İsrailHizbullah toqquşması necə nəticələnəcək?

Oktyabrın 7-də Həmas tərəfindən həyata keçirilən "Əqsa tufanı" hücumu təkcə Fələstini deyil, Livan və İranı da İsrailin bölgədəki hədəfinə çevirib. Çox güman ki, Əl-Əqsa tufanı hücumundan sonra nə Həmas rəhbərliyi, nə də Hizbullah və İran rəsmiləri İsrailin bu cür sarsıdıcı hücumlarla cavab verəcəyini gözləmirdilər. Bu nöqtədə İsrailin Qəzzaya hücumları qırğın səviyyəsində davam edir. İordan çayının qərb sahili və Livan da xüsusilə son həftələrdə İsrailin genişmiqyaslı hücumlarının hədəfi olub. İsrail həmçinin Suriya və İrandakı xüsusi hədəflərə qarşı nöqtə əməliyyatları həyata keçirərək, Hizbullah və Həmas liderlərini, eləcə də İran rəsmilərini hədəfə alıb. İran tərəfindən dəstəklənən və özünü Livanın ən güclü hərbi və siyasi qüvvəsi kimi təqdim edən Hizbullah son aylarda İsrailin müxtəlif hədəfli hücumlarında bəzi yüksək səviyyəli liderlərini itirib.
Üstəlik, İsrailin birbaşa müharibə əvəzinə müxtəlif hücum üslubları inkişaf etdirməsi İsrail və onun “düşmənləri” üçün yeni mərhələ idi. Daha əvvəl içəri yerləşdirilən partlayıcılar Hizbullah üzvlərinin istifadə etdiyi və təxminən beş ay əvvəl əldə etdiyi peycerlərə eyni vaxtda göndərilən mesajla işə salınıb. Planlı və mütəşəkkil görünən bu kəşfiyyat və hərbi əməliyyat Hizbullaha nəinki fiziki və maddi ziyan vurdu, həm də İsrailin Livana təhlükəsinin böyüklüyünü nümayiş etdirdi. İsrailin istədiyi hər kəsi istədiyi zaman, dəqiq bir əməliyyatla məhv etmək gücünə sahib olduğu düşüncəsi ictimaiyyət arasında daha da ağırlaşıb. Əslində, ölkədə bu sarsıntı və qorxu dalğası keçməmiş, İsrail Cənubi Livan və Beyrutda şiələrin məskunlaşdığı bölgələrə hücum etdi. Bu hücumlarda ölənlərin sayı, 1975-ci ildə Livan Vətəndaş Müharibəsindən bəri son 50 ildə ilk dəfə bir gündə ölənlərin sayını üstələyib.
Hizbullahın keçmiş başçısı Həsən Nəsrullah bir neçə həftə əvvəl İsrailin hücumlarına baxmayaraq Cənubi Livanın tərk edilməyəcəyini və İsrailin bölgədə əhalini boşaltmaq səylərinə cavab verilməyəcəyini demişdi. Ancaq son bir həftədə xüsusilə qadın və uşaqlar Beyrut başda olmaqla ölkənin digər bölgələrinə sığınıb. Bu vəziyyət Livanın dini və məzhəb balansının sarsılmasına səbəb ola bilər. İnsanların Cənubi Livanı sürətlə tərk etmələrinin yeganə səbəbi İsrailin hücumlarından qorxmaları deyildi. Ümumilikdə Livanlıların və xüsusilə Hizbullah tərəfdarlarının son illərdə yaşanan iqtisadi problemlərdən əhəmiyyətli dərəcədə təsirlənməsi xalqın İsrailin hücumları qarşısında Hizbullahın maliyyə dəstəyi olmadan Cənubi Livanda qalmasına müqavimət göstərir.
İsrailin hücumlarından qaçaraq Livanda şiə olmayanların yaşadığı bölgələrə, xüsusilə xristianların sıx yaşadığı bölgələrə sığınan cənubi livanlılara qarşı mənfi münasibətin olduğu bildirilir. Bu qaçqınlar arasında Hizbullah üzvlərinin olması ehtimalının yaratdığı narahatlığa görə, şiələrin öz bölgələrində olması digər etnik və dini icmaların nümayəndələri tərəfindən narahatlıqla qarşılanır. Hizbullaha qarşı mənfi düşüncələrlə yanaşı, İsrailin Hizbullahı bəhanə edərək bu bölgələrə hücum etmə ehtimalı da bu narahatlıqda təsirlidir.
Hizbullahın HƏMAS-a dəstək məqsədilə Livanın cənubundan İsrailə qarşı hərəkətlərinə cavab olaraq İsrail də Livana hücum edir, lakin ölkədəki müxalifət Hizbullaha qarşı açıq və sərt reaksiya vermir. Çünki hər hansı reaksiyanın sionizmə dəstək kimi qəbul edilməsi və ya etiketlənməsi riski Hizbullahdan kənarda olanların Hizbullaha qarşı açıq mövqe tutmasına mane olur. Əslində belə bir gözlənti var ki, ölkədə sakitlik bərpa olunarsa, təkcə digər dini və etnik qruplar deyil, Hizbullah siyasətindən zərər görən şiələr də öz reaksiyalarını bildirməkdən çəkinməyəcəklər.
Məlumdur ki, İsrail uzun illərdir Litani çayına qədər olan bölgəyə nəzarət etmək istəyir. İsrail rəsmiləri 2006-cı ildə Hizbullahı hədəfə aldıqları və Livanda dağıntılar törətdikləri müharibədən sonra hər ehtimalı düşünərək bu günə hazırlıq gördüklərini bildirirlər. Bu, Livan xalqının İsrailin Litani çayına qədər olan ərazidə bufer zona yaratmaq üçün quru əməliyyatına başlayacağından narahat olmasına səbəb olur. Üstəlik, bölgədəki bütün hücumlarını, o cümlədən İran və Suriyadakı konkret hədəfləri nəzərə alsaq, ehtimal etmək olar ki, İsrail ABŞ-da keçiriləcək seçkilər öncəsi Livanın cənubunda mümkün qədər üstünlük əldə etməyi hədəfləyir. Hizbullahın Livan dövlət idarəsindəki dərinliyini və Cənubi Livanda hökmranlığını nəzərə alsaq, belə bir münaqişə təkcə Hizbullah üçün deyil, bütün ölkə üçün dağıdıcı ola bilər. Mümkün müharibə olacağı təqdirdə Livanın ciddi iqtisadi dağıntı və siyasi parçalanma ilə üzləşməsi ehtimalı uzaqda deyil. Üstəlik, ölkədə fələstinli və suriyalı qaçqınların olmasını nəzərə alsaq, sosial baxımdan riskli və nəzarətsiz bir dövrə girə bilər. İsrailin hücumları təkcə Hizbullaha deyil, Livanın infrastrukturuna da ziyan vurur. Bu vəziyyət böhran içində olan Livan üçün keçilməz dağıntılara səbəb ola biləcək potensiala malikdir. 2006-cı ildə İsrailin işğalından fərqli olaraq, Livan beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyindən çox uzaqdır. Livan Hizbullahın bir dövlət daxilində dövlətə çevrilmə qüdrəti sayəsində himayədarı İranın təsir dairələrindən birinə çevrilmişdi. Bu vəziyyət, İsrailin davam edən hücumları bitsə belə, Livanın gələcəkdə bərpa etməli olacağı məhdud xarici dəstəyin yaranmasına səbəb ola bilər. İqtisadi ölçüdən başqa, Livandakı dağıntılar, müxalifətin ehtiyatsız davrandığı hesab edilən Hizbullaha qarşı qəzəblə birləşərək, zamanla ölkədə müxtəlif dini, məzhəb və etnik qruplar arasında gərginlik və qarşıdurmaların artması riskini daşıyır.

Züriyə Qarayeva
Aznews.az portalının siyasi şərhçisi