Müəllimlərin sayının azalması təhsildə keyfiyyətə necə təsir edəcək? EKSPERT DANIŞDI

“Müəllimlərin sayının azalması təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir edən əsas amillərdən biridir və bu prosesin necə həyata keçiriləcəyi təhsilin gələcəyi üçün həlledici olacaq. Əgər bu islahat düzgün planlaşdırılmazsa, müəllimlərin sayının azaldılması təhsil sistemində ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bu prosesin əsas məqsədi müəllimlərin dərs yükünü artıraraq onların maaşlarını yüksəltməkdirsə, bu yanaşma uzunmüddətli perspektivdə daha böyük fəsadlara gətirib çıxara bilər”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

Kamran Əsədov sözlərinə belə davam edib: “Müəllimlərin sayının azalması ilə dərs yükü artacaq və bu, pedaqoji fəaliyyətin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, müəllimin dərs saatlarının optimal olması onun tədris prosesində daha effektiv və yaradıcı fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradır. Məsələn, Finlandiya və Estoniya kimi ölkələrdə müəllimlər həftədə orta hesabla 15-20 saat dərs deyir və qalan vaxtlarını dərs hazırlığına, metodiki işlərə və şagirdlərlə fərdi işləməyə sərf edirlər. Bu model müəllimin həm şagirdlərə fərdi yanaşmasını təmin edir, həm də onun pedaqoji bacarıqlarını daim inkişaf etdirməsinə şərait yaradır. Əgər Azərbaycanda müəllimlərin dərs yükü həftədə 30-35 saata qədər artırılarsa, onların metodiki işlərə, şagirdlərlə fərdi məşğul olmağa və öz üzərində işləməyə vaxtı qalmayacaq. Bu isə təhsilin keyfiyyətinə birbaşa mənfi təsir edəcək.

Şagirdlərin sayı ilə müəllimlərin sayı arasındakı balans pozulanda təhsilin keyfiyyəti aşağı düşür. Müəllimlərin sayının azaldılması siniflərdə şagird sayının artmasına səbəb olacaq və bu da müəllimlərin hər bir şagirdə fərdi yanaşmasını çətinləşdirəcək. Məsələn, hazırda bəzi məktəblərdə siniflərdə 30-35 şagird var ki, bu da dərsin effektivliyini azaldır. Əgər müəllimlərin sayı azaldılarsa və bu tendensiya davam edərsə, gələcəkdə siniflərdə 40-45 şagirdin olması reallığa çevriləcək. ABŞ və Avropa ölkələrinin təhsil sistemində aparılan araşdırmalar göstərir ki, siniflərdə şagird sayının azalması akademik göstəricilərə müsbət təsir edir. Harvard Universitetinin 2020-ci ildə apardığı araşdırmaya görə, sinifdə şagird sayı 25-dən az olduqda, onların akademik göstəriciləri daha yüksək olur. Yəni müəllimlər nə qədər az şagirdə dərs keçərsə, bir o qədər keyfiyyətli nəticələr əldə etmək mümkündür.

Müəllimlərin sayının azaldılması nəticəsində bəzi ixtisaslar üzrə ciddi kadr çatışmazlığı problemi yarana bilər. Hazırda Azərbaycanda riyaziyyat, fizika, informatika və texniki fənlər üzrə müəllim çatışmazlığı müşahidə edilir. 2022-ci ildə Dövlət İmtahan Mərkəzinin keçirdiyi müəllimlərin işə qəbulu imtahanlarında bəzi fənlər üzrə keçid balını toplayan namizədlərin sayı kifayət qədər az olub. Əgər müəllimlərin sayı azaldılarsa və yeni müəllimlərin işə cəlb edilməsi məhdudlaşdırılarsa, gələcəkdə bu fənlər üzrə ciddi müəllim çatışmazlığı yaranacaq. Bu isə təhsil sistemində ciddi boşluqların meydana çıxmasına və bəzi fənlərin keyfiyyətsiz tədrisinə səbəb olacaq.

Müəllimlərin sayının azaldılması onların peşəkar inkişafına da mənfi təsir göstərə bilər. Əgər müəllimlər daha çox dərs yükü ilə işləməyə məcbur olsalar, onların ixtisasartırma kurslarına, əlavə təlimlərə və yeni pedaqoji metodları öyrənməyə ayıracaq vaxtları olmayacaq. Finlandiya, Almaniya və Sinqapur kimi qabaqcıl təhsil sistemlərinə malik ölkələrdə müəllimlərin peşəkar inkişafı üçün onlara kifayət qədər vaxt ayrılır. Bu ölkələrdə müəllimlərə metodiki hazırlıq üçün əlavə saatlar verilir və onların tədris keyfiyyətinin daim yüksəldilməsi üçün resurslar təmin edilir. Azərbaycanda isə əgər müəllimlərin dərs yükü artırılarsa və onlara əlavə metodiki hazırlıq üçün vaxt ayrılmazsa, bu, onların pedaqoji bacarıqlarının zəifləməsinə və nəticədə təhsilin keyfiyyətinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq.

Maaşların artırılması üçün müəllimlərin sayını azaltmaq qısamüddətli həll kimi görünə bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə təhsil sisteminin inkişafına mane olacaq. Müəllimlərin maaşlarının artırılması yalnız onların dərs saatlarını artırmaqla yox, həm də təhsil sisteminə daha çox investisiya qoymaqla mümkün ola bilər. Məsələn, Estoniyada müəllim maaşlarının artırılması üçün dövlət büdcəsindən əlavə vəsait ayrıldı və bu, ölkədə müəllim peşəsini daha cəlbedici etdi. Nəticədə, Estoniyanın təhsil sistemi beynəlxalq reytinqlərdə yüksək yer tutmağa başladı. Azərbaycanda isə maaş artımını yalnız müəllimlərin dərs yükünü artırmaqla həll etməyə çalışmaq onların iş şəraitini çətinləşdirəcək və pedaqoji sahəyə marağın azalmasına səbəb olacaq.

Nəticə olaraq, müəllimlərin sayının azaldılması və dərs yükünün artırılması təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir edəcək və bu təsir əsasən mənfi olacaq. Əgər bu proses düzgün planlaşdırılmasa, müəllimlərin psixoloji və fiziki tükənməsi, şagirdlərin akademik göstəricilərinin azalması və kadr çatışmazlığı kimi ciddi problemlər meydana çıxacaq. Əgər məqsəd təhsilin keyfiyyətini artırmaqdırsa, bu, yalnız müəllimlərin sayını azaltmaqla yox, onların iş şəraitini yaxşılaşdırmaq, tədris prosesini innovativ üsullarla təkmilləşdirmək və məktəblərdə təhsil infrastrukturunu gücləndirməklə mümkündür. Müəllimlərin sayı azaldılmadan da onların maaşlarını artırmaq və təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək mümkündür. Əsas məsələ, qısamüddətli iqtisadi həllər deyil, uzunmüddətli və dayanıqlı təhsil strategiyasının qurulmasıdır”.

Ayşən Vəli