Milyonlarla insana təsir edən, amma heç kimin danışmadığı virus: HTLV 1 nədir?

HİV ilə eyni ailəyə mənsub olan "Human T-lymphotropic virus type 1” (HTLV-1) adlı retrovirus, dünyada milyonlarla insana yoluxub, lakin nadir hallarda gündəmə gətirilir. Elm dünyası indi bu virusu daha yaxından tanımağa və nəzarət altına almağa çalışır.

Qaynarinfo xəbər verir ki, HTLV-1 ilk dəfə 1980-ci ildə müəyyən edilib. Qan yolu, cinsi əlaqə və ana südü vasitəsilə ötürülür. HİV kimi, bədənə daxil olduqda ömürlük qalır. Ən təhlükəli xüsusiyyətlərindən biri, insan hüceyrələrinə yerləşərək immun sistemindən gizlənməsidir. Bu səbəbdən, virus bədəndə olsa belə, orqanizm onu illərlə hiss etməyə bilər.

Dünyada milyonlarla daşıyıcı var

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) 2012-ci il məlumatına görə, dünyada 5–10 milyon arası insan HTLV-1 daşıyıcısıdır. Lakin bir çox ölkədə virus üçün müntəzəm müayinə aparılmadığından real sayın daha yüksək olması ehtimal edilir. Virus qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox yayılıb, amma bu fərqin səbəbi hələ dəqiq bilinmir.

Virus əsasən Yaponiyanın cənub-qərbində, Saharaaltı Afrikada, Karib hövzəsində, Cənubi Amerikada, Yaxın Şərqin bəzi bölgələrində və Avstraliyadakı yerli icmalar arasında geniş yayılıb. Maraqlı məqam odur ki, bu virus yalnız təxminən 50 il əvvəl kəşf edilsə də, alimlər onun insanlarla ən azı 20 min illik tarixə malik olduğunu düşünür.

Əlamətləri nələrdir?

HTLV-1 daşıyan insanların çoxunda illərlə heç bir simptom görünmür. Lakin bəzi hallarda ciddi xəstəliklər inkişaf edə bilər. Ən tanınmış fəsadlardan biri sinir sistemini zədələyən və irəliləyən HAM/TSP (HTLV-1 ilə əlaqəli mielopatiya/tropik spastik paraparezi) xəstəliyidir. Bu problem əzələ zəifliyinə, spazmlara və yerimə çətinliklərinə səbəb olur. Nadir hallarda göz, ağciyər və dəri ilə bağlı problemlər də yarana bilir. HAM/TSP adətən ölümcül deyil, amma zamanla ağırlaşır. Erkən diaqnozla müəyyən müddət həyat keyfiyyəti qoruna bilər.

HTLV-1-in ən ciddi nəticələrindən biri isə yetkin T-hüceyrəli leykoz/limfoma (ATL) adlı nadir qan xərçəngidir. İnsanlarda xərçəngə səbəb olduğu təsdiqlənmiş yeganə retrovirus olan HTLV-1, bu xüsusiyyəti ilə elm aləmində fərqlənir. ATL hər daşıyıcıda inkişaf etmir; risk 2–5% arasında dəyişir. Amma xüsusilə aqressiv formalarında diaqnozdan sonra sağ qalma müddəti bir ildən az ola bilər.

Müalicəsi varmı?

Uzun illər təsirli müalicəsi olmayan HTLV-1 üçün nəhayət ümid doğuran bir irəliləyiş əldə olunub. Avstraliyadakı "Walter and Eliza Hall” Tibb Araşdırma İnstitutu və "Peter Doherty” Yoluxucu Xəstəliklər və İmmunitet İnstitutu, 10 illik araşdırma nəticəsində ilk dəfə olaraq virusu canlı orqanizmdə zəiflətməyi bacarıb.

Tədqiqat zamanı xüsusi hazırlanmış siçan modeli üzərində, həm dünyada geniş yayılmış, həm də yalnız Avstraliya yerli icmalarında görülən virus tipləri öyrənilib. Sınaqlarda HİV müalicəsində istifadə edilən tenofovir və doluteqravir dərmanları tətbiq olunub. Nəticələr ümidverici olub: bu preparatlar HTLV-1 virusunu basqılaya bilib.

Araşdırmanın müəlliflərindən doktor Dörflinger deyib: "Bu dərmanların təhlükəsiz olduğunu onsuz da bilirik. Artıq HTLV-1 üçün də istifadəsinin mümkün olduğunu göstərdik".

Professor Damian Pursell isə bildirib: "Bu virusun yayılmasını dayandırmaq və səbəb olduğu xəstəlikləri aradan qaldırmaq üçün real bir imkanımız ola bilər".

Növbəti mərhələ insan üzərində sınaqlardır. Əgər proses plan üzrə getsə, yaxın illərdə HTLV-1 üçün ilk xüsusi dərman müalicələrinin istifadəyə verilməsi mümkün ola bilər.

Bu araşdırma elmi dünyanın nüfuzlu jurnallarından "Cell”də dərc olunub.

Aydın