Emalatxanası tarixin yaddaşıdır ƏMƏKDAR RƏSSAM MÜBARİZ ƏKBƏROV 70

Hər zaman Ulu Şeyx Nizami yurdu olan qədim Gəncə böyük tarixi şəxsiyyətlər yetirməklə elm, mədəniyyət beşiyi hesab edilib. Bu qədim torpaq özünün  tarixi  ənənələrini  qorumaqla  yanaşı  yetişdirmiş  olduğu  şəxsiyyətləri  ilə tanınıb. Məhz onlar öz yaradıcılıqları ilə Gəncənin adını ucalda bilib. Hər zaman  olduğu  kimi özünün əsrarəngiz gözəlliyi ilə insanı valeh edən, qəhrəmanlıq  tarixinin  bir  parçasına  çevrilən, şer-sənət beşiyi olan qədim Gəncədə dünyaya göz açan, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı, “Turan”  Elmlər  Akademiyasının fəxri akademiki Mübariz Səməd oğlu Əkbərovun  əsrarəngiz  yaradıcılıq  yolu,  sənət  dünyası  nəinki  ölkəmizdə,  habelə  onun  hüdudlarından  kənarda  da  ünlü  sənət  nümunəsi  olaraq  geniş şəkildə tanına bilib. Məhz bu gün Mübariz  Əkbərov yaradıcılığından  söhbət açmaqla  onun  əsrarəngiz  sənət  nümunələri  haqqında  ətraflı  danışmaq  istərdim. 

Mübariz  Səməd  oğlu  Əkbərov 2 aprel 1955-ci ildə Gəncə şəhərində anadan olub. O, 1971-ci ildə  Gəncə  Rəssamlıq  məktəbini, 1975-ci  ildə Gəncə Pedaqoji Texnikomunun “Rəssamlıq” fakültəsini həmçinin 1985-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin  “Rəssamlıq”  fakültəsini  bitirib.

Onun  yaradıcılığına  nəzər  salarkən  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  1993-cü ildə   Bakı   şəhərində   təşkil   edilən  “Azərbaycan  folkloru”  müsabiqə  sərgisində ikinci  dərəcəli  diploma  layiq görülüb. 1995-ci  ildə  Əlyazmalar  İnstitutunda  fərdi  sərgisi  təşkil  olunub.  Daha  sonra  1996-cı  ildə  Bakı  şəhərində  təşkil olunan  “Dekorativ  tətbiqi  sənət”  üzrə  müsabiqə  sərgisinin  laureatı  və  qalibi olub. 2000-ci  ildə  “Dədə  Qorqud-1300”  müsabiqə  sərginin laureatı  və  qalibi  olaraq,  2001-ci   ildə   Gəncə  şəhərində  fərdi  sərgisi  həmçinin   2003-cü   ildə  Bakı şəhərində  “Sənət  inciləri”  adlı  fərdi  sərgisi  və 2004-cü ildə isə yenə də Gəncə şəhərində növbəti fərdi sərgisi təşkil edilib. Mübariz  Əkbərov  1997-ci  ildən  Azərbaycan  Rəssamlar  İttifaqının  üzvüdür. Ona  uzun  müddətli  yaradıcılıq  yolu  nəzərə  alınmaqla  Azərbaycan Respublikası  Prezidenti, cənab İlham Əliyevin 19 sentyabr 2007-ci il tarixli məlum  Sərəncamı  ilə  “Azərbaycan  Respublikasının  Əməkdar  rəssamı”  fəxri adı  verilib.

Azərbaycan  Dövlət  Mədəniyyət  və  İncəsənət  Universitetində  təhsil  aldığı  illər  ərzində  Şərq  və  Azərbaycan  xalçasının  eləcə  də  dekorativ-tətbiqi sənət  nümunələri  məziyyətlərinin  daha  dərindən  öyrənilməsi  həmçinin  dünya miqyasında tanıdılmasında Xalq rəssamı  Lətif  Kərimovun tələbəsi olaraq yaradıcılıq  imkanlarının daha da genişlənməsi istiqamətində mühüm rol oynadığını xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır.  Bu baxımdan sənət  məziyyətlərindən  söhbət  düşərkən  Mübariz  Əkbərov  ilk  öncə  deyir:  “Lətif  Kərimovun   tövsiyyəsi  ilə  bu sənətə  gəldim. Tədricən  təkminləşdirdikcə  sənətin  incəliklərini  daha  dərindən  öyrənə   bildim.  Bu gün xoşbəxtəm  ki, dünya  şöhrətli   sənət   əsərləri  olan  işlər  ərsəyə  gətirə  bildim.  Bununla  da  deyə  bilərəm  ki, dünyanın  hər  yerindən  maraqlanır,  gəlib  sənət  əsərlərimdən ibarət  işlərimə  baxırlar.  Əlbəttə  ki,  xoşbəxt  taleli  bir  insan  olmaq  hər  kəsə nəsib  olmur.  Bu  baxımdan  xoşbəxt  taleli  bir  yaradıcılq  yolum  var”.

Xüsusi  olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Xalq rəssamı Lətif Kərimovun anadan  olmasının 110 illiyi münasibətilə “Lətif  Kərimov ili” elan edilən bir zaman  kəsiyində  Azərbaycan  Xalça  muzeyində  Mübariz  Əkbərovun  dekorativ-tətbiqi   sənət   nümunələrindən  ibarət  “Metalda həkk olunmuş gözəllik”  adlı  sərgisi  təşkil  olunub.  Sərgi  muzeydə  keçirilən  “I  Beynəlxalq Türk  dünyasının  ortaq  dili  naxışlar”  adlı  simpozium  ərəfəsində  təşkil edilməklə  Lətif   Kərimovun  əvvəllər   nümayiş   olunmayan  müəllif  eskizləri  də  burada  geniş  tamaşaçı  auditoriyasına  təqdim  edilib.

Bildiyimiz   kimi  azərbaycanlıların  Ermənistandan  (Qərbi  Azərbaycandan)  deportasiyası  və  köçürülməsi  hələ  XVIII  əsrdən  başlanıb.  Bu  dövrdə  məhz Qərbi  Azərbaycandan azərbaycanlıların, ümumiyyətlə müsəlmanların  deportasiyası   üç  mərhələdə  aparılıb.  Məhz  Mübariz  Əkbərovun  ailə  üzvləri  də 1947-ci il  dekabrın 23-də  İ. Stalinin  imzası  ilə  SSRİ  Nazirlər  Sovetinin  Ermənistan  SSR-in  kolxozçu  və  digər  azərbaycanlı  əhalisinin  Azərbaycan SSR-in  Kür-Araz  ovalığına  köçürülməsi  barədə  qərarından  sonra  1948-ci  il  martın  10-da  köçürmə  üzrə  tədbirlər  haqqında  daha  bir  qərar  verildiyi  zaman  Qərbi  Azərbaycandan  deportasiya  olunanlar  siyahısında  olub.  Bu  zaman  onun babası  Hüseyn  kişi  ailə  üzvlərilə  birlikdə Gəncəyə  köçürülüblər.  O illəri xatırlayan Mübariz müəllim deyir: “Hüseyn babam 1948-ci  ildə  Qərbi  Azərbaycandan   Gəncəyə  deportasiya   edildikdə   özü  ilə  “Qara  dəstə”  adlı   xəncərini   gətirmişdir. Mən  anadan olduqda  babamın  Qərbi   Azərbaycandan  gətirdiyi  və  yadigarı  olan  “Qara  dəstə”  adlı  xəncəri  hər  zaman  yastığımın  altında  olub. Sənətə  gəldikdən  sonra  isə  bu  xəncəri  də  yenidən   hazırlamaq   qərarında   oldum.   Xoşbəxtlikdən  taleyimə  nəsib  olub  ki, ata-babalarımın  mənə  yadigar  qoyduqları  “Qara dəstə”  adlı  xəncərini  də  yenidən  hazırlaya  bildim”.

Həmçinin  sənətkar   bu  dövr  ərzində  İrəvanlı  ağsaqqalların  təklifləri əsasında  İrəvan  xəncərinin  də  hazırlanaraq  ərsəyə  gəlməsinə  müvəffəq  ola bilib.

Bu  gün  Mübariz   Əkbərov  bütün  əlişlərini   milli  arnamentlərlə  bəzəməyi  sevdiyini   xüsusi  olaraq  qeyd  edir.  Məhz  onun  ərsəyə  gətirdiyi  qılınç-xəncər  ustadı olaraq  barmaqlarının  nəvazişiylə  polad  üzərindəki  nəfis naxışlarla  bəzədilmiş  sənət  nümunələri  Azərbaycanımızın  milli-mənəvi dəyərləri,  tarixi-mədəni  irsi  olaraq  təqdim  edilir.  Mübariz  Əkbərovun  yaratdığı  sənət  nümunələri təkcə forma  və  işlənmə  texnikasının  nəfis  formasında  deyil, eyni  zamanda  zərifliyi  və  incəliyi  ilə  də  göz  oxşayır.  Məhz onun  işlədiyi sənət nümunələri məmulatlarda  müxtəlif  orjinal  variasiyarla  yanaşı  yüksək bədiiliyi  ilə  diqqət  mərkəzində  olmağı  bacarır.  Bu  barədə söhbət düşərkən ustad sənətkar deyir: “Düzdür  mən  rəngkarlıqğı  bitirmişəm. Ancaq  bütünlükdə  sənət  əsərlərimdə istifadə etdiyim  arnametləri  Lətif   Kərimov  mənə  aylarla öyrədib. Onun  məsləhətləri  ilə  bütün  bu  arnamentlər  üzərində  daha  dərindən  işləməyi  öyrənə  bildim”.

Həmçinin  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  əksər  işləri əsasən poladdan hazırlayan sənətkar bu  əlişlərinin uzun müddətli bir vaxta ərsəyə gəldiyini söyləyir.  Onun  bütün  işlərinin  üzərində  Gəncə  adı  xüsusi  olaraq  yazılır.  O bununla  da  Ulu  Şeyx  Nizami  yurduna   məxsusluğunu  qoruyub  saxlaya   bilir. Onun  yaradıcılığında  müxtəlif   mədəniyyətlərə  və  dövrlərə  aid  olan  qılınç-xəncər  nümunələri  Azərbaycan  ənənəvi  ornamentləri  ilə   bəzədilməklə   yanaşı  özünəməxsus   ştrix   və   incəliklərlə  böyük  sənətkarlıq  nümunələri  olaraq  təqdim   edilə   bilir.  Bu  barədə  sənətkarla  söhbət  zamanı  bir  az  da  düşünərək deyir:  “Azərbaycanın  hərb  tarixində  bizim  qılınçların  və  xəncərlərin  xüsusi  yeri  olub.  Hər  xalqın  öz  qılınçı,  xəncəri  mövcuddur.  Məsələn, “Qafqaz xəncəri” respublikamızın Quba, Şəki, Zaqatala və Gəncə bölgələrində geniş yayılmış  silahlarından   hesab   edilir.  “Qafqaz  xəncəri”nin   bir  neçə növü vardır:  “Dağıstan”  və  “Çərkəzi”.  “Dağıstan”  növü  enli,  “Çərkəzi”  növü  isə  bir  qədər  nazik  olur.  Bu  baxımdan  bu  kimi  sənət  əsərləri  üzərində  işləmək daha  məsuliyyətli  və  mənim  üçün  daha  böyük  maraq  kəsb  edir”.

Müqəddəs   İslamda   ədalətin   rəmzi   hesab   edilən   dini  əşyalardan  biri də   İmam   Əlinin   qılınçı  adlanan  “Zülfüqar”dır.  İnsanlarda   “Zülfüqar”   qılınçı   ilə  bağlı  ən  geniş  yayılmış  təsəvvür  onun  haçauclu  olmasıdır.  Bu  gün  də  “Zülfüqar” qılınçı hazırlanan suvenirlərdə, bəzək əşyalarında  rəmzi  olaraq  ikihaçalı  qılınç  kimi  təsvir  olunur. Ancaq  əslində, bu  təsəvvür  də  doğru  bildiyimiz  yanlışlardandır.  Uzun  illərdən sonra  belə  bir  qılınçın  daha  doğru  və  düzgün  görünüş  formasını  əldə  edən  Mübariz  Əkbərov  gərgin  zəhməti   sayəsində   məhz  bu  sənət  əsərini  ərsəyə  gətirməyə   müvəffəq   olub. Bu  haqda söhbət  düşərkən  o,  deyir:  “Bildiyiniz  kimi  “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının  1300  illiyinə  həsr  olunmuş  təntənəli   gecə   Türkdilli  dövlətlərin  VI Zirvə  toplantısına  gəlmiş  dövlət  başçılarının  iştirakı  ilə  Bakı  şəhərində  2000-ci il  aprelin 9-da  keçirilib.  Bu  ərəfədə  həm  də  geniş  miqyaslı  əlişlərindən ibarət  sərgi  də  təşkil  edilmişdir.  Sərgidə  Ulu  öndər,  mərhum  Heydər  Əliyev iştirak edirdi. O, mənim əlişlərimlə tanış olan zaman belə bir sual verdi: “Sən Həzrət Əlinin Zülfüqar qılınçını düzəldə bilərsənmi?”  Bu sualdan sonra çox düşündüm.  20  ildən  artıq  bir  zaman  idi  ki,  “Zülfüqar”  qılınçının   forması   və   onun   üzərində   hansı  naxışların  olduğu  haqda  araşdırmalar  aparırdım.  Bir  çox  ölkələrin  muzey  işçiləri,  ədəbiyyatçıları  və  din  xadimləri  ilə  söhbətlər etmişəm. Araşdırmalarım nəticəsində belə qərara gəlmişəm  ki,  “Zülfüqar”  qılınçının   uc   hissəsi   daxildən   ikitərəflidir.  Bunun  isə bir  çox  üstünlükləri  var.  Bir  çox  mənbələrdə  isə  qılınç  ikihaçalı  təsvir  olunur.  Məncə  bu  yanlış  fikirdir,  çünki  fiziki  olaraq  ikihaçalı  qılınçı  idarə  etmək  çox  çətin  olardı.  Bu  baxımdan  onu  daha  dolğun  bir  fomada  yaratmağa   müvəffəq   ola  bildim. Uzun araşdırmalardan  sonra  polad  və  gümüşdən  hazırladığım  “Zülfüqar”  qılınçını   əqiq   və   gümüş   naxışlarla  bəzəyib, üzərinə  isə  ərəb  dilində   “Əli kimi  igid,  Zülfüqar  kimi  qılınç  yoxdur”  sözlərini  yazdım”.

Sənətkar söhbətləri zamanı həmçinin çox maraqlı və həm də incə bir həssaslıqla  sənətinin  daha  dolğun  məqamlarını  sevə-sevə  dinləndirməyi bacarır.  Belə  ki,  maraqla  dinlədiyim  həmsöhbətim  deyir:  “Bədii  metal  sənəti  ilə   məşğul  olduğum  zaman  hiss  etdim  ki,  rəssamlıqdan  bəhrələnməklə  sıradan  çıxmaq  üzrə  olan  qədim  silahlara  yeni  bir  ömür  verə  bilərəm. Bu  yeni  ömür  isə  mənim  bir  sənətkar  olaraq  tarix  qarşısında  vətəndaşlıq  borcum hesab  edilə  bilər”.

Təbii  ki,  bu  gün  onun  evindəki  kiçik  emalatxanasında  böyük  sevgi  və məhəbbətlə  hazırladığı  əsərləri  arasında  ispan  və  ingilis  xanımlarının istifadə etdiyi  “pika”,  ərəblərə  məxsus  “yamən”,  Nepala  xas  olan  “kukri”,  fransızlara  məxsus   “şpaqa”   və   Yaponiyanın   simvoluna   çevrilən   “katana”  kimi əl  işləri  və  digər  milli  silah   növləri  mədəniyyət   tariximizin   bir   parçası   hesab  edilməklə  böyük  bir  tarixi  özündə  yaşatmaqdadır. Bu  gün  sənətkarın  əl işlərindən  ibarət  olan  qılınçlar  dünyanın  bir  çox  məhşur  muzeylərində  və fərdi   kolleksiyalarında   qorunub  saxlanılır.  Xüsusi  olaraq  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  2008-ci  ilin oktyabr ayının 10-da Bakı şəhərində Azərbaycan xalqının  ümummilli  lideri  Heydər  Əliyevin  85  illik  yubileyinə  həsr  olunan  rəngkarlıq  və  tətbiqi  incəsənət  müsabiqə  sərgisində  onun  əlişlərindən  ibarət  sənət  əsərləri  birincilik  qazanıb.

Məhz  bu  gün  zəngin  ahəngi  ilə  bəzədilən  yaradıcılıq  yolu  tükənməz olan  Mübariz  Əkbərov  özünün  sənət  nümunələri  ilə  Almaniya,  Böyük Britaniya, Danimarka, Fransa, Rusiya və Türkiyədə təşkil olunan bir sıra beynəlxalq  sərgilərdə  ölkəmizi  uğurla  təmsil  edir.  Müxtəlif  ölkələrdən  dəvətlər   alsa  da  ustad  sənətkar  Ulu  Şeyx  Nizami  yurdu  olan  Qədim  Gəncəni  tərk  etmir.  Bu  barədə  özü  isə  belə  deyir: “Londonda  təşkil  olunan sərgidə  əlişlərimi  görüb  təklif  etdilər  ki,  daimi  olaraq  bu  ölkədə  qalım.  Ancaq  heç  zaman  bu  barədə  düşünməmişəm.  Doğma  Gəncəmi  nəinki  Londona  heç  bir  ölkəyə  dəyişmərəm”.

Bu  gün  xüsusi  olaraq  qeyd  etməliyəm  ki,  Mübariz  Əkbərovun  işlədiyi xəncər,  qılınç  qəbzələri  və  qınları,  buynuzdan  hazırladığı  badələr,  əl  əsaları, döyüş  libasları,  bel  kəmərləri  və  digər  işləmələr  müxtəlifliyi  və  zənginliyi  ilə hər  zaman  diqqət  mərkəzində  olmağı  bacarır.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  2009-cu  ildə  ekranlara  çıxan  Sabir  Rüstəmxanlının  “Ölüm  zirvəsi”  romanının motivləri  əsasında  ekranlaşdırılan  “Cavad xan” tammetrajlı  bədii  filmində istifadə  edilən  Gəncə  xanının  hərbi  geyim  dəsti  və  qılınçı  da  məhz  Mübariz Əkbərovun  əlişidir.  Onun  dekorasiyalarda  işlədiyi  şəbəkə  texniki  üsulu  hər zaman  dünyanın  gözəllik  harmoniyasını  duymaq  bacarığı  qədər  həssas duyğularla  tərənnüm  edilməkdədir. Sənətkar  hazırladığı  hər  bir  silahın  kimə məxsusluğunu,  adını  və  yaranma  tarixini  də  dəqiqliklə  öyrənir.  Bu  haqda söhbət  düşərkən  ustad  sənətkar  deyir:  “Xalqımızın  məğrur  mentalitetinə  xas olan  etik-mənəvi  normalar,  özünəməxsus   davranış  qaydaları  kişilərə  aid edilən  zərgərlik  nümunələrinin  tipoloji   azadlığını  izah  edən  faktorlardır.  Bu baxımdan  zərgərlik  örnəkləri  kişilər   arasında   əsasən   soyuq  silahın tərtibatında özünü göstərirdi. Müxtəlif yaraq-yasaq, qılınç və xəncərlər təyinatından savayı, həm də yüksək sənətkarlıq örnəkləridir. Xəncər  yaraq  olmaqdan  əlavə,  həm  də  kişilərin  ənənəvi   üst  geyim  komplektini   tamamlayan  dekorativ  bəzək  növü  olaraq  hər  zaman  diqqətimi   özünə   cəlb  edib.  Bu  səbəbdən  də  hər  zaman  məhz   onun  qınının  və   qəbzəsinin  yaraşıqlı  görünməsinə  xüsusi  diqqət  yetirmişəm”.   

Ömrünün 70-ci baharına qədəm qoyan Respublikanın Əməkdar rəssamı Mübariz  Əkbərov  öz  sənət  incilərinin  parlaq  işığının  şöləsində  böyük  bir  yolu  uğurla  davam  etdirir.  Amalı  və  məqsədi  uğrunda  yorulmaq  bilmədən uğurla addımlayır. Ulu Nizami Gəncəvinin yurdu olan qədim Gəncədə sənət şöləsinin  nur  işığı  qədər  parlaq  sənət  incilərini  möhtəşəmliklə  təqdim  edir.

Anar  Ərtoğrul  Burcəliyev

Teatrşünas-tənqidçi