Kainatın dərinliklərinə səyahət: Alimlər ən böyük simulyasiyanı həyata keçirdilər

ABŞ-ın Oak Ridge Milli Laboratoriyasında yerləşən Frontier superkompüteri indiyə qədər həyata keçirilən kainatın ən böyük simulyasiyasını uğurla başa çatdırıb.

Gununsesi.info xarici mediaya istinadən xəbər verir ki, 2024-cü ilin noyabrında fiziklər Frontier-in 9000 hesablama qovşağından istifadə edərək genişlənən kainatın 31 milyard kub meqaparsek hissəsini modelləşdirdilər.

Bu nəhəng simulyasiya “ExaSky” adlanır və elm adamlarına kainatın qaranlıq materiya, o cümlədən digər fiziki prosesləri haqqında ətraflı məlumat vermək yolunda mühüm addım kimi qiymətləndirilir.

Layihənin rəhbəri olan Arqon Milli Laboratoriyasından fizik Salman Həbib bu layihə haqqında belə deyir:

“Kainatın iki əsas komponenti var: Yalnız cazibə qüvvəsi ilə qarşılıqlı təsirdə olan qaranlıq maddə və bildiyimiz atom maddə. Əgər Kainatın necə işlədiyini başa düşmək istəyiriksə, həm cazibə qüvvəsini, həm də ulduzların və qara dəliklərin varlığını başa düşməliyik.. Qalaktikaların meydana gəlməsi kimi digər fiziki prosesləri modelləşdirməmiz lazımdır.”

Simulyasiyanın məqsədi kainatın milyardlarla illik təkamülünə işıq salmaqdır. Belə bir modeli həyata keçirmək üçün mürəkkəb riyazi hesablamalar və dünyanın ən sürətli superkompüteri lazımdır. Əvvəlki simulyasiyalarda hidrodinamik hesablamaların çətinliyi səbəbindən bir çox dəyişənlərə məhəl qoyulmamalı idi. Bununla belə, Frontier kompüterinin gücü ilə bu məhdudiyyətlər aradan qaldırıldı.

Həbib bildirir ki, Frontier-in təqdim etdiyi imkanlarla kainatın nəhəng hissələri indi təkcə cazibə simulyasiyaları ilə deyil, həm də yüksək fiziki realizmə malik simulyasiyalarla modelləşdirilə bilər. ExaSky layihəsi bu cür kütləvi simulyasiyaları realizmlə birləşdirməyi hədəfləyir.

Simulyasiyanın böyük nəticələri zamanla ortaya çıxacaq, lakin tədqiqat qrupu artıq kiçik bir dilimi paylaşıb. Bu bölmə 311 min 296 kub meqaparsek həcmində bir dilim kosmosda qalaktika qruplarının əmələ gəlməsini göstərir. Bu sahə ümumi simulyasiya həcminin yalnız 0,001 faizini təşkil edir.

Oak Ridge Milli Laboratoriyasından astrofizik Bronson Messer simulyasiyanın inqilabi mahiyyətini bu şəkildə ümumiləşdirir:

“Bu simulyasiyanı xüsusi edən təkcə fiziki məkanın ölçüsü deyil. Baryonların və digər dinamik fizika proseslərinin daxil edilməsinin təmin etdiyi reallıq olduqca böyükdür.”

ExaSky layihəsi elm dünyasına kainatın naməlum tərəflərini araşdırmaq üçün unikal alət təklif etməyə hazırlaşır. Bu simulyasiya kainatın sirlərini həll etmək yolunda mühüm bir addım olmaq yolundadır.

Orxan Saffari

Gununsesi.info