Hyperloop texnologiyası: yüksək sürət nəqliyyatında YENİ ERA

Futuristik səyahətin üfüqləri - Dünya şəhərlərini birləşdirən gələcək platforması

"Hyperloop" yüksək sürətli səyahət üçün nəzərdə tutulmuş futuristik bir nəqliyyat sistemidir. İlk dəfə Elon Musk tərəfindən 2013-cü ildə təqdim edilən bu konsept maqnit levitasiyası (maglev) və aşağı hava müqaviməti texnologiyasını birləşdirir. Sistemin əsas məqsədi insanları və yükləri yüksək sürətlə, təhlükəsiz və ekoloji cəhətdən təmiz şəkildə daşımaqdır.

"Hyperloop" aşağı təzyiqli və ya vakuuma yaxın bir boru sistemi üzərində işləyir. Burada sərnişin kapsulları maqnit levitasiyası və elektrik mühərrikləri vasitəsilə hərəkət edir.

Əsas komponentlər bunlardır:

1. Borular (Tubes) - Polad və ya digər möhkəm materiallardan hazırlanmış bu borular az hava təzyiqi ilə doldurulur. Az təzyiq hava müqavimətini minimuma endirərək yüksək sürət əldə etməyə imkan verir.

2. Kapsullar (Pods) - Sərnişinlərin və ya yüklərin yerləşdiyi aerodinamik kapsullardır. Bu kapsullar maqnit sahəsi vasitəsilə boruların içərisində havada asılı vəziyyətdə hərəkət edir.

3. Maqnit levitasiyası - Kapsulun relsə toxunmadan havada qalmasını təmin edən texnologiyadır. Bu, sürtünməni aradan qaldırır və daha yüksək sürət əldə etməyə imkan verir.

4. Elektrik itkiləri və günəş enerjisi - Hyperloop sistemləri enerji qənaətini maksimuma çatdırmaq üçün bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə etməyi hədəfləyir.

"Hyperloop"un bir sıra üstünlükləri vardır. Hər şeydən əvvəl bu, yüksək sürətli hərəkəti nəzərdə tutur. "Hyperloop" sistemlərinin saatda 1000 km-ə qədər sürətə çatması gözlənilir. Bu, ənənəvi dəmir yolu və hətta təyyarələrlə müqayisədə daha sürətlidir. Həmçinin ekoloji təmizlik baxımından da sərfəlidir. Belə ki, bu sistemin karbon emissiyası azdır, çünki əsasən elektrik enerjisi ilə işləyir.

Təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərdən isə daha əlverişlidir. Ona görə ki, yerin altından və ya xüsusi borularla hərəkət etdiyi üçün xarici faktorlardan (hava şəraiti, qəza riski) daha az təsirlənir.

Bundan başqa, vaxta qənaət etmək üçün əvəzedilməz üstünlüyü ilə seçilir. Belə ki, məsafələr arasındakı səyahət vaxtını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Məsələn, Los-Ancelesdən San-Fransiskoya təxminən 35 dəqiqəyə çatmaq mümkündür.

Lakin çoxsaylı üstünlükləri ilə yanaşı, müəyyən qüsurları və çətinlikləri də az deyil. Hər şeydən əvvəl "Hyperloop" sistemlərinin tikintisi və texnologiyası çox yüksək maliyyət tələb edir.

Texniki cəhətdən isə vakuumlu boru sistemlərinin dayanıqlığı, maqnit levitasiyasının davamlılığı və enerji təchizatı böyük çətinliklər yaradır. Bununla bağlı hüquqi tənzimləmə ləng gedə bilir. Çünki hökumətlərin nəqliyyat qaydalarına uyğun olaraq layihəni təsdiqləməsi və həyata keçirməsi vaxt aparır. Sərnişin rahatlığı baxımından da müəyyən risqlər vardır. Vakuum sistemində hərəkət zamanı sərnişinlərin təzyiqə və sürətə uyğunlaşması ilə bağlı problemlər mövcuddur.

Qeyd edək ki, "Hyperloop" texnologiyası üzrə ilk insanlı sınaq 2020-ci ilin noyabr ayının 8-də "Virgin Hyperloop" şirkəti tərəfindən həyata keçirilib. Bu tarixi sınaq layihənin texnoloji əsaslarını təsdiqləməklə yanaşı, "Hyperloop"un praktiki olaraq tətbiq oluna biləcəyini göstərən mühüm mərhələ idi.

İlk insanlı sınaq ABŞ-ın Nevada ştatında "Virgin Hyperloop"un Las-Veqas yaxınlığındakı sınaq poliqonunda (DevLoop) gerçəkləşib. Sınaq zamanı "Pegasus XP-2" adlı kapsul maksimum 172 km/s sürətə çatdlmışdır Sistemin gələcək üçün hesablanmış potensial sürəti isə 1000 km/s üzərindədir.İlk insanlı sınağın iştirakçıları isə "Virgin Hyperloop" şirkətinin iki əməkdaşı – Josh Giegel (şirkətin həmtəsisçisi) və Sara Luchian (təcrübə rəhbəri) olmuşdur. Onlar "Hyperloop"da səyahət edən ilk insanlar kimi tarixə düşmüşdür.

Qeyd edək ki, sınaq kapsulu iki nəfərlik idi və sərnişinlərin təhlükəsizliyi üçün müxtəlif texnologiyalarla təchiz edilmişdi. Kapsulda hava təzyiqi, maqnit levitasiyası və ani dayanma mexanizmləri sınaqdan keçirildi.

Dünya təcrübəsinə nəzər salsaq, "Hyperloop" layihəsi üzərində reallaşdırılan başqa işlərin də olduğunu görə bilərik.

Hazırda "Hyperloop" ideyasının inkişafında bir neçə mühüm şirkət və layihə iştirak edir. Bu texnologiyanın praktiki istifadəyə keçməsi üçün müxtəlif mərhələlər həyata keçirilir.

Sözügedən işlərlə məşğul olan şirkət və təsisatları diqqətinizə çatdırırıq:

1. "Virgin Hyperloop" bu texnologiyanı kommersiya məqsədilə inkişaf etdirən ilk şirkətlərdən biridir. Onlar "Hyperloop" sınaq platformasını ("DevLoop") yaratmış və sistemin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün çoxsaylı sınaqlar keçirmişlər.

2023-cü ilə qədər "Virgin Hyperloop" sistemin yük daşımalarında istifadəsinə prioritet verəcəyini açıqlamışdır, çünki sərnişin daşınması ilə müqayisədə bu sahədə tənzimləmə maneələri daha azdır.

2. "SpaceX Hyperloop Pod Competition" şirkəti "Hyperloop" texnologiyasını inkişaf etdirmək üçün tələbələr və startaplar arasında 2015-ci ildən etibarən illik müsabiqələr təşkil edir.

Bu müsabiqələr zamanı iştirakçılar prototiplər hazırlayır və yüksək sürətli boru sistemlərində onları sınaqdan keçirirlər. Qeyd edək ki, 2019-cu ildə "TUM Hyperloop" komandasının hazırladığı kapsul 463 km/s sürətə çatmışdır.

3. "Hyperloop Transportation Technologies" (HTT) dünya üzrə "Hyperloop" texnologiyasını müxtəlif ölkələrdə tətbiq etməyə çalışır.

Şirkət 2019-cu ildə Çinlə əməkdaşlıq müqaviləsi bağlayaraq Asiyada ilk "Hyperloop" layihəsi üzərində işə başlamışdır.

Bundan əlavə, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində "Hyperloop"un Dubay ilə Əbu-Dabi arasında quraşdırılması üçün planlar var.

4. Nevadanın "DevLoop" layihəsi - "Hyperloop"un real şərtlərdə işləmə qabiliyyətini sınaqdan keçirmək üçün Nevada səhrasında 500 metr uzunluğunda sınaq borusu inşa edilib.

Burada həm sürət, həm də texnoloji dayanıqlıq testləri aparılır.

5. Hindistan "Hyperloop" layihəsi - "Virgin Hyperloop" Hindistanın Puna və Mumbay şəhərləri arasında "Hyperloop" sistemi qurmağı planlaşdırır. Bu layihə ilə iki şəhər arasındakı 3 saatlıq səyahət 25 dəqiqəyə qədər azaldıla bilər.

6. Avropa "Hyperloop" layihələri - Avropa Birliyi çərçivəsində "Hyperloop" üçün xüsusi tənzimləyici standartlar hazırlanır. Niderland, İspaniya və Polşa kimi ölkələrdə Hyperloop sistemi üçün test poliqonları qurulub.

7. BƏƏ-nin "Hyperloop" layihəsi - "Hyperloop" sistemi Dubay və Əbu-Dabi arasında 150 km-lik məsafəni 12 dəqiqəyə endirə bilər. Bu layihənin turizm və ticarət üçün mühüm təsiri gözlənilir.

Gələcək perspektivlər nə vəd edir?

Qarşıda duran ilk məsələ tənzimləmə və sertifikatlaşdırma ilə bağlıdır. Belə ki, "Hyperloop"un kommersiya istifadəyə verilməsi üçün təhlükəsizlik standartlarının və beynəlxalq qaydaların tamamlanması lazımdır.

İkinci məsələ xərclərin azaldılması ilə əlaqədardır. Tikinti və texnologiya xərclərinin azaldılması layihənin geniş yayılmasını sürətləndirə bilər.

Üçüncü məsələ isə bərpa olunan enerji probleminin həllidir. "Hyperloop" sistemləri günəş enerjisi və digər bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə edərək ekoloji cəhətdən təmiz bir nəqliyyat növü ola bilər.

Sonda, deyə bilərik ki, "Hyperloop" layihələri xüsusilə yüksək sürət və ekoloji üstünlükləri ilə gələcək nəqliyyat texnologiyalarının mərkəzində yer alacaq. Ancaq geniş tətbiq üçün texniki, iqtisadi və hüquqi məsələlərin həlli tələb olunur.