Müasir texnologiya uşaqların tərbiyəsinə necə təsir göstərir?

Müasir dövrdə texnologiya insan həyatının demək olar ki, bütün sahələrinə nüfuz edib. İnternet, sosial şəbəkələr, rəqəmsal platformalar, onlayn oyunlar və mobil cihazlar artıq həm böyüklərin, həm də uşaqların gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. 

Bu inkişaf bir tərəfdən öyrənmə imkanlarını artırır, ünsiyyət yollarını genişləndirir və əyləncə formalarını zənginləşdirir. Digər tərəfdən isə, nəzarətsiz və balanssız istifadə nəticəsində xüsusilə uşaqların psixoloji, sosial və mənəvi inkişafına mənfi təsirlər göstərir.

Mütəxəssislər vurğulayırlar ki, valideyn nəzarətinin zəifləməsi, internetdə təhlükəli kontentə asan çıxış, həmçinin uşaqların virtual aləmdə həddindən artıq zaman keçirməsi onların real sosial münasibətlərini zəiflədir, dəyərlər sistemini dəyişdirir və tərbiyə prosesində boşluqlar yaradır.  Pepperoni pizza

Fiziki sağlamlığa təsir edən problemlər - göz zəifliyi, fəqərə əyrilikləri, diqqət yayınıqlığı  ilə yanaşı, mənəvi sahədə də hörmət, məsuliyyət, empati kimi dəyərlərin kölgədə qalması müşahidə olunur.

Belə bir vəziyyətdə mütəxəssislər texnologiyanın uşaqların həyatında hansı mövqedə dayanmalı olduğunu, valideyn və müəllimlərin bu prosesdə üzərinə düşən məsuliyyəti və balanslı istifadənin yollarını gündəmə gətirirlər.

Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin üzvü, deputat Ceyhun Məmmədov Yenisabah.az-a açıqlamasında bildirib ki, texnologiyanın inkişafı insan həyatına müsbət təsir göstərsə də, onun yanlış istifadəsi uşaqlar üçün təhlükəli nəticələr doğura bilər:

“Bəşər övladının son illərdə qazandığı ən böyük nailiyyətlərdən biri texnologiya sahəsindədir. Telefon və digər texnoloji vasitələr həyatımıza müsbət formada daxil olub. 

Amma təəssüf ki, onlardan düzgün istifadə olunmadıqda, bu, uşaqların tərbiyə prosesinə mənfi təsir edir. Xüsusilə yay aylarında məktəb olmadığı üçün uşaqlar günlərini telefon və televizor qarşısında keçirirlər. Bu isə göz zəifliyi, fəqərə sümüyünün əyilməsi, diqqət yayınıqlığı kimi ciddi fəsadlara gətirib çıxarır”.

Deputat hesab edir ki, problemin qarşısını almaq üçün alternativ məşğuliyyət imkanları yaradılmalıdır:

“Düşünürəm ki, bu problemlərin qarşısını almaq üçün çıxış yollarından biri yay düşərgələrinin fəaliyyətini bərpa etməkdir. Əvvəllər belə düşərgələrin sayı çox idi, indi isə demək olar ki, yoxdur. 

Uşaqlar evdə tək qalır, valideynlər isə işdə olur. Nəticədə onların başqa məşğuliyyəti qalmır və bu, gələcəkdə daha ciddi fəsadlara yol aça bilər. Bütün bu halların qarşısını almaq üçün alternativ çıxış yolları tapmaq vacibdir”.

Məsələyə münasibət bildirən psixoloq Zeynəb Əyyubova bildirib ki, texnologiyanın balanssız istifadəsi uşaqların mənəvi və sosial inkişafına mənfi təsir göstərir:

“Texnologiya artıq həyatımızın mərkəzinə çevrilib. Uşaqlar telefon, planşet və internet vasitəsilə bilik alır, ünsiyyət qurur, əylənirlər. Lakin balanssız istifadə real münasibətlərdə çətinlik, empatiya qabiliyyətinin zəifləməsi, özünə qapanma kimi hallara səbəb ola bilər. Hörmət, səbir, birlik, məsuliyyət kimi dəyərlər texnologiya qarşısında kölgədə qalır. 

Əgər valideyn nəzarəti yoxdursa, uşaq aqressiv kontentə və yanlış rol modellərə məruz qalır. Bu da tərbiyədə ziddiyyət yaradır və uşaq ailəsi ilə deyil, ekranla vaxt keçirməyə üstünlük verir”.

Psixoloq vurğulayıb ki, uşaqların texnologiyadan istifadəsi valideyn nəzarətində olmalı və düzgün istiqamətləndirilməlidir:

“Texnologiya tədricən valideynin və müəllimin funksiyasını üzərinə götürür. Əgər uşaq saatlarla telefonda vaxt keçirirsə, bu, valideyn və ya müəllimin onunla kifayət qədər keyfiyyətli zaman keçirmədiyini göstərir. 

Uşağın sevgi, qayğı və diqqət kimi psixoloji ehtiyacları real həyatda qarşılanmazsa, o, bu ehtiyacların virtual təmininə yönəlir.

Sosial media vasitələri və texnologiyadan istifadə dəyərləri öyrədilən deyil, yaşadılan anlayışlardır. Amma bu vasitələrdən nəzarətsiz və həddindən artıq istifadə risklidir. Xüsusilə məktəbyaşlı uşaqlar üçün. 

Burada kiberzorakılıq, özgüvən problemləri, real həyatla əlaqənin zəifləməsi kimi ciddi məsələlər var ki, bütün bu hallar uşaq psixologiyasına təsir edir. Sosial şəbəkələr düzgün istiqamətlə istifadə olunarsa, uşağın dünyagörüşünü artırır, amma nəzarətsiz və həddindən artıq istifadə risklidir. Ən vacibi nüans qadağa qoymaq yox, düzgün istifadə qaydasını öyrətmək və birlikdə istifadə mədəniyyətini formalaşdırmaqdır”.

Aydan Hacı 

Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır.