Faydasız avropalıların cəfəngiyyatı Gərginlik və təmkin” çağırışları

Sadə sual : bloknot və durbinlə silahlanmış bir qrup mülki müşahidəçi Ermənistan vətəndaşlarının təhlükəsizliyini necə təmin edə bilər?

Bu yaxınlarda Ermənistandakı Avropa İttifaqının Monitorinq Missiyası görünür, unudulmaqdan narahat olaraq, "əhəmiyyətini" təkrarlamaq qərarına gəldi və təmtəraqlı bir bəyanat verdi.

"Bölgədə sülh və təhlükəsizliyi dəstəkləməyə sadiq qalmaqdan qürur duyuruq. Missiyamız Ermənistan və Azərbaycan sərhədində fasiləsiz, 24/7 monitorinq aparır. Sabitliyi təşviq etmək, etimad yaratmaq və Ermənistan vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün hazırlığımızı və qətiyyətimizi bir daha təsdiqləyirik", - bəyanatda deyilir.

Gördüyümüz kimi, sözlər gözəl, hətta təntənəli olsa da, onların səmimiyyətinə inanmaq çətindir. "Sülh və sabitliyi təşviq etmək əzmi" iddiaları yumşaq desək, tamamilə doğru deyil. Müşahidə missiyasının fasadının arxasında casusluğa bənzər bir fəaliyyət dayanır.

Xülasə, Aİ missiyası Ermənistanda 2022-ci ilin payızında, Ermənistan-Azərbaycan sərhədində gərginliyin daha da artması fonunda yaradılıb. Əldə edilən razılaşmalardan sonra Aİ ilk məhdud müşahidəçi qrupunu bölgəyə göndərib.

Əvvəlcə onların iştirakı müvəqqəti idi və guya gərginliyi azaltmaq və yerindəki vəziyyəti sənədləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin müvəqqəti missiya tez bir zamanda daha dayanıqlı bir formata çevrildi. 2023-cü ildə Aİ uzunmüddətli iştirak barədə qərar verdi və 2025-ci ilin əvvəlində missiyanın mandatı rəsmi olaraq 19 fevral 2027-ci ilə qədər uzadıldı.

Beləliklə, müşahidəçilərə Azərbaycanın belə bir formata ilkin etirazına və sərhəddəki Avropa iştirakından açıq narazılığına baxmayaraq, Ermənistanda daha bir neçə il qalmaq hüququ verildi.

Amma gəlin bəyanata qayıdaq. Razılaşacaqsınız ki, bəyanatı oxuduqda ritorikanın həcminin faktiki töhfədən açıq şəkildə çox olduğu qənaətinə gəlmək olmaz.

Acı dili kənara qoysaq, sadə bir sual yaranır: bloknot və durbinlə silahlanmış bir qrup mülki müşahidəçi Ermənistan vətəndaşlarının təhlükəsizliyini necə təmin edə bilər? Missiyanın nə hüquqi, nə də praktik olaraq belə bir imkanı var. Onun hərbi səlahiyyətləri, məcburetmə vasitələri və ya insidentlərin qarşısının alınması mexanizmləri yoxdur. Bu kontekstdə "təhlükəsizliyin təmin edilməsi"ndən danışmaq tamamilə cəfəngiyatdır.

Ümumiyyətlə, Avropa missiyasının fəaliyyəti getdikcə diplomatik libas geyinmiş rahat bir təhlükəsizlik xidmətinə bənzəyir. Patrullar, müşahidələr, Brüsselə göndərilən hesabatlar və bu qədər. Yerdəki vəziyyət dəyişməz olaraq qalır. Aİ üzvü olmayan və regionla birbaşa əlaqəsi olmayan bir ölkənin - Kanadanın nümayəndələrinin anlaşılmaz şəkildə daxil olduğu missiyanın tərkibi əlavə suallar doğurur. Bu, yalnız bunun düşünülmüş təhlükəsizlik sistemi deyil, siyasi jest və simvolik bir iştirak olduğu təəssüratını gücləndirir.

Bu baxımdan, missiyanın atəşkəs pozuntularına reaksiyası xüsusi qeyd olunmağa layiqdir. Sərhədin Ermənistan tərəfində hadisələrin qeydə alındığı əksər hallarda müşahidəçilər günahkarı müəyyən etməməyi üstün tutdular. Aydın dil əvəzinə, onlar "gərginlik" və "təmkin” çağırışları haqqında mücərrəd bəyanatlar verdilər. Bu yanaşma əlverişlidir, lakin monitorinq ideyasını tamamilə dəyərsizləşdirir. Pozuntular törədildikdə, lakin məsuliyyət olmadıqda, monitorinq formallığa çevrilir.

Bu gün regiondakı vəziyyət dəyişib. Həm Azərbaycan, həm də Ermənistan son mərhələyə - sülh sazişinə çatmaq üçün ehtiyatlı, lakin fərqli bir nikbinlik nümayiş etdirirlər.

Son altı ay ərzində sərhəddə heç bir ciddi insident qeydə alınmayıb və bu, Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyanın açıq şəkildə etiraf etdiyi bir faktdır. Üstəlik, bu ilin avqust ayında Vaşinqtonda sülh sazişinin paraflanması baş tutdu. Bu fonda guya Ermənistan vətəndaşlarının "təhlükəsizliyini" təmin edən Avropa missiyasının davamlı mövcudluğunun faydasızlığı xüsusilə aydın olur.

Əslində avqust ayından sonra sülhün əsas qarantı qeyri-müəyyən şəkildə ifadə olunan müşahidəçi qrupu deyil, onun köməyi ilə siyasi razılaşmalar əldə edilən ABŞ Prezidenti Donald Tramp idi. Bu kontekstdə Avropa missiyasının rolu solğun və ikinci dərəcəli görünür.

Xaricdə real qərarlar qəbul edilərkən, Aİ missiyası bəyanatlar verməyə və öz əhəmiyyətini vurğulamağa davam etdi. Başqa sözlə, bu gün sabitliyin əsas amili avropalı müşahidəçilərin işi deyil, ABŞ vasitəçiliyi ilə əldə edilən siyasi nəticədir.

Və bu vəziyyətdə məntiqi bir sual yaranır: İrəvanın başqa cür faydasız müşahidəçilərlə vaxtından əvvəl vidalaşmaq üçün siyasi iradəsi olacaqmı? Bakı artıq Rusiya sülhməramlılarının mövcudluğuna vaxtından əvvəl son qoymaqla belə bir addımın mümkün olduğunu nümayiş etdirib. Bəs İrəvan hansı addımı atacaq?