin əsas əhəmiyyəti energetika–logistika–rəqəmsallaşma üçbucağı üzərində qurulmuş yeni əməkdaşlıq çərçivəsinin formalaşmasındadır. Azərbaycanın neftdənkənar sektora 9 milyard dollar sərmayə cəlb etmək istəyi və Çinin xarici istehsal güclərini artırmaq strategiyası fonunda, bu səfər nöqtəvi layihə əməkdaşlığından sistemli inteqrasiyaya keçidi simvolizə edir. Bu isə Cənubi Qafqazın iqtisadi coğrafiyasını dəyişdirə biləcək bir mərhələnin başlanğıcıdır.

- Çin ilə Azərbaycan arasında tərəfdaşlığın xarici təsirlərini nə dərəcədə innovativ hesab edirsiniz? Bu addımın arxasında duran uzunmüddətli geosiyasi və praktik məqsədlər nədən ibarətdir?

- Çin və Azərbaycan arasında tərəfdaşlığın xarici təsirləri bir neçə əsas istiqamətdə mühüm innovativlik nümayiş etdirir. Bu əməkdaşlıq ənənəvi "resurslar müqabilində infrastruktur" modelindən kənara çıxaraq energetika, logistika və rəqəmsallaşma sahələrində üçölçülü sinerji yaradır. Məsələn, mayeləşdirilmiş təbii qazın birbaşa tədarükü üzrə razılaşma sabit resurs axınlarını təmin edir, Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi regional əlaqəni gücləndirir, 5G “ağıllı şəhər” layihələri isə texnoloji həlləri idarəetməyə inteqrasiya etməklə effektivlik yaradır. Bu, resurs axınlarının, logistik effektivliyin və rəqəmsal idarəetmənin inteqrasiyası Avrasiya əməkdaşlığında dönüş nöqtəni təmsil edir və sektorlardakı qarşılıqlı asılılığı artırır. Bu isə regional tərəfdaşlıqlarda nadir rast gəlinən haldır. Qərbin sanksiyalarının Avrasiya tədarük zəncirlərini pozduğu bir şəraitdə Çin və Azərbaycan regional ticarət ekosistemi yaradıblar. Milli valyutalarda hesablaşmaların artırılması üçün valyuta svopları, dedollarlaşma mexanizmləri, müəyyən olunmuş iqtisadi operator statusunun qarşılıqlı tanınması və məhsul standartlarının uyğunlaşdırılması kimi vasitələr inkişaf edən ölkələrə qlobal ticarət strukturlarında alternativ yol təklif edir. Çin Cənubi Qafqazda kompleks strategiya tətbiq edir: yüksək texnologiyaların ixracı (“Huawei”yin 5G şəbəkələri), istehsal gücünün ötürülməsi (“Chery” avtomobillərinin lokal istehsalı), maliyyə institutlarının dəstəklənməsi (Mərkəzi Banklararası svoplar). Bu strategiya texnologiyaya çıxış və yeni bazarlara inteqrasiya sahəsindəki tarixi boşluqları aradan qaldırmağa kömək edir.

Uzunmüddətli geosiyasi və praktik məqsədlərə gəlincə, Çin üçün əsas məqsədlər energetika təhlükəsizliyinin diversifikasiyası, quru yolla enerji idxalının artırılması, Çin–Avropa cənub dəhlizinin inkişafı vasitəsilə Avrasiya quru qüdrətinin gücləndirilməsi və “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün davamlılığını artırmaqdır.

Azərbaycan üçün əsas hədəf iqtisadi coğrafiyanın transformasiyasıdır; enerji asılılığından çıxaraq logistika mərkəzinə çevrilmək, tranzit ticarətdən gəlirləri artırmaq, Rusiya və Qərb arasında balanslı əməkdaşlıq yolu ilə siyasi avtonomiyanı gücləndirmək. Azərbaycan bərpaolunan enerji və elektromobil sahəsində Çin texnologiyaları vasitəsilə qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək istəyir.

Bu tərəfdaşlıq Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü gücləndirmək üçün Azərbaycanın strateji mövqeyindən yararlandığı, Azərbaycanın isə Çin kapitalı və texnologiyası hesabına Avrasiya dəyər zəncirinin inteqratoruna çevrildiyi bir modeli təmsil edir. Əsas məqsəd mərkəzləşdirilməmiş, çoxqütblü əməkdaşlıq şəbəkəsi formalaşdırmaq, sərt iyerarxik alyanslardan yayınmaq və yumşaq gücü infrastruktur inteqrasiyası və institutların uyğunlaşdırılması yolu ilə tətbiq etməkdir.

- “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycanın əsas logistik qovşaq kimi rolunu necə qiymətləndirirsiniz? Bu təşəbbüslərin Azərbaycanın “İpək Yolunun dirçəlişi” milli strategiyası ilə uyğunlaşdırılmasını sürətləndirmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?

- Azərbaycan “Bir kəmər, bir yol” (BRI) təşəbbüsü çərçivəsində strateji əhəmiyyətə malik mövqe tutur və bu, bir neçə əsas aspektdə özünü göstərir. Birincisi, Azərbaycan Avrasiyanın “kəsişmə nöqtəsində” yerləşən vacib coğrafi qovşaqdır. Ölkə Xəzər dənizinin qərb sahilini Qara dənizin şərq sahili ilə birləşdirir və Orta Dəhlizin əsas dayağı kimi çıxış edir. Bu dəhliz Çinin qərb vilayətlərini Cənub-Şərqi Avropa ilə birbaşa əlaqələndirir və malların quru yolla daşınmasını ənənəvi dəniz marşrutları ilə müqayisədə 40 faiz azaldır.

İkincisi, Azərbaycan enerji və logistikanı birləşdirən ikiölçülü koridor yaradır. Bakı limanı və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu) boru kəməri ilə dəmir yolunun inteqrasiya olunmuş şəbəkəsini formalaşdırır.

Bundan əlavə, ölkə logistika infrastrukturuna 2,8 milyard dollar həcmində Çin investisiyası cəlb edib ki, bu vəsaitlərə Ələt Azad İqtisadi Zonasının genişləndirilməsi və “Huawei” şirkəti tərəfindən tətbiq olunan “ağıllı liman” idarəetmə sisteminin tətbiqi daxildir. Qərbin Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar fonunda 2023-cü ildə Çin və Rusiya mallarının Azərbaycan üzərindən tranziti 220 faiz artıb, bu da ölkəni Avrasiya tədarük marşrutlarının “strateji tənzimləyicisinə” çevirib.

Azərbaycanın “İpək Yolunun dirçəlişi” milli strategiyası ilə BRI təşəbbüsünün sinerjisini sürətləndirmək üçün vacib addımlar atılmalıdır:

- İnfrastrukturun modernləşdirilməsi;

- Gömrük prosedurlarını asanlaşdırmaq məqsədilə Çinlə birgə blokçeyn sistemlərinin yaradılması;

- “Huawei”yin bulud texnologiyaları kimi rəqəmsal texnologiyaların inkişafı;

- “Alibaba International” və “Azərpoçt” ilə birgə e-ticarət mərkəzinin yaradılması.

Bundan başqa, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu boyunca günəş elektrik stansiyalarının quraşdırılması ilə “yaşıl nəqliyyat dəhlizinin” yaradılması, yüklərin elektrik qatarlarla daşınmasının təşviqi və Xəzər təbii qazının Çinə daşınması üçün ixtisaslaşmış dəmir yolu avadanlıqlarının istifadəsi marşrutların səmərəliliyini və ekoloji dayanıqlığını artıracaq. Azərbaycan üçün prioritet addımlardan biri də “İpək Yolunun Dirçəlişi” adlı 5 milyard dollarlıq birgə investisiya fondunun yaradılmasıdır. Bu fond səhm əsaslı investisiyalar və konsessiyalar modeli əsasında fəaliyyət göstərə bilər.

Bundan əlavə, Çin və Azərbaycan arasında texniki standartların uyğunlaşdırılması – dəmir yolu, 5G və bərpaolunan enerji sahələrində qarşılıqlı tanınma – strateji uyğunlaşdırmanın əsas hissəsi olacaq.

Azərbaycanın “İpək Yolunun dirçəlişi” strategiyasının BRI təşəbbüsü ilə birləşməsi ölkəyə təkcə coğrafi qovşaq deyil, eyni zamanda dəyər zəncirinin inteqratoru və qayda qoyucu aktor olmaq imkanı verəcək. Bu isə Çinin Avrasiya quru gücünü genişləndirmə strategiyasını möhkəmləndirəcək və geosiyasi risklərə qarşı qoruyucu bufer yaradacaq.

- Azərbaycanın ekoloji cəhətdən təmiz və keyfiyyətli məhsullara fokuslanmaqla Çinə aqrar ixrac potensialını necə qiymətləndirirsiniz?

- Mən hesab edirəm ki, Çin və Azərbaycan arasında aqrar sahədə əməkdaşlıq üçün geniş perspektivlər və böyük potensial mövcuddur. Çinin iqtisadi inkişafı və əhalinin gəlir səviyyəsinin artması fonunda keyfiyyətli, təhlükəsiz və ekoloji cəhətdən təmiz kənd təsərrüfatı məhsullarına sabit tələbat müşahidə olunur. Azərbaycanın ekoloji baxımdan təmiz və yüksək keyfiyyətli qida məhsulları bu tələblərə cavab verir və sağlam həyat tərzi konsepsiyasına uyğundur. Bu da onları Çin bazarı üçün çox perspektivli edir. Azərbaycanın təbii şəraiti və zəngin aqrar resursları bu ölkənin məhsullarına unikal xüsusiyyətlər bəxş edir. Məsələn, Azərbaycan dünyada əsas fındıq istehsalçıları arasında yer alır. 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında fındıq ixracı 115 milyon dolları ötüb. Azərbaycan fındığı yüksək keyfiyyəti ilə seçilir.

Bundan əlavə, nar, üzüm, pomidor və digər meyvə-tərəvəz məhsulları da yüksək dad və təbii xüsusiyyətlərinə görə tələbat görür. Son illərdə Azərbaycan və Çin arasında iqtisadi və ticarət əməkdaşlığı xeyli güclənib ki, bu da aqrar ixracın inkişafı üçün möhkəm baza yaradıb. 2024-cü ildə ikitərəfli ticarət dövriyyəsi 2,46 milyard dollar təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 43 faiz artım deməkdir. Hər iki ölkənin hökumətləri kənd təsərrüfatı sahəsində əməkdaşlığı fəal şəkildə təşviq edir, bir sıra sazişlər və memorandumlar imzalanıb ki, bu da Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsullarının Çin bazarına çıxışına siyasi və hüquqi dəstək verir.

Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən məqamlardan biri də Çində elektron ticarət və rəqəmsal iqtisadiyyatın sürətli inkişafıdır. Bu sahə azərbaycanlı fermerlər üçün istehlakçılara birbaşa çıxış imkanları yaradır. Onlayn platformalar vasitəsilə məhsullar birbaşa çinli alıcılara çatdırıla bilər ki, bu da xərcləri azaldır və rəqabət qabiliyyətini artırır. Rəqəmsal texnologiyalar Azərbaycan kənd təsərrüfatı müəssisələrinə Çin bazarının tələblərini daha dərindən anlamağa, daha dəqiq təchizat və tanıtım strategiyası qurmağa kömək edir.

- Ölkələr arasında beynəlxalq multimodal daşımalar haqqında saziş imzalanıb. Sizin fikrinizcə, Çin və Avropa arasında yerləşən Azərbaycan üçün Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin perspektivləri nədən ibarətdir? Bu marşrutun səmərəliliyini və cəlbediciliyini artırmaq üçün nə edilə bilər?

- Çin və Avropanı Xəzər dənizi üzərindən birləşdirən, Orta Dəhlizin əsas həlqəsi kimi çıxış edən Azərbaycan mühüm inkişaf potensialına malikdir. Rusiya və Ukrayna arasında münaqişənin başlanmasından sonra Çindən Avropaya Rusiya ərazisindən keçən ənənəvi şimal dəhlizi üzrə dəmir yolu daşımaları üzrə risklər artıb və Azərbaycanın geo-iqtisadi əhəmiyyəti daha da yüksəlib.

Bundan əlavə, Xəzər dənizi üzərindən keçən marşrut Qırmızı dəniz və Süveyş kanalı ilə bağlı geosiyasi risklərdən yayınmağa imkan verir. Bu da marşrutu yüksək gəlirli və həssas yüklərin daşınması baxımından xüsusilə cəlbedici edir. Bu istiqamətdə multimodal daşımalar şəbəkəsi artıq kifayət qədər inkişaf edib və inteqrasiya prosesi davam edir. Bakı (Azərbaycan) və Aktau (Qazaxıstan) limanları dəmir yolu və bərələrlə birləşdirilib, beləliklə, “kəsintisiz Xəzər dəhlizi” formalaşdırılıb. Çin bu marşrut boyunca yerləşən bir sıra ölkələrlə beynəlxalq multimodal daşımalar haqqında saziş imzalayıb. Bu da gömrük keçidinin vaxtının 30 faiz azalmasına səbəb olub. Əminəm ki, yaxın 5-7 il ərzində Azərbaycan Transxəzər dəhlizini Çin və Avropa arasında quru ticarəti üçün “qızıl marşruta” çevirə bilər. Bu isə üç əsas nəticəyə gətirib çıxaracaq. Birincisi, ölkənin ümumi daxili məhsulunda logistika sektorunun payı 2023-cü ildəki 9 faizdən 2030-cu ilə qədər 18 faizə yüksələcək və bu da qeyri-neft sektorunun mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcək. İkincisi, Xəzər daşımalarında (o cümlədən karbon emissiyalarına məhdudiyyətlər) ekoloji standartların və rəqəmsal gömrük qaydalarının tətbiqi Azərbaycana Avrasiya ticarət qaydaları və normativlərinin yeni mənbəyi olmaq imkanı verəcək. Üçüncüsü, bu dəhliz Cənubi Qafqaz ölkələrini “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə inteqrasiya edərək Azərbaycanın mərkəzində durduğu və Çini şərqdən, Avropanı qərbdən, Yaxın Şərqi isə cənubdan birləşdirən “V formalı” iqtisadi kəmər yaradacaq. Beləliklə, Azərbaycan təkcə regional və qlobal logistikaya yeni nəfəs verməyəcək, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin “sərt infrastruktur, yumşaq tənzimləmə mühiti və humanitar əlaqələrin” birləşməsi ilə keyfiyyətli sıçrayış əldə edə biləcəyini sübut edəcək.

- Birgə bəyanatlarda rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına və bərpaolunan enerji mənbələrinə keçidə xüsusi diqqət yetirilir. Bu sahələrdə Çində artıq tətbiq olunan hansı texnologiyalar Azərbaycanın xeyrinə ola bilər?

- Çin rəqəmsal iqtisadiyyat və bərpaolunan enerji sahəsində zəngin texniki təcrübəyə malikdir və Azərbaycanın iqtisadiyyatının şaxələndirilməsi və yaşıl keçidi üçün effektiv həllər təklif edə bilər.

Rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində bir sıra əsas Çin texnologiyalarından istifadə oluna bilər;

- “Alibaba” kimi elektron ticarət və rəqəmsal ödəniş platformaları Azərbaycanın kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərini qlobal alıcılarla birləşdirə bilər. “Pinduoduo”nun “qlobal alış-veriş” modeli Azərbaycanın zəfəran kimi məhsullarının Çin bazarına çıxışını sürətləndirə bilər. “Ağıllı şəhər” texnologiyaları və rəqəmsal dövlət idarəçiliyi Bakıda yol hərəkətinə nəzarət üçün intellektual idarəetmə sistemlərinin tətbiqində istifadə oluna bilər. Bu, işıqforların optimallaşdırılması hesabına tıxacların 30 faizə qədər azalmasına gətirib çıxara bilər. Süni intellekt əsaslı videomüşahidə sistemlərinin inteqrasiyası təhlükəsizlik xidmətlərinin reaksiya sürətini artıracaq. “Tencent Cloud”un “One-Stop Online Service” bulud platforması vasitəsilə dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması biznes qeydiyyatı və vergi bəyannamələrinin təqdim olunması proseslərini sadələşdirə bilər.

Kənd təsərrüfatının rəqəmsallaşdırma yolu ilə modernləşdirilməsi;

- Gübrələrin dəyişkən dozada verilməsi üçün süni intellekt texnologiyası onların istifadəsini 30 faiz azalda və eyni zamanda Azərbaycanın 476 min hektar əkin sahəsində məhsuldarlığı 15 faiz artıra bilər. “Ağıllı logistika” sistemləri həmçinin aqro-tədarükün effektivliyini artıracaq.

Bərpaolunan enerji sahəsində Çin;

- Günəş elektrik stansiyalarının fəaliyyətini optimallaşdıran və xərcləri azaldan qabaqcıl fotovoltaik və enerji saxlama texnologiyaları təklif edə bilər. Məsələn, Qazaxıstanda 1 GVt gücündə layihədə süni intellekt tətbiqi elektrik enerjisinin maya dəyərini 20 faiz endirib.

- Enerji saxlama həlləri Azərbaycanın enerji sistemində yüklərin tənzimlənməsi və şəbəkə sabitliyinin təmin edilməsi üçün faydalı ola bilər.

Qeyd etmək vacibdir ki, Çin texnologiyaları yerli şəraitə uyğunlaşdırılmalıdır. Davamlı tətbiq üçün qarışıq maliyyə modelləri və birgə kadr hazırlığı da tələb olunur. Belə əməkdaşlıq Azərbaycana neftdən asılı iqtisadi modeldən rəqəmsal və ekoloji yönümlü modelə keçməkdə kömək edəcək, 5G və günəş texnologiyaları daxil olmaqla Çin texnoloji standartları üçün yeni Avrasiya bazarları yaradaraq qarşılıqlı fayda təmin edəcək.

- Çin Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) üzvlüyünü dəstəkləyir. Bu, Çinə hansı üstünlükləri qazandıracaq və Azərbaycanın qlobal iqtisadi sistemə inteqrasiyasına necə təsir edəcək?

- Çin Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra sosial sabitliyin təmin edilməsi və sürətli iqtisadi inkişaf sahəsində əldə etdiyi nailiyyətləri yüksək qiymətləndirir. Pekin son illərdə ikitərəfli iqtisadi və ticarət əməkdaşlığı sahəsində əldə olunan müsbət nəticələri məmnunluqla qeyd edir və Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) tezliklə üzv olmasına dəstəyini ifadə edir.

Çin nöqteyi-nəzərindən bu üzvlük bir çox faydaları verəcək:

- ÜTT-nin ümumbəşəri xarakterini və təmsilçiliyini gücləndirəcək, təşkilatı daha inklüziv və balanslı edəcək;

- Şəffaf və ümumqəbul edilmiş qaydalar əsasında qurulmuş çoxtərəfli ticarət sisteminin təsir dairəsini genişləndirəcək;

- Xüsusilə hər iki ölkənin iqtisadi açıqlıq və dayanıqlı inkişafa can atdığı şəraitdə Çin-Azərbaycan əməkdaşlığının inkişafı üçün möhkəm hüquqi baza yaradacaq.

Azərbaycan üçün ÜTT-yə üzvlük qlobal iqtisadiyyata dərin inteqrasiya istiqamətində mühüm addım olacaq və aşağıdakı imkanları təmin edəcək:

- Daha şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən ticarət mühiti;

- Beynəlxalq investorlar tərəfindən inamın artması;

- Ticarət mübahisələrinin həlli mexanizmlərinə çıxış və qlobal ticarət qaydalarının formalaşdırılmasında bərabərhüquqlu iştirak.

Beləliklə, Çinin dəstəyi Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatında məsuliyyətli iştirakçı kimi rolunun möhkəmlənməsinə strateji marağın ifadəsidir.

- Özəl sektor, startaplar Çin və Azərbaycan arasında yaşıl, rəqəmsal sahələrdə ikitərəfli əməkdaşlıqda hansı rolu oynaya bilər? Sizcə, inkubatorların, tədqiqat mərkəzlərinin və texnoparkların yaradılması üçün imkanlar varmı?

- Özəl sektor, startaplar Çin və Azərbaycan arasında yaşıl, rəqəmsal əməkdaşlığın “innovasiya mühərriki” rolunu oynaya bilər. “Texnologiya-kapital-bazar” qarşılıqlı təsir modeli sayəsində məhz biznes Azərbaycanın neftdən asılı iqtisadiyyatından rəqəmsal həllər və yaşıl texnologiyalar əsasında dayanıqlı inkişafa keçidini sürətləndirə bilər. Texnoparkların, inkubatorların və tədqiqat mərkəzlərinin yaradılması bu prosesdə açar rol oynaya bilər. Bu cür strukturlar texnologiyaların transferini sürətləndirən və regional standartların işlənib hazırlanmasına şərait yaradan platformalar kimi çıxış edə bilər. Məsələn, belə qurumlar Cənubi Qafqazda Çin 5G standartlarının təşviqinə və fotovoltaik sistemlərin sertifikatlaşdırılmasına dəstək verə bilər ki, bu da “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün “yumşaq gücü”nü gücləndirəcək. Başqa sözlə, qarışıq maliyyələşmə, kadr mübadiləsi və texniki normativlərin uyğunlaşdırılması yolu ilə tərəflər elə bir dayanıqlı inkişaf modeli qura bilərlər ki, burada dövlət strateji istiqaməti müəyyən edir, biznes isə konkret layihələrin icrasını həyata keçirir. Bu yanaşma Azərbaycanın iqtisadiyyatının şaxələndirilməsinə və Çin texnologiyaları ilə standartlarının Avrasiya dəyər zəncirinə daha dərindən inteqrasiyasına şərait yaradacaq, əməkdaşlıqda keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçidi təmin edəcək.