Əliməmməd Nuriyev: “Konstitusiya dövlətin hüquqi və mənəvi sütunudur”

2025-ci il ölkəmizdə “Konstitusiya və Suverenlik İli” kimi tarixə düşür. Bu qərar dövlətimizin hüquqi əsaslarının möhkəmləndirilməsinə, milli suverenliyin dərinləşdirilməsinə və vətəndaş-dövlət münasibətlərində hüquqi mədəniyyətin daha da inkişafına yönəlmiş mühüm addımdır. Dünən-12 noyabr, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Günü qeyd olundu. Bu tarix yalnız dövlətin əsas qanununun qəbul olunduğu gün deyil, həm də xalqın öz suveren iradəsini ifadə etdiyi, müstəqil dövlətçiliyimizin hüquqi təməlini formalaşdırdığı bir gündür. Bu günlər bizə Konstitusiyanın təkcə hüquqi sənəd deyil, həm də milli kimliyimizi, azadlığımızı və müstəqilliyimizi qoruyan mənəvi dəyər olduğunu xatırladır. “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində bu sənədin prinsiplərinin daha dərindən öyrənilməsi və cəmiyyət həyatında tətbiqi dövlətin davamlı inkişafı və hüquqi sabitliyi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

“Konstitusiya” Araşdırmalar Fondunun Prezidenti Əliməmməd Nuriyev Sherg.az-a açıqlamaaında Konstitusiyanın cəmiyyətin həyatında tutduğu roldan danışıb:

"Konstitusiya hər bir dövlətin hüquq sisteminin mərkəzində duran, onun siyasi hüququ və institusional quruluşunu müəyyən edən əsas normativ sənəddir. O, dövlətin idarəetmi mexanizminin, hakimiyyətin bölünməsi prinsiplərinin vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarını, dövlət orqanlarının səlahiyyət çərçivələrini müəyyənləşdirir. Konstitusiya hüquq sisteminin ierarxiya baxımdan yuxarı ali norması olaraq bütün digər normativ hüquqi sənədlərin hüquqi mənbəyi hesəb olunur. Hüququn ierarxik strukturunda Konstitusiya ən yüksək hüquqi qüvvəyə malikdir. Onun müddəlarına zidd olunan hər hansı qanun və ya qərar hüquqi qüvvədən məhrum hesab edilir. Azərbaycan Konstitusiyasının birinci maddəsində göstərilir ki, hakimiyyətin mənbəyi xalqdır. Bu prinsip dövlətin legitimliyinin hüquqi əsasına təşkil edir və xalq suverenliyinin reallaşma mexanizmini müəyyən edir. Konstitusiyanın 12-ci maddəsində dövlətin ali məqsədi göstərilir. Dövlətin ali məqsədi kimi insan vətəndaş hüquq və azadlıqlarının ləyaqətləri səviyyəsində təmin edilməsi gedir. Bu normal dövlət fəaliyyətinin istiqamət verici prinsipi çıxışıdır. Dövlətin əsas funksiyasının insan hüquqlarının qorunması ilə əlaqələndirir, eyni zamanda dövlətin sosial dövlət olduğunu göstərir. Konustitusiya yalnız hüquqi, texniki sənət deyil, həm də cəmiyyətin sosial fəlsəfi nizamını ifadə edir. O, insanın azadlıq, ədalət və hüquqi təhlükəsizlik tələblərinə dövlətin təşkilatı forması ilə özbaşdır. Bu mənada Konstitusiya cəmiyyətin özünü hüquq vasitəsilə tənzimlənmək iradəsinin ifadəsidir. Hüquqi fəlsəfə baxımdan Konstitusiya azadlığın institusional təminatı kimi çıxışıdır. O, fərdi iradə ilə kollektiv nizam arasında tarazlığı təmin edir. Jan Jak Russo-nun ictimai müqavilə konsepsiyasında olduğu kimi Konstitusiya dövlətlə vətəndaş arasında qarşılıqlı məsuliyyət və hüquqi balansı müəyyən edən müqavilədir". 

Ekapert 1995-ci ilə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının ölkəmizin müstəqillik dövründə qəbul edilmiş ilk əsas qanun olduğunu xatırladıb: 

"Onun milli dövlətçiliyinin hüquqi çərçivəsini müəyyən edir. İlk dəfə olaraq 12 noyabrda Azərbaycan xalqı öz iradəsini müstəqil olaraq ifadə edərək konstitusiyasını yarattı. Bu sənət Sovet hüquq sistemindən fərqli olaraq, hüququn siyasi hakimiyyətin ifadəsi kimi deyil, insan hüquq və azadların qorunması vasitəsi kimi müəyyənləşdirildi. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası post-sovet hüquq modellərindən fərqli olaraq insan yönümlü, insan mərkəzli dövlət idarəsinin fəlsəfəsini formalaşdırır. Prezident İlham Əliyevin 2025-ci ili "Konstitusiyası və süverenlik ili" elan etməsi, dövlətin hüquqi əsaslarının möhkəmləndirilməsinə və süverenliyin institusional mahiyyətində daha dərindən strateji yanaşma kimi qeyd oluna bilər. Müasir şəraitdə Konstitusiyanın rolu təkcə hüquqi sabitliyi deyil, həm də idarə etmənin effektivliyinin, hüquq və dövlət siyasəti arasında balansı təmin etməsidir.

Konstitutsiyaya dəyişikliklər açıq olmaqla yanaşı hüquqi sabitliyin qarantı kimi də çıxış etməlidir. İndiyə qədər Azərbaycanın hüquqi sabitliyində üç dəfə referendum vasitəsi ilə- 2002-2009-2016-cı illər mühim dəyişikliklər baş verdi. Bu zaman Konstitutsiyanın hüquqi sabitliyi pozulmadı".

Müsahibimiz bildirib ki, Konstitusiyanın əsas funksiyası dövlətin legitimliyini qorumaq hakimiyyətin məsuliyyətli fəaliyyətini təmin etmək, vətəndaş hüquqlarının reallığını təmin edən hüquqi mühit yaratmaqdır:

"Ümumiyyətlə Konstitusiya dövlətin hüquq sisteminin əsasını vətəndaş cəmiyyətinin normativ çərçivəsi və insan hüquqlarının təminat mexanizmini formalaşdıran ali sənəddir. Konstitusiya dövlətin pasportu hesab olunur. Ona münasibət yalnız hüquqi deyil, həm də düşünülmüş fəlsəfi məsuliyyət tələb edir".