Enerji, iqtisadiyyat və veto ANALİTİK

Macarıstan niyə Rusiyaya qarşı sanksiyalarda tərəddüd edir?

Macarıstanın Rusiayaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalara bütövlükdə qoşulmaqla bağlı mövqeyi mürəkkəbdir. Daha doğrusu, Budapeşt bəzi sanksiya paketlərinə razılıq verib, digərlərini isə bloklamağa çalışır. Əsas səbəblərdən biri enerji asılılığı və milli təhlükəsizlik narahatlığıdır. Macarıstan Rusiyadan idxal etdiyi neft və qaz baxımından ciddi dərəcədə asılıdır. Məsələn, təhlillərə görə, Macarıstanın qaz idxalı sektoru bütünlüklə Rusiyaya bağlıdır. Bu səbəbdən sanksiyaların enerji sahəsinə təsiri Macarıstan üçün “milli təhlükəsizlik” məsələsinə çevrilib. Hökumət bu nöqteyi-nəzərdən hesab edir ki, sanksiyalar Macarıstanın enerji təchizatını zədələyə, qiymətləri artıra bilər.

İkinci səbəb sanksiyaların effektivliyi və iqtisadi itkilərdir. Macarıstanın hökuməti və xarici işlər nazirliyi hesab edir ki, sanksiyalar Rusiyanı yetərincə təsir etməyib, lakin Avropa ölkələrinə, o cümlədən Macarıstana ciddi iqtisadi ziyan vurub. Məsələn, Macarıstan bu sanksiyalardan ötən illərdə 20 milyard avro itirib.

Üçüncüsü isə Avropa İttifaqı daxilində veto hüququ və taktiki manevrlərdir. Avropa İttifaqında Rusiyaya qarşı sanksiyalar bütün üzv dövlətlərin razılığı ilə qəbul edilir. Macarıstan bu mexanizmdən istifadə edərək bəzi paketləri bloklamaq və şərt qoymaqla öz maraqlarını müdafiə edib. Məsələn, Macarıstan bəzi paketlərin qəbulundan əvvəl enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı bəyanatlar almaq istəyib.

Dördüncüsü komprəmislər və istisnalardır. Macarıstan bəzi paketləri dəstəkləyib. Məsələn, 2024-cü ilin dekabrında qəbul olunan 15-ci sanksiya paketində Macarıstanın enerji şirkəti MOL Group-a müəyyən istisnaların verilməsi şərtilə razılıq verib. Bu da göstərir ki, “məhdud şərtlərlə” sanksiyaların içində iştirak edə bilər.

Beləliklə, Macarıstan tamamilə sanksiyalara qoşulub-qoymama məsələsində “bəli”, “yox” deyil, “şərtlərlə”, “kompromislə” yanaşma xətti götürüb. Yəni səbəblər arasında enerji təhlükəsizliyi, iqtisadi zərərlər, blok daxilində veto hüququ və xüsusi istisnaların təmin edilməsi yer alır.

Viktor Orban ABŞ-da həyati dəstək axtarır

Macarıstanın baş naziri Viktor Orban gələn həftə prezident Trampla görüşərək ölkəsinin Rusiyadan neft və qaz almağa davam etməsinə imkan verən Rusiya enerji şirkətlərinə qarşı sanksiyalardan azad edilməsini müzakirə edəcək. Vaşinqtondakı danışıqlar Budapeştdə Rusiya-Amerika sammiti ideyasını da canlandıra bilər. Belə bir sammitin keçirilməsi və Rusiyanın Macarıstana enerji tədarükünün davam etdirilməsi, AB siyasətinə alternativ olan Ukrayna siyasəti ilə Viktor Orbanın siyasi gələcəyini böyük ölçüdə müəyyən edəcək. 2026-cı ilin aprelində keçiriləcək parlament seçkiləri ərəfəsində Macarıstanın hakim partiyası Rusiya əleyhinə və Brüsselyönlü şüarlar altında hakimiyyətə can atan müxalifətlə mübahisəsində həlledici arqumentlər axtarır.

ABŞ prezidenti Donald Tramp Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın Rusiyanın enerji şirkətləri “Rosneft” və “Lukoyl”a qarşı oktyabrın 22-də tətbiq etdiyi sanksiyalardan imtina etmək və Macarıstanın Rusiyadan neft və qaz almağa davam etməsinə icazə vermək tələbi ilə hələ razılaşmayıb. Donald Tramp noyabrın 7-də Vaşinqtonda Viktor Orbanla keçirilməsi planlaşdırılan görüşdən əvvəl jurnalistlərə açıqlamasında "O, güzəşt istədi. Biz bunu ona vermədik" deyib. Tramp cənab Orban və ətrafının Şərqi Avropa ölkəsinin enerji təhlükəsizliyinə zərbə vuran Rusiyaya qarşı sanksiyalardan Macarıstanı qorumaq çağırışlarını şərh edərkən deyib. Xaricə səfərə hazırlaşan Viktor Orbanın özü də Budapeşt üçün Rusiya nefti və qazı məsələsini Vaşinqton danışıqlarında mərkəzi məsələlərdən biri adlandırıb. “Əgər biz Rusiyanı hədəf alan Amerika sanksiyalarından azad olmaq istəyiriksə, o zaman əmin olmalıyıq ki, Amerika bu qəribə vəziyyəti başa düşsün”, - cənab Orban bildirib. Macarıstanın baş nazirinin sözlərinə görə, Vaşinqtona səfəri zamanı o, Amerika Birləşmiş Ştatları ilə Macarıstanda Amerika investisiyalarını nəzərdə tutan iqtisadi sazişi yekunlaşdırmağı gözləyir. Bununla belə, Vaşinqtonla istənilən sövdələşmə Macarıstanın Rusiyanın enerji resurslarına əvvəlki çıxışını saxlamasından birbaşa asılı olacaq.

Macarıstanın xarici işlər naziri Péter Szijyarto da Rusiyanın enerji resursları məsələsinə toxunub. "Vaşinqtonda enerji təchizatı məsələsi mühüm müzakirə nöqtəsi olacaq, çünki Macarıstan və ABŞ arasında hazırlanmaqda olan əsas iqtisadi sazişlər paketi əsasən enerji təchizatı və ya enerji əməkdaşlığına əsaslanır, yeri gəlmişkən, çox güclü nüvə komponenti var. Bununla belə, qazıntı yanacaqlarından istifadə qaydaları da müzakirə olunacaq", - Sijjarto izah edib. "Bizim enerji təhlükəsizliyimiz Rusiya ilə vicdanlı və etibarlı əməkdaşlığa əsaslanır. Biz gözləyirik ki, baş nazirimizin gələn həftə ABŞ-a səfəri zamanı bu mövzuda müzakirələr uğurla nəticələnəcək", - xarici işlər naziri əlavə edib və prezident Trampı "Macarıstanın enerji vəziyyətinə hörmətlə yanaşmağa" çağırıb.

Öz növbəsində, Macarıstanın baş nazirinin aparat rəhbəri Gergely Gulyas Budapeştin ABŞ sanksiyalarının uzadılmaması ilə bağlı tələbini məntiqli və əsaslı adlandırıb, belə ki, Macarıstan coğrafi mövqeyinə görə dənizə çıxışı olmayan və tanker daşıma imkanlarına malik deyil və neft və qazı yalnız boru kəmərləri vasitəsilə əldə edə bilir.

Prezident Trampın qəti cavabının olmaması səbəbindən vəziyyətin gözlənilməzliyini nəzərə alaraq, Macarıstan hökuməti artıq neft və neft məhsullarının saxlanması ilə bağlı qanuna düzəlişlər hazırlayıb ki, ABŞ sanksiyaları səbəbindən tədarükün dayandırılması halında ehtiyat yanacaqdoldurma stansiyaları kritik istehlakçılar üçün istifadə olunsun. Macarıstanın Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, hökumət yanacaqdoldurma məntəqələrinin fəaliyyəti və yanacağın prioriteti üçün qaydalar hazırlayır. Yeni qaydaların gələn il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcəyi gözlənilir.

Donald Tramp və Viktor Orban arasında Vaşinqtonda keçiriləcək danışıqlarda yeganə mövzu enerji təhlükəsizliyi məsələləri olmayacaq. Cənab Trampın ABŞ-Rusiya prezidentlərinin Budapeşt sammitinə hazırlığı dayandırmaq barədə qəfil qərarı Macarıstan tərəfi üçün gözlənilməz və məyusedici xəbər olsa da, Rusiya-Amerika sammiti üçün potensial məkan olaraq qalmaq əzmini sarsıtmadı. "Bizim böyük gözləntilərimiz var, çünki bilirik ki, prezident Tramp sülhə nail olmaq üçün tamamilə sadiqdir və ümumiyyətlə, bunun üçün yeganə ümiddir. Ona görə də biz çox ümid edirik ki, prezident Tramp və prezident Putin telefonda razılaşdıqları görüşü keçirəcəklər, biz də məmnuniyyətlə ev sahibliyi edəcəyik. Anladığımız qədəri ilə tərəflərin heç biri bu plandan əl çəkməyib. Söhbət vaxt və məzmunla bağlıdır". Péter Szijyarto Minskdə Avrasiya Təhlükəsizliyi üzrə Beynəlxalq Konfrans çərçivəsində media nümayəndələrinin sualını cavablandırıb. "Amma Avropa liderləri bunda maraqlı deyil. Birincisi, ona görə ki, danışıqlar Budapeştdə olacaq və siyasi nöqteyi-nəzərdən bu, onlar üçün çox xoşagəlməz olardı. "Daha da önəmlisi, onlar buna qarşı çıxırlar, çünki sammit sülhə ümid yaradır. Avropa liderləri danışıqlar masası arxasında olmadıqları üçün məyusdurlar”, - Macarıstanın xarici işlər naziri izahat verib.

Viktor Orbanın özü, Kossuth radio proqramında Vaşinqtona səfərindən sonra Budapeşt sammitinin yaxınlaşıb-yaxınmayacağı ilə bağlı sualı cavablandırarkən dedi: “Düşünürəm ki, biz yaxınlaşa bilərik”. Macarıstanın baş naziri Ukraynada sülhün bərqərar olmasını “Vaşinqtonda danışıqların mühüm mövzularından biri” adlandırıb. Müsahibəsində Viktor Orban da bir daha prezident Trampı Avropa liderləri ilə müqayisə edərək, onları Ukrayna münaqişəsini genişləndirməyə çalışmaqda ittiham edib. "Kim Ukraynanı dəstəkləyirsə, o, müharibəni dəstəkləyir. Avropa liderləri odla oynadıqlarını başa düşmürlər" deyən cənab Orban indiki siyasi vəziyyəti Birinci və İkinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində yaranmış vəziyyətlə müqayisə edərək xəbərdarlıq edib.

Onun sözlərinə görə, yeganə müsbət hadisə ABŞ-ın Donald Trampın prezident seçilməsindən sonra sülhməramlı mövqe tutması və Ukraynadakı münaqişənin sülh yolu ilə həllinə tərəfdar olmasıdır. Bu həftə xalqa etdiyi videomüraciətdə Viktor Orban ölkədə noyabrın 15-də ölkənin şimal-qərbindəki Gyor şəhərində başlayacaq və ölkə daxilində bir sıra anti-müharibə etirazlarından ibarət olacaq bir anti-müharibə kampaniyasının başladığını elan edib. "Gəlin bütün dünyaya göstərək ki, Macarıstan müharibə istəmir", - Viktor Orban həmvətənlərinə deyib.

Oktyabrın 23-də Budapeştdə təşkilatçıların məlumatına görə, 80 min insanı cəlb edən “Sülh marşı” keçirilib. Viktor Orban orada iştirak etmək üçün hətta Brüsseldə keçirilən Aİ sammitinin açılışını da qaçırıb və Budapeştdən “bütün dünyaya müharibə əleyhinə mesaj” veriləcəyini bildirib. Gələn ilin aprelində Macarıstanda keçiriləcək parlament seçkilərində Ukraynada müharibə və sülh, Rusiya ilə münasibətlər əsas məsələlər olacaq. Son aylarda populyarlıq qazanan Péter Magyarın rəhbərlik etdiyi müxalif Tisza partiyası Viktor Orbanın rəhbərlik etdiyi hakim Fides-Macar Vətəndaş Birliyi partiyasından hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışacaq.

Oktyabrın 23-də Budapeştdə anti-hökumət qüvvələrinin keçirdiyi alternativ mitinqdə Macarıstan müxalifətinin lideri Péter Magyar sərt ifadələrlə çıxış edərək hökuməti korrupsiyada və Rusiyaya qarşı tutduğu mövqeyə görə ittiham edib, Viktor Orban hökumətinin dəyişdirilməsinə və Brüssellə əlaqələrin bərpasına çağırıb.

V.VƏLİYEV