ƏRZAQ TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ ŞƏBƏKƏ MARKETLƏRİ Azərbaycanda dayanıqlı qida təchizatının aparıcı ünsürləri kimi (Araşdırma)

Bu gün ərzaq təhlükəsizliyi mövzusu bütün dünyada müasir dövrün ən aktual sosial-iqtisadi və strateji məsələlərindən biri kimi qəbul olunur. Bu anlayış yalnız əhalinin kifayət qədər və keyfiyyətli qida ilə təmin olunması ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda məhsulların sağlam, bioloji və kimyəvi cəhətdən təhlükəsiz, mənşəyi məlum olan və gigiyenik baxımdan standartlara cavab verən şəkildə istehlakçıya çatdırılmasını da əhatə edir. 

Əlbəttə, qlobal iqlim dəyişiklikləri, pandemiyalar, tədarük zəncirindəki qırılmalar, regional münaqişələr və sürətlə artan urbanizasiya ərzaq təhlükəsizliyini daha da həssas mövzuya çevirib. Bu reallıqlar fonunda ərzağın istehsalından tutmuş son istehlakçıya çatdırılmasına qədər bütün mərhələlərdə ciddi nəzarət və koordinasiya tələb olunur. Məhz bu nöqtədə isə şəbəkə marketlərinin rolu ön plana çıxır. Müasir dövrdə şəbəkə marketləri təkcə ərzaq satış nöqtəsi deyil, həm də təhlükəsiz qida sisteminin əsas dayaqlarından biri hesab olunurlar.

Hazırda dünyanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrində şəbəkə marketləri ərzaq təhlükəsizliyi sisteminin mərkəzi komponentinə çevrilib. Onlar məhsulun mənşəyindən başlayaraq daşınması, saxlanılması və satışı mərhələlərində müasir texnoloji həllərdən və ciddi gigiyenik standartlardan istifadə edirlər. Məsələn, Avropa İttifaqında fəaliyyət göstərən market şəbəkələri qida təhlükəsizliyi üzrə “HACCP” və “ISO 22000” sertifikatlarına sahib olmaqla yalnız standartlara cavab verən məhsulları satışa buraxırlar. ABŞ-da “Walmart”, “Whole Foods” kimi nəhənglər blockchain texnologiyası vasitəsilə məhsulun tarladan süfrəyə qədər olan bütün yolunu izləyir və şəffaflıq yaradır. Bu texnologiyalar sayəsində zərərli məhsulların yayılması və kütləvi zəhərlənmələr kimi risklər minimuma endirilir.

Azərbaycanda da son illər ərzaq təhlükəsizliyi məsələsinə dövlət səviyyəsində xüsusi önəm verilir. Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) bu sahədə fəaliyyət göstərən əsas qurum olaraq həm istehsalçılara, həm idxalçılara, həm də pərakəndə satış subyektlərinə ciddi nəzarət həyata keçirir. Ancaq bütün bunlarla yanaşı, ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı ictimai maarifləndirmə, nəzarət və inzibati tədbirlərin nəticəliliyini artırmaq üçün özəl sektorun iştirakı da vacibdir. Xüsusilə geniş şəbəkəyə malik supermarketlər bu prosesin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Onlar həm geniş çeşiddə məhsul təqdim etməklə, həm də bu məhsulların saxlanma şəraiti, mənşəyi və təhlükəsizlik meyarlarına uyğunluğu ilə bağlı ciddi öhdəlik daşıyırlar.

Qeyd edək ki, son 10 ildə ölkədə şəbəkə marketlərinin sayı dörd dəfə artmış və bu artım həm ərzaq çatdırılmasında coğrafi bərabərliyi, həm də təhlükəsiz qidanın regionlarda əlçatanlığını təmin etmişdir. “Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu”nun da bu artımda payı mühümdür. Hal-hazırda VŞQ-yə daxil olan Araz, OBA və digər market brendləri gündəlik olaraq ölkənin 70%-dən çox ərzaq bazarına çıxış imkanı yaradır. Şirkət gündəlik 15.000-dən çox satış nöqtəsinə məhsul çatdırır və 40.000 m²-dən artıq anbar sahəsi ilə məhsulların düzgün saxlanmasına zəmanət verir. Bu logistika gücü, temperatur nəzarəti və elektron izləmə texnologiyaları ilə birləşərək, zəncirin heç bir halqasında məhsulun təhlükəsizlik meyarlarından kənara çıxmamasını təmin edir.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycanda ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələsində yalnız iri şəhərlər deyil, regionlar da önəmli yer tutur. Paytaxt Bakı və iri şəhərlərdə ərzaq təhlükəsizliyi təmin olunmuş olsa da, regionlarda bu sahədə müəyyən çətinliklər mövcuddur. Əhalinin sayca az olduğu bölgələrdə, xüsusilə dağlıq ərazilərdə ərzaq məhsullarının keyfiyyəti və düzgün saxlanması daha çətin olur. Şəbəkə marketləri bu sahədəki boşluqları doldurmaq və ərzaq məhsullarını regionlara daha təhlükəsiz şəkildə çatdırmaq üçün mühüm rol oynayır.

Məsələn, “Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu”nun şəbəkə marketləri yalnız Bakı ilə məhdudlaşmır, eyni zamanda regionlara da genişlənərək bu bölgələrdə ərzaq təhlükəsizliyini təmin edir. Şirkət şəbəkə marketləri vasitəsilə Azərbaycanın hər bir bölgəsinə ərzaq məhsulları çatdırmaqla yanaşı, regionlardakı istehlakçılara daha yüksək keyfiyyətli və təhlükəsiz qida məhsulları təqdim edir. Bu, regionlarda ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində ciddi bir addımdır. Ən uzaq bölgələrdə belə müasir texnologiyalar vasitəsilə məhsulların saxlanma şəraiti yüksək standartlara cavab verir.

Bu kontekstdə qlobal və yerli statistikada şəbəkə marketlərinin ərzaq təhlükəsizliyindəki strateji rolunu vurğulamaq yerinə düşərdi. Məsələn, BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının məlumatına görə, dünyada istehsal olunan bütün ərzaq məhsullarının təxminən 30%-i itkiyə gedir ki, bunun əhəmiyyətli hissəsi məhz pərakəndə satış mərhələsində baş verir. Bu isə hər il 931 milyon ton ərzaq tullantısı deməkdir. Şəbəkə marketlərinin logistika və saxlama şəraitini təkmilləşdirməsi bu tullantıların əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına şərait yaradır. Digər tərəfdən, ABŞ və Avropa ölkələrində şəbəkə marketləri blockchain texnologiyasını tətbiq edərək məhsulun mənşəyini saniyələr içində müəyyənləşdirə bilirlər ki, bu da ərzaq təhlükəsizliyində şəffaflıq və çeviklik yaradır. Azərbaycanda da bu məsələ getdikcə daha aktual hala gəlir. Ölkədə fəaliyyət göstərən şəbəkə marketləri, xüsusilə “Veysəloğlu” qida israfını minimuma endirmək üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirir. Məsələn, son istifadə tarixinə yaxın məhsulların endirimli şəkildə satışa çıxarılması, artıq məhsulların yerli sosial müəssisələrə və ehtiyacı olan şəxslərə bağışlanması və bioenerji üçün istifadəsi bu tədbirlərdəndir. Həmçinin, marketlərdə məhsulların düzgün saxlanması, temperatur nəzarəti və müasir texnoloji izləmə sistemləri ilə bu cür israfın qarşısı alınır.

Təbii ki, ərzaq təhlükəsizliyi təkcə qida məhsullarının keyfiyyətinə və təhvil verilmə prosesinə nəzarət etməklə məhdudlaşmır. Eyni zamanda, yerli istehsalın təşviq edilməsi və bu istehsalın təminatlı şəkildə tədarük edilməsində şəbəkə marketlərinin rolu əvəzsizdir. Son illər ərzində Azərbaycan bazarında fəaliyyət göstərən böyük supermarket şəbəkələri, xüsusilə Araz və OBA kimi brendlər yerli istehsalçılarla sıx əməkdaşlıq edirlər. Bu əməkdaşlıq məhsulların tədarükü prosesini optimallaşdırmağa, keyfiyyətin artırılmasına və tədarük zəncirinin daha da effektivləşdirilməsinə imkan verir.

“Veysəloğlu” şirkətinin öz market şəbəkələrində yerli istehsalçıların məhsullarına xüsusi yer ayırması həm yerli iqtisadiyyatın inkişafına, həm də ərzaq təhlükəsizliyinə töhfə verir. Şirkət məhsulları təzə və keyfiyyətli şəkildə təmin edərək, kənd təsərrüfatı sahəsindəki istehsalçılarla uzunmüddətli müqavilələr bağlayır. Bunun sayəsində yerli istehsalçılar stabil bazar tapır, istehsal həcmlərini artırır və Azərbaycanın ərzaq təchizatı zəncirindəki boşluqları doldurur. Eyni zamanda bu cür əməkdaşlıq kənd təsərrüfatının inkişafına təkan verir. Beləliklə, həm əhalinin təhlükəsiz qidaya çıxışı artır, həm də yerli iqtisadiyyat daha dayanıqlı hala gəlir.

Nəticə olaraq deyə bilərik ki, bu gün şəbəkə marketləri qida təhlükəsizliyinin təminində sadəcə iştirakçı deyil, əsas təminatçı və nəzarətçi rolunu oynayırlar. Azərbaycanın ərzaq təhlükəsizliyi strategiyası çərçivəsində belə marketlərin funksiyası yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial və strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu modelin genişlənməsi, təkmilləşməsi və digər şəbəkələrə də nümunə olması Azərbaycanda davamlı ərzaq təhlükəsizliyinin əsas təminatlarından biri olacaq.

Elvin Bəyməmmədli
“AzPolitika.info”

Qeyd: Yazı “Veysəloğlu” Şirkətlər Qrupunun, Azərbaycan Mətbuat Şurasının və Ticarət Şəbəkələrinin İnkişafı İctimai Birliyinin “Şəbəkə marketləri və ərzaq təhlükəsizliyi” mövzusundakı birgə müsabiqəsinə təqdim olunur