Ekspert: Yaşıl enerji sahəsində Çin Azərbaycan əməkdaşlığı yüksək potensiala malikdir MÜSAHİBƏ

Bakı, 25 aprel, Tamilla Məmmədova, AZƏRTAC

Bu həftə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Çin Xalq Respublikasına dövlət səfərinə gedib. Bu səfər iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm addım olmaqla yanaşı, ticarət, investisiya, nəqliyyat, yaşıl enerji və rəqəmsal texnologiyalar sahələrində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün yeni imkanlar açıb. Qlobal geoiqtisadi dəyişikliklər fonunda Prezident Əliyevin Pekinə səfəri tərəflərin qarşılıqlı faydalı əlaqələri dərinləşdirmək və Azərbaycanı əsas tranzit tərəfdaş kimi görən “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün həyata keçirilməsində fəal iştirak etmək niyyətini bir daha təsdiqləyib.

AZƏRTAC-a verdiyi müsahibədə çinli beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Hey Sinq Tso ilə Azərbaycan və Çin arasında ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın ən perspektivli istiqamətlərini və tərəfdaşlığın uzunmüddətli potensialını nəzərdən keçirəcəyik.

- Prezident İlham Əliyevin Çinə səfərinin iqtisadi əhəmiyyətini necə xarakterizə edərdiniz? Sizin fikrinizcə, ikitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın inkişafı baxımından bu səfərin hansı məqamları xüsusilə önəmlidir? Ticarət, investisiyalar və infrastruktur sahələrində Azərbaycan və Çin arasında keyfiyyətcə yeni əməkdaşlıq mərhələsinə keçiddən danışmaq olarmı?

- Prezident İlham Əliyevin Çinə səfərinin iqtisadi əhəmiyyətini qiymətləndirmək olduqca çətindir. Bu səfər iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi kursunun məntiqi davamı oldu. Biz, həqiqətən də, əməkdaşlığın yeni, daha məzmunlu mərhələsinə, xüsusilə ticarət, investisiyalar və infrastruktur kimi əsas sahələrdə keçidin şahidi oluruq. Hazırda elə geosiyasi şərait yaranıb ki, bu həm Çin, həm də Azərbaycan üçün əlaqələrin daha da möhkəmləndirilməsini zəruri edir.

İlk növbədə, Prezident Donald Trampın beynəlxalq gündəliyə qayıdışı ABŞ ilə Çin arasında yeni ticarət qarşıdurması risklərini artırır. Belə bir şəraitdə Pekin iqtisadi tərəfdaşlıqlarını şaxələndirməyə və etibarlı ölkələrlə daha davamlı əməkdaşlıq kanalları qurmağa çalışır. Azərbaycan isə belə tərəfdaşlardan biridir.

İkincisi, Ukrayna münaqişəsinin mümkün həlli ehtimalı, çox güman ki, Avrasiya məkanında iqtisadi rəqabətin yenidən canlanmasına gətirib çıxaracaq. Bu isə Çini regionda, xüsusilə nəqliyyat və enerji marşrutlarının əsas məntəqələrində iştirakını gücləndirməyə sövq edir. Şərqlə Qərbin qovşağında yerləşən Azərbaycan bu baxımdan “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsündə strateji rol oynayır. Bu kontekstdə İlham Əliyevin səfəri sadəcə simvolik xarakter daşımadı – o, tərəflərin qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı yeni səviyyəyə yüksəltmək niyyətini açıq şəkildə nümayiş etdirdi. Bu, iri infrastruktur layihələrinin müzakirəsində, qeyri-neft sektoruna yatırımların aktivləşdirilməsində, nəqliyyat dəhlizləri və rəqəmsal həllərin inkişafında öz əksini tapır. Beləliklə, söhbət sadəcə ticarət dövriyyəsinin artırılmasından deyil, uzunmüddətli maraqlar, texnoloji yeniliklər və regional sabitlik üzərində qurulan davamlı iqtisadi əməkdaşlıq arxitekturasının formalaşmasından gedir. Bu mənada – bəli, biz Azərbaycan ilə Çin arasında münasibətlərin keyfiyyətcə yeni mərhələyə keçdiyini söyləyə bilərik.

– Bu gün Azərbaycan ilə Çin arasında iqtisadi-ticarət əməkdaşlığın hansı istiqamətləri prioritet sayılır? Sizin fikrinizcə, qarşıdakı illərdə hansı sahələrdə artım potensialı daha yüksəkdir?

– Ticarət və investisiyalar hər iki tərəf üçün qarşılıqlı fayda verməlidir. Əgər prioritet sahələrdən danışırıqsa, şübhəsiz ki, ilk növbədə Azərbaycanın regionlarında infrastrukturun inkişafı məsələsi dayanır. Bu, ölkə daxilində malların və insanların daşınması üçün yeni imkanlar yaradacaq, eyni zamanda “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsündə iştirak edən digər tərəflərlə əməkdaşlığın genişlənməsinə də töhfə verəcək.

Bundan əlavə, energetika sahəsi mühüm rol oynayır. Bu sahə yalnız daxili iqtisadiyyatın sabitliyi üçün deyil, həm də “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində dəhlizlərin – dəmir yolu və avtomobil yollarının – enerji ilə təminatı baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Energetika layihələri həmişə iri investisiyaları cəlb edir. Azərbaycana gəlincə isə bu, həm də Çin üçün maraqlıdır. Çünki Çin bərpaolunan enerji sahəsində öz potensialını aktiv şəkildə artırır. Bu, qlobal “yaşıl texnologiya”lara keçid səyləri fonunda xüsusilə aktualdır. Yaxın illərdə məhz infrastruktur və energetika sahələri ikitərəfli əməkdaşlığın əsas lokomotivləri ola bilər. Qarşıda duran genişmiqyaslı layihələr yalnız daxili tələbatın ödənilməsinə deyil, həm də Azərbaycanın Çin məhsulları və texnologiyaları üçün tranzit mərkəzə çevrilməsi prosesinin gücləndirilməsinə yönəlib. Bütün bunlar birgə investisiyalar, innovativ həllərin tətbiqi və nəticə etibarilə ölkələr arasında əməkdaşlığın yeni mərhələyə keçməsi üçün münbit zəmin yaradır.

– Azərbaycanın Çin üçün logistika strategiyasında tranzit ölkə kimi rolunu necə qiymətləndirirsiniz? Azərbaycanın Orta Dəhlizdə iştirakını və Şərqlə Qərbin kəsişməsində yerləşən strateji mövqeyini nəzərə alaraq, ölkə “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü və qlobal logistika zəncirləri çərçivəsində uzunmüddətli perspektivdə hansı rolu oynaya bilər?

– Azərbaycan, xüsusilə Orta Dəhlizin inkişafı kontekstində, Çinin logistika strategiyasının həyata keçirilməsində açar rol oynayır. Şərqlə Qərbin kəsişməsində yerləşən Azərbaycan strateji mövqeyinə görə, Rusiya və ya Cənubi Asiya üzərindən keçən ənənəvi marşrutlara alternativ, dayanıqlı və səmərəli nəqliyyat yollarının yaradılmasında mühüm halqaya çevrilir. Lakin bu logistika rolunun inkişafı zamanı nəzərə alınmalı iki mühüm məsələ var. Birincisi, digər marşrutlarla rəqabətdir. Çin “Bir kəmər, bir yol” çərçivəsində müxtəlif istiqamətlərə aktiv şəkildə investisiya yatırır və Azərbaycan öz mövqeyini gücləndirmək üçün infrastrukturun inkişafı, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və logistika xidmətlərinin etibarlılığının artırılması ilə bu rəqabətdə üstünlüyünü qorumalıdır.

İkincisi isə, sabitlik və təhlükəsizlik məsələsidir. Məsələn, Pakistanda Çin heyətinin hədəf alındığı son hücumlar göstərir ki, logistika zəncirləri təhlükəsizlik risklərinə qarşı çox həssasdır. Buna görə də, Çin üçün tərəfdaş ölkələrin yük, insanların tranziti üçün etibarlı və təhlükəsiz mühit təmin etməsi xüsusilə önəmlidir. Əgər Azərbaycan daxili sabitliyi qoruyub saxlaya bilsə, nəqliyyat infrastrukturunun modernləşdirilməsini davam etdirsə və beynəlxalq logistika təşəbbüslərində fəal iştirak etsə, tranzit mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirməklə yanaşı, həm də regional logistika mərkəzinə çevrilə bilər. Uzunmüddətli perspektivdə bu, həm iqtisadi gəlir gətirəcək, həm də ölkənin qlobal xəritədə strateji əhəmiyyətini artıracaq.

– Azərbaycan yaşıl enerjini fəal şəkildə inkişaf etdirir. Çin şirkətləri bu sahədə birgə layihələrdə maraqlıdırmı?

– Energetika “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün həyata keçirilməsində əsas rol oynayır. Lakin Çin yalnız neft və qazla kifayətlənmək istəmir. Yaşıl enerjinin inkişafı – risklərin azaldılması və dayanıqlı artım baxımından şübhəsiz ki, prioritet istiqamətdir. Çin şirkətləri zamanla bərpaolunan enerji mənbələri sahəsində beynəlxalq layihələrdə iştirak etməyə daha çox maraq göstərirlər. Azərbaycan isə öz növbəsində “yaşıl gündəmi” fəal şəkildə irəli aparır ki, bu da onu Pekin üçün cəlbedici tərəfdaşa çevirir. Xüsusilə günəş və külək enerjisi, eləcə də enerjinin toplanması və paylanması texnologiyaları üzrə istiqamətlər perspektivli görünür. Bu sahədə birgə layihələr təkcə iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşməsinə deyil, həm də texnologiya mübadiləsinə şərait yarada bilər ki, bu da hər iki tərəf üçün olduqca önəmlidir.

Bundan əlavə, belə əməkdaşlıq qlobal dekarbonizasiya və dayanıqlı inkişaf trendinə tam uyğundur. Beləliklə, demək olar ki, yaşıl enerji sahəsində Çin-Azərbaycan əməkdaşlığı yüksək potensiala və gələcək üçün yaxşı perspektivlərə malikdir.

– Ölkələr arasında ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsi üçün hansı addımlar atılır?

– Hazırda tərəflər qarşılıqlı vizaların ləğvi barədə razılığa gəliblər ki, bu da daha sıx iqtisadi əməkdaşlıq istiqamətində mühüm addım hesab olunur. Lakin digər istiqamətlərdə də işlərin davam etdirilməsi vacibdir. Xüsusilə, gömrük rəsmiləşdirmə prosedurlarının sadələşdirilməsi, yüklərin emal müddətinin qısaldılması, eləcə də iki ölkə arasında kapital transferi üçün daha şəffaf və effektiv mexanizmlərin yaradılması vacibdir. Bu, biznes fəallığının stimullaşdırılması, investisiyaların cəlb olunması və ikitərəfli ticarətin cəlbediciliyinin artırılması baxımından kritik əhəmiyyət daşıyır.

Bundan əlavə, ticarət prosedurlarının rəqəmsallaşdırılması da faydalı olardı. Elektron platformaların və avtomatlaşdırılmış məlumat mübadiləsi sistemlərinin tətbiqi inzibati maneələri əhəmiyyətli dərəcədə azalda və prosesləri sürətləndirə bilər. Bütün bunlar həm iri şirkətlər, həm də beynəlxalq bazarlara çıxmaqda maraqlı olan kiçik və orta sahibkarlar üçün daha əlverişli mühit yaradır.

– Azərbaycan-Çin layihələrinin reallaşdırılması üçün birgə investisiya fondu və ya bankının yaradılması mümkündürmü? İnvestisiya üçün hansı sahələr prioritet ola bilər — infrastruktur, aqrobiznes, sənaye, yoxsa IT sektoru?

– Şübhəsiz ki, birgə investisiya fondunun, hətta bankın yaradılması Azərbaycan ilə Çin arasında iqtisadi əməkdaşlığın stimullaşdırılması baxımından olduqca səmərəli bir alət ola bilər. Belə maliyyə strukturları strateji əhəmiyyətə malik sahələrdə – istər infrastruktur, istər aqrobiznes, sənaye, ya da İT sektoru olsun – perspektivli layihələrin sabit maliyyələşdirilməsini təmin edə bilər. Lakin burada mühüm bir məsələni anlamaq lazımdır: bu kimi mexanizmlər aydın təminatlar və yüksək səviyyədə maliyyə təhlükəsizliyi əsasında qurulmalıdır. Ciddi investisiyaların cəlb olunması üçün şəffaf və proqnozlaşdırıla bilən hüquqi mühit yaradılmalıdır. Bu isə etibarlı normativ-hüquqi bazanın mövcudluğunu, mübahisələrin həlli mexanizmlərini, eləcə də investorların maraqlarının qorunması üçün kifayət qədər hüquqi və institusional təminatların olmasını nəzərdə tutur. Yalnız bu şərtlər yerinə yetirildiyi halda birgə investisiya fondu və ya bank uzunmüddətli perspektivdə səmərəli fəaliyyət göstərə və konkret layihələrin həyata keçirilməsinə deyil, eyni zamanda tərəflər arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmlənməsinə də töhfə verə bilər.

– Çinin rəqəmsallaşma sahəsindəki təcrübəsini nəzərə alaraq, “ağıllı şəhərlər” və elektron idarəetmə sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi mümkündürmü?

– Düşünürəm ki, Azərbaycanda “ağıllı şəhərlər” və elektron idarəetmənin inkişafı tamamilə mümkündür və bu proses mərhələli şəkildə həyata keçirilə bilər. Bu kontekstdə Çin modeli həqiqətən faydalı bir istinad nöqtəsi ola bilər. Çin şəhər infrastrukturuna rəqəmsal texnologiyaların inteqrasiyası sahəsində – nəqliyyatın idarə olunması, enerji qənaəti, təhlükəsizlik, eləcə də dövlət xidmətlərinin onlayn formatda göstərilməsi istiqamətində – zəngin təcrübə toplayıb. Bu yanaşma idarəetmənin səmərəliliyini artırmağa, vətəndaşların həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və dayanıqlı inkişaf üçün əlverişli mühit yaratmağa imkan verir. Təbii ki, hər ölkənin özünəməxsus xüsusiyyətləri var, lakin Çin təcrübəsinin yerli reallıqlara uyğunlaşdırılması Azərbaycanda rəqəmsal transformasiyanı sürətləndirə bilər. Bu istiqamət yüksək texnologiyalar sahəsində ikitərəfli əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün perspektivli platforma kimi çıxış edir.

– Çin kapitalının iştirakı ilə birgə müəssisələrin və sənaye zonalarının yaradılması perspektivləri necə qiymətləndirilir? Belə zonaların yerləşdirilməsi üçün Azərbaycanın hansı regionları nəzərdən keçirilir və birgə istehsal və ixrac üçün hansı sahələr əsas istiqamətlər ola bilər?

– Çinin birgə müəssisələr və ixtisaslaşmış sənaye zonalarının yaradılması sahəsində böyük təcrübəsi var və bu təcrübə Azərbaycan üçün faydalı ola bilər. Lakin belə layihələrin səmərəli həyata keçirilməsi üçün xüsusi qanunvericilik və normativ aktlar hazırlanmalıdır. Söhbət ilk növbədə vergitutma, valyuta tənzimlənməsi, əmək qanunvericiliyi və mübahisələrin həlli sistemindən gedir. Bütün bu məsələlər aydın şəkildə tənzimlənməli və xarici investorlar üçün şəffaf və proqnozlaşdırılan mühit təmin etməlidir. İlkin mərhələdə pilot layihə kimi Bakıya yaxın ərazilərdə yerləşən zonalar nəzərdən keçirilə bilər. Bu, həm logistika baxımından, həm də mövcud infrastrukturun hazır olması baxımından məntiqlidir. Belə sənaye zonaları üçün prioritet sahələr kimi aqrobiznes, qida məhsullarının emalı, həmçinin plastik məmulatlar və qablaşdırma istehsalını qeyd etmək olar. Bu sahələr təkcə ixrac potensialına malik deyil, həm də qısa müddətdə iqtisadi effekt verə və yeni iş yerləri yarada bilər. Gələcəkdə ilk layihələrin uğurla reallaşdırılmasından sonra belə zonaların coğrafiyası genişləndirilə və Orta Dəhliz çərçivəsində nəqliyyat infrastrukturunun inkişaf etdiyi digər Azərbaycan regionlarını da əhatə edə bilər.