Görünüşü durna, gücü qartal: Unikal quş ovunu bir ayaq zərbəsi ilə məhv edir

Afrikanın açıq çəmənliklərində yaşayan Katib quşu (Sagittarius serpentarius) digər yırtıcı quşlar arasında fərqlənir. Onun ayaqları durnanınkına bənzəyir, lakin o, ayaqları ilə ilanlar, kərtənkələlər və kiçik məməliləri vurmaq üçün onlardan güclü və dəqiq şəkildə istifadə edə bilir. 

Qaynarinfo xəbər verir ki, bunu "Timesofindia" yazıb.

Alimləri uzun müddətdir maraqlandırırdı ki, bu quşlar ayaqlarını necə silah kimi istifadə edə bilirlər. "Current Biology" jurnalında dərc olunmuş tədqiqat onun zərbə mexanizmini ətraflı şəkildə izah edib. Alimlər hesab edir ki, onların kəşfinin nəticələri təkcə ornitologiya üçün deyil, həm də robototexnika, protezləşdirmə və evolüsion biomexanika üçün də əhəmiyyət kəsb edir.

Nəşr yazır ki, katib quşunu uzun ayaqları, xarakterik kəkili və düz gəzişi ilə asanlıqla tanımaq olar. Onun hündürlüyü 1,3 metrə çatır, bu da onu daha çox leyləyə bənzədir, lakin o, yırtıcı quşlar fəsiləsinə aiddir.

"Onun bədəni quruda hərəkət etmək üçün uyğunlaşıb: uzun qıç və pəncə sümükləri ayaqların uzunluğunun yarısından çoxunu təşkil edir. Belə quruluş dayanıqlı duruş və ildırım sürəti ilə aşağıya zərbə endirmək qabiliyyəti təmin edir", deyə məqalədə qeyd edilir.

Eyni zamanda onun qanadları nisbətən qısa və genişdir – onlar uzun müddət uçuş üçün deyil, süzülmək üçün uyğundur. Gözlərin ətrafında parlaq narıncı və sarı dəri olan üz ov zamanı daha dəqiq nişan almağa kömək edir. Qeyd olunur ki, havadan hücum edən əksər yırtıcı quşlardan fərqli olaraq, katib quşu piyada şəkildə ov edir və ayaqlarının gücünə arxalanır.

Katib quşu harada yaşayır?

Məqalədə deyilir ki, katib quşu Səhranın cənubunda yaşayır, açıq çəmənliklərə və savannalara üstünlük verir, yaxşı görünüş və seyrək bitki örtüyü olan yerləri seçir. O, ov üçün kifayət qədər ov və məkan olan regionlarda özünü əla hiss edir. Ən çox Cənubi Afrika, Keniya, Tanzaniya və Botsvanada rast gəlinir, lakin demək olar ki, bütün Afrika üzrə yayılıb.

"Quruda yaşamağına baxmayaraq, katib quşları akasiya ağaclarında budaqlardan diametri iki metrdən çox ola bilən böyük yuvalar quraşdırırlar. Belə qaldırılmış platformalar təhlükəsizlik və əlverişli müşahidə nöqtəsi təmin edir. Quşlar monoqam cütlüklər əmələ gətirir, bütün il birlikdə qalır və bəzən bir neçə kvadrat kilometr ola bilən böyük əraziləri qoruyurlar", deyə nəşr məlumat verib.

Katib quşu nə ilə qidalanır və necə ov edir?

Katib quşunun rasionunun əsasını ilanlar, o cümlədən zəhərli ilanlar – kobra və gürzələr təşkil edir. O, həmçinin kiçik məməlilər, suda-quruda yaşayanlar və böyük həşəratlara ovlanır. Ovunu dırnaqları ilə tutan qartallardan fərqli olaraq, katib quşu onu güclü, təkrarlanan ayaq zərbələri ilə öldürür.

Qeyd olunan tədqiqat göstərib ki, orta pik zərbə gücü quşun çəkisindən beş dəfə çoxdur (təxminən 195 Nyuton).

Qeyd olunur ki, katib quşunun zərbəsi təxminən 15 millisaniyə davam edir – bu, beynin ayaqlardan geri siqnal alıb təhlil etməsi üçün çox az müddətdir. Bu o deməkdir ki, quş ani reflekslərə deyil, görmə qabiliyyəti ilə idarə olunan, əvvəlcədən proqramlaşdırılmış hərəkət dəqiqliyinə arxalanır.

Zərbədən əvvəl o, başını və gözlərini diqqətlə hədəflə düzəldir – deməli, vizual nişan alma hücumun dəqiqliyini müəyyən edir. Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, quş uzun ətraf sümükləri səbəbilə yarana biləcək gecikmələri kompensasiya edən yüksək səmərəli neyron koordinasiyasına malikdir. Belə sinxronizasiya quruda yaşayan quşlar arasında nadirdir.

Qaçış və sağ qalma üçün adaptasiyalar

Katib quşunun bədən quruluşunun həm üstünlükləri, həm də məhdudiyyətləri var. Belə ki, onun hündür boyu ovu uzaqdan görməyə kömək edir. Eyni zamanda, uzun ətraf sümükləri fırlanma ətalətini artırır, bu da qaçışın səmərəliliyinə təsir göstərə bilər.

Alimlərin modelləşdirməsi göstərdi ki, onun gəzişi ətraf sümüklərinin sərtliyini və addım uzunluğunu tarazlaşdıraraq, quruda yaşayan quşların tipik qaçış mexanikasına uyğundur. Bu, onu sübut edir ki, təkamül quşun quruluşunu güclü zərbələr və sabit hərəkəti birləşdirmək üçün optimallaşdırıb.

Vəhşi təbiətdə bu qabiliyyət hətta qeyri-bərabər ərazidə belə ovu tez təqib etməyə imkan verərək, sağ qalmağa kömək edir. Yaşayış mühitinin itirilməsi səbəbilə yaranan təhlükələrə baxmayaraq, katib quşu öz uyğunlaşma qabiliyyəti sayəsində nisbətən sabit növ olaraq qalır.

Təkamülün dərsləri və texnologiya üçün perspektivlər

Nəşr yazır ki, katib quşunun ovu, bir zamanlar Cənubi Amerikada yaşamış onun nəsli kəsilmiş qohumları – "terror quşları"nın (Phorusrhacidae) davranışını xatırladır. Hər ikisində uzun ayaqlar və quruda hücum üçün uyğunlaşdırılmış oxşar sümük strukturları var idi. Müasir quşun öyrənilməsi bu qədim yırtıcıların ov üsulunu bərpa etməyə kömək edir.

Tədqiqat həm də ən böyük ətraf sümüyü güclərinin yalnız hərəkət zamanı yarandığı fərziyyəsini təkzib edir. Katib quşunda ən ekstremal yük dəqiqəsi yerində dayanaraq endirdiyi zərbə yaradır. Alimlər hesab edirlər ki, bu kəşf növlərin xüsusi ixtisaslaşmış tapşırıqlar üçün fövqəladə güc və nəzarət inkişaf etdirə biləcəyini nümayiş etdirərək, evolüsion biologiya üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Katib quşunun hərəkətində güc, sürət və dəqiqliyin birləşməsi mühəndislərə və həkimlərə ilham verir. Bu prinsiplər əsasında hazırlanan işlər sürətli və sabit hərəkətlər etməyə qadir cihazlar yaratmağa kömək edərək, robototexnika və protezlərin dizaynını yaxşılaşa bilər.

Beləliklə, alimlər deyirlər ki, katib quşu təkamülün mükəmməlliyinin canlı nümunəsidir ki, bu da təkcə elmi deyil, həm də texnologiyanı zənginləşdirir.

Aydın