İlin sonu bizneslər üçün güzgüdür Problemlər niyə məhz indi görünür?

İlin sonu kiçik və orta bizneslər - KOB-lar üçün yalnız maliyyə hesabatlarının bağlandığı texniki mərhələ deyil. Bu dövr eyni zamanda biznesin il ərzində gündəlik əməliyyatların fonunda görünməyən struktur problemlərinin daha aydın şəkildə üzə çıxdığı mərhələdir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, məhz ilin sonu KOB-larda idarəetmə, maliyyə və təşkilati çatışmazlıqların diaqnostikası üçün ən uyğun zamandır. Bu mərhələdə ən çox yaranan suallardan biri belədir: Dövriyyə artımı niyə real maliyyə dayanıqlığı yaratmır? Bir çox KOB-da ilin sonunda satış həcminin və dövriyyənin artması müşahidə olunsa da, bu artım əksər hallarda pul axınının yaxşılaşması ilə nəticələnmir. OECD və Dünya Bankının KOB-lar üzrə apardığı tədqiqatlarda bu vəziyyət “growth without profitability” - mənfəətsiz böyümə kimi xarakterizə olunur. Araşdırmalar göstərir ki, problem bazarın zəifliyi ilə deyil, satışın keyfiyyətinin ölçülməməsi, marja analizinin aparılmaması və debitor borclarına nəzarətin zəifliyi ilə bağlıdır. Bu isə KOB-larda satışın kəmiyyət göstəricisi kimi qəbul edildiyini, lakin gəlirlilik və likvidlik göstəricilərinin strateji qərarlarda yetərincə nəzərə alınmadığını göstərir.
İlin sonu həm də insan resurslarının və komanda performansının obyektiv qiymətləndirilməsi üçün mühüm fürsətdir. Lakin yerli KOB-ların böyük hissəsində bu proses formal xarakter daşıyır. Beynəlxalq təcrübə ilə müqayisədə əsas fərq ondadır ki, inkişaf etmiş KOB modellərində, xüsusilə Almaniya və Skandinaviya ölkələrində performans qiymətləndirməsi nəticəyə əsaslanan ölçülə bilən indikatorlar üzərindən aparılır. Yerli praktikada isə idarəetmə daha çox şəxslər üzərində qurulur. Bu da strukturun deyil, fərdi münasibətlərin dominant olduğu idarəetmə modelini formalaşdırır.
Təhlillər göstərir ki, KOB-ların əhəmiyyətli hissəsində sahibkar strateji idarəedici rolunu deyil, operativ icraçı funksiyasını yerinə yetirir. OECD-nin KOB idarəetməsi üzrə tövsiyələrinə əsasən, bu model qısa müddətdə effektiv görünsə də, uzunmüddətli perspektivdə biznesin böyüməsini və institusional inkişafını məhdudlaşdırır. Sahibkarın əməliyyatlara həddindən artıq cəlb olunması qərarvermənin mərkəzləşməsinə və biznesin bir şəxsdən asılı vəziyyətdə qalmasına səbəb olur.
KOB-ların ilin sonunda üzləşdiyi digər sistemli problem fəaliyyət sahələrinin həddindən artıq genişləndirilməsidir. Beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, KOB-lar çox zaman riskləri azaltmaq məqsədilə paralel istiqamətlərə yönəlir. Lakin bu yanaşma resursların parçalanmasına və strateji fokusun itməsinə gətirib çıxarır. Təhlil göstərir ki, KOB üçün əsas təhlükə fokusun olmaması deyil, fokusdan yayınmanın normallaşdırılmasıdır. Halbuki uğurlu KOB modellərində məhdud resurslarla yüksək nəticə əldə etməyin əsas şərti fokuslanmış strategiyadır.
Aparılan ümumi təhlil onu göstərir ki, KOB-ların ilin sonunda üzləşdiyi çətinliklər situativ deyil, struktur xarakterlidir. Dövriyyə problemləri, komanda idarəçiliyi, sahibkarın rolu və strateji fokus bir-biri ilə sıx əlaqəlidir və ayrı-ayrılıqda həll edilə bilməz. Beynəlxalq təcrübə də təsdiqləyir ki, KOB-larda dəyişiklik ehtiyacı ilin sonunda yaranmır, ilin sonunda daha aydın görünür. Məhz bu mərhələdə analitik yanaşma və düzgün idarəetmə qərarları verən sahibkarlar növbəti ilə eyni problemlərlə deyil, daha dayanıqlı və sistemli idarəetmə modeli ilə daxil olurlar.
Çinarə Ağayeva
Biznes məsləhətçi