Narahat Cənubi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşması, yoxsa birləşməsi?

Region kifayət qədər simvolik hesab müəyyən edib: Qərbin xeyrinə 2:1 - Bəs bu geosiyasi model nə qədər sabit olacaq?

Fizikada təxminən desək, sistemin "narahat" vəziyyətdən sakit, yəni "narahat olmayan" tarazlıq vəziyyətinə keçidini xarakterizə edən relaksasiya vaxtı adlanan bir anlayış var. Əlbəttə ki, bu mürəkkəb anlayışı sosial-siyasi proseslərə proyeksiya etmək o qədər də sadə deyil, amma hər halda qeyd etmək lazımdır ki, təkcə bütün dünya deyil, həm də Cənubi Qafqaz geosiyasi bölgəmiz hələ də özünün narahat olmayan, sakit vəziyyətindən uzaqdır. Dünyanın bu kiçik seqmentindəki üç ölkənin cəmiyyətləri və dövlətləri əvvəlcə son geosiyasi, sonra isə siyasi seçimlərini etməli olacaqlar.

Hələlik yalnız qeyd etmək lazımdır ki, region kifayət qədər simvolik hesab müəyyən edib: Qərbin xeyrinə 2:1. Bəs bu geosiyasi model nə qədər sabit olacaq? Təəssüf ki, heç kim dəqiq bilmir.

Maraqlıdır ki, Qərbin indi bir vaxtlar regionda ən Qərbyönlü dövlət olan Gürcüstanla daha çox problemi var. Brüssel hələ də "boz kardinal" Bidzina İvanişvilinin komandası ilə barışmaq istəmir. Amma ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, İvanişvilinin komandası hələ də Qərbin rəqibi Rusiyaya qarşı siyasətini kökündən dəyişdirmək üçün heç bir ciddi səy göstərməyib. Əksinə, hakim “Gürcü Arzusu – Demokratik Gürcüstan” Partiyası hələ də Brüssel və xüsusən də Vaşinqtonla normal münasibətlər qurmağa ümid edir.

Əlbəttə ki, oliqarx İvanişvilinin Kremllə bir növ "gizli münasibəti" olması mümkündür. Buna baxmayaraq, hakim “Gürcü Arzusu”nun uzun siyasi tarixi var və bu müddət ərzində, kiçik epizodlar istisna olmaqla, hələlik heç bir "xüsusilə Rusiyapərəst ehtiras" nümayiş etdirməyib.

Görünür, Gürcüstandakı problem əsasən hakimiyyətin problemidir: Gürcüstanın Avropa yönümlülüyü ilə bağlı məlum bənd Gürcüstan Konstitusiyasında qalsa da, Baş nazir İrakli Kobaxidze demək olar ki, hər həftə bəyan edir: “Gürcüstan guya 2030-cu ildə AB-yə qoşulacaq!”

Gürcüstan hakimiyyəti hələ də "iş adamı" Trampın Gürcüstana qarşı ölkəsinin siyasətini dəyişdirəcəyinə ümid edir. Ötən həftə hətta hakim partiyanın keçən il Brüsselin Tidlislə üzvlük danışıqlarını dayandırmaq qərarına qarşı bir sıra etiraz aksiyaları keçirmək niyyətində olduğunu açıqladılar.

Bilirsiniz, bu məsələdə ən maraqlı, hətta gülməli olan nədir? Rusiyalı analitiklər özləri də olduqca təəccüblənirlər: Qərbyönümlü Gürcüstan seçiciləri İvanişvilinin Rusiyayönümlü qüvvəsinə necə və niyə səs verirlər?

Biz hesab edirik ki, iki məqam nəzərə alınmalıdır. Seçicilər, bir qayda olaraq, idealist siyasətçiləri sevmirlər, hətta onlardan qorxurlar; onlar adətən başa düşdükləri insanlara səs verirlər.

Bir dəfə fransız sosioloqlarının seçicilər haqqında çox maraqlı bir təhlilini oxumuşdum: onlar qeyd etmişdilər ki, orta statistik fransız sağçı mülk sahibi və kapitalist kimi düşünür və tez-tez sağçı hökumətlərin radikal qərarlarından qorunmaq üçün solçulara səs verirlər.

İkincisi, seçicilər bəzi siyasətçilərin düşündüyü qədər sadəlövh deyillər. Fakt budur ki, hətta hakim “Gürcü Arzusu” da məhdud dərəcədə Rusiyayönümlü hesab edilə bilər. Bir daha qeyd edək ki, onlar hələ Rusiyaya qarşı heç bir radikal addım atmayıblar.

Yəqin ki, gələcəkdə də atmayacaqlar, çünki Prezident Putin nə qədər çalışsa da, ölkəsi yaxın gələcəkdə daha bir siyasi tənəzzüllə üzləşir.

Bu arqumentlərə əlavə olaraq, keçmiş Prezident Mixail Saakaşvilinin kifayət qədər radikal qərbçi olması və yuxarıda qeyd edildiyi kimi, onun kimi insanların belə insanlardan ehtiyat etməsi faktı da əlavə olunur.

Düşünmürəm ki, Saakaşvili heç vaxt həddindən artıq repressiv siyasət yürüdüb: xeyr, hamımız, yəni adi insanların əksəriyyəti, müəyyən dərəcədə, kobud desək, "filistlərik" (oxucular bu sözlərdən inciməməlidirlər) və çox vaxt kifayət qədər "adi" şəkildə düşünürük. Yəni "daha yaxşı başa düşdüyümüz siyasətçiləri" axtarırıq - bunu bir daha vurğulamaq lazımdır...

Üstəlik, postsovet ölkələrinin sosial-siyasi məkanının bir xüsusiyyəti var. Burada hələ hər şey məsələn, Qərbdəki kimi kristallaşmamışdır; hələ də çoxlu xaos və qarışıqlıq var: hər kəs daim bir şeydən qorxur.

İvanişvilinin komandası artıq "Rusiyapərəst ehtirasların" nisbi təbiətini qeyd edib. Aİ ilə danışıqların dayandırılmasına və ölkə hakimiyyətinin Avropa ilə ciddi problemləri olmasına baxmayaraq, adi gürcülər hələ də Avropayönlü ölkənin demək olar ki, bütün hüquq və imtiyazlarından istifadə edirlər.

Lakin Brüssel artıq Gürcüstana qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etməyi düşünür və hətta xəbərlərdə avropalıların Gürcüstan vətəndaşları üçün viza rejimini dəyişdirməyi planlaşdırdığı bildirilir. Üstəlik, Gürcüstan hakimiyyətinin özü də sakitləşmək istəmir. Hakimiyyətdəkilər nəinki "xarici agent" qanununu ləğv etməkdən imtina edirlər, hətta qanunvericiliyə yeni məhdudiyyətlər tətbiq etməyi planlaşdırırlar. Məsələn, İvanişvilinin komandası xaricdə yaşayan vətəndaşlar üçün səsvermə prosedurunu dəyişdirmək niyyətindədir. Yəni xaricdəkilər səsvermədə iştirak etmək üçün Gürcüstana gəlməli olacaqlar, çünki hakimiyyət iddia edir ki, xarici ölkələr guya gürcü seçicilərinin qərarlarına mənfi təsir göstərir!

Bir sözlə, Gürcüstan kimi kiçik bir ölkədə proseslər hələ də "rahatlama"dan uzaqdır. Keçən il, ölkədə Qərbyönlü və Rusiyayönlü siyasi vektorlar arasında münasibətlər yenidən pisləşməyə başlayanda, xüsusən də o vaxtkı Prezident Salome Zurabişvili ilə Bidzina İvanişvilinin siyasi komandası arasında gərginlik və qarşıdurmalar yarandıqda, media sferamızda necə deyərlər, mövqelərdə fikir ayrılığı yarandı. Bəziləri iddia edirdi ki, keçmiş Prezident Zurabişvili Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun "şəxsi agenti"dir. Digərləri iddia edirdilər ki, İvanişvilinin komandası qonşu Gürcüstanda parlament seçkilərində qalib gəlməsi daha yaxşıdır, çünki hazırda Cənubi Qafqazda Qərbin təsiri artır.

O vaxtdan təxminən bir il keçib və indi bəzi məsələlərdə xeyli aydınlıq və anlaşma var. Bəli, İvanişvilinin komandası o vaxt Gürcüstanda parlament seçkilərində qalib gəldi. Üstəlik, eyni qüvvələr bu yaxınlarda bələdiyyə seçkilərində qalib gəldilər. Lakin bu, regionun geosiyasi mənzərəsinin Rusiyanın xeyrinə dəyişdiyi anlamına gəlmir; xeyr, bu baş verməyib. Qeyd etmək lazımdır ki, burada Ermənistandakı son siyasi hadisələrin də rolu var.

Və Azərbaycanın siyasəti Rusiyaya doğru dəyişməyib; əksinə, ölkə türk dövlətləri ilə sürətli inteqrasiya kursuna başlayıb. Hətta Bakının Qərblə, xüsusən də ABŞ-la münasibətləri daha da istiləşib və yaxınlaşıb.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu proses sürətlə davam edir. Cəmi bir neçə həftə əvvəl Azərbaycan Prezidenti Özbəkistanda işgüzar səfərdə oldu. Görünür, bu səylərdən konkret dividendlər və nəticələr özünü çox gözlətməyəcək: gündəliyə yalnız iqtisadi deyil, həm də geoiqtisadi baxımdan kifayət qədər böyük və perspektivli layihələr daxildir ki, bu da türk dövlətləri arasında güclü körpü rolunu oynayacaq. Və hazırda beynəlxalq geosiyasi mühit bunun üçün əlverişlidir. Düşünürəm ki, Vaşinqtonda keçirilən G1+5 görüşünü xatırlamaq kifayətdir.

Qonşu Gürcüstanda ötən il baş verən bəzi hadisələrlə bağlı o vaxtlar demişdik və yazmışdıq ki, bəli, Fransa hələ Azərbaycanın dostu və ya müttəfiqi deyil, eyni zamanda, bizim düşmənimiz də deyil. Yəni Yelisey Sarayı Kreml deyil. Prinsip etibarilə, rəsmi Paris siyasətinə nəinki təsir etmək, hətta dəyişdirmək olar.

Xatırladaq ki, mərhum Prezident Heydər Əliyev zamanında bunu hamımıza açıq şəkildə nümayiş etdirib. Onun səyləri sayəsində o vaxtkı Prezident Jak Şirak balanslı siyasət yürütməyə, yəni Bakı ilə İrəvan arasında bərabərliyi qorumağa çalışırdı.

Prezident Makrona gəldikdə isə, onun Fransanın əbədi prezidenti olmayacağı, tezliklə siyasətdən tamamilə gedəcəyi və başqasının onun yerinə keçəcəyi daim qeyd olunur.

Ən maraqlısı isə sonradan baş verdi. Fransa Prezidentinin özü də Azərbaycan Prezidenti ilə normal münasibətlər qurmağın yollarını axtarmağa başlayıb: hamımız müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə Prezident Makronun oxşar təşəbbüslərinin şahidi olmuşuq.

Əlbəttə ki, Qərbdə müəyyən "sui-qəsd nəzəriyyələri" üzərində düşünən və "geosiyasi sxemlər" quran siyasi dairələr var (bu yaxınlarda bəzi ermənipərəst Fransa strukturları yenidən hər şeyi qarışdırmağa cəhd etdilər), amma xoşbəxtlikdən, bunlar üstünlük təşkil edən siyasi vektorlar deyil.

Qərb siyasətçilərinin böyük əksəriyyəti Cənubi Qafqazda sülhün vacib olduğuna inanır və onun möhkəm şəkildə bərqərar olması üçün ilk növbədə Ermənistanın regional siyasətini dəyişməli olduğunu qəbul edir. Yəni Bakı, Ankara və İrəvan arasında normal münasibətlər qurulmalıdır. Əks təqdirdə, Ermənistanı Rusiyanın geosiyasi və siyasi orbitindən çıxarmaq mümkün olmayacaq.

Görünür, hətta Kreml də bunu nəzərə almağa başlayır. Düşənbədə keçirilən son MDB sammitində Prezident Vladimir Putin guya Rusiya-Azərbaycan münasibətlərini əvvəlki qənaətbəxş, dostluq çərçivəsinə qaytarmağa çalışdı. Lakin bir aydan az müddət sonra hamımız yenidən Rusiya ilə bağlı başqa bir hadisəni - Kiyevdəki Azərbaycan səfirliyinə raket hücumunu müzakirə edirik.

Moskva bunu bir daha "faciəvi səhv" adlandırır, amma nədənsə Rusiya son vaxtlar Azərbaycanla bağlı çoxlu "səhv" edir. Bizə elə gəlir ki, Prezident Vladimir Putin nə qədər çalışsa da, ölkəsi yaxın gələcəkdə daha bir siyasi tənəzzüllə üzləşəcək.

"İslam Sivilizasiyası Mərkəzi"nin açılışı Özbəkistanda baş tutub. Hesab edirəm ki, bu hadisə olduqca əhəmiyyətli, hətta simvolikdir və hamımızı bir məsələ üzərində dərindən düşünməyə vadar edir.

Xristian sivilizasiyası, İslam sivilizasiyası və sair kimi anlayışlar dünyada daim geniş şəkildə istinad edilir və müzakirə olunur. Amma hər birimiz, hətta yer üzündəki ən sadə və adi insan belə, qaçılmaz olaraq ağlabatan bir sual veririk: "Xristian sivilizasiyası" nədir? Bu, həqiqətən də müasir Rusiya və onun Ukraynaya və Ukrayna xalqına qarşı anlaşılmaz, hətta cinayətkar müharibəsi ola bilərmi?

"İslam sivilizasiyası" kontekstində də problemlər var. Biz, yəni adi müsəlmanlar bu anlayışa hansı mənanı veririk? Doğrudanmı məşhur “Taliban”, İran ayətullahları, ərəb şeyxləri, yoxsa biz müsəlmanların bütün sivil dünyaya təklif edə biləcəyi mütərəqqi və dəyərli bir şeyimiz var?

Düşünürəm ki, hamımız, xüsusən də müsəlman ziyalılarımız, orta əsrlərə, yəni qaranlığa və zülmətə qayıtmamaq üçün özümüzə daim bu cür suallar verməliyik.

Yadımdadır, amerikalı politoloq Samuel Hantinqtonun fərqli sivilizasiyaların toqquşması konsepsiyası yenidən müzakirə olunanda, o vaxtkı ABŞ dövlət katibi Madlen Olbrayt qeyd etmişdi: "Dünyada baş verənlər sivilizasiyaların toqquşması deyil, sivilizasiyanın sınağıdır".

Əlbəttə ki, mübahisələr və fikir ayrılıqları qaçılmazdır, çünki sivilizasiyaların qarşılıqlı nüfuz etməsi və birləşməsi, ortaq planetar sivilizasiyanın formalaşması tamamilə sadə bir proses deyil. Burada vacib olan nədir? Sovet dissident filosoflarından biri (Q.S.Pomerants) bunu çox qısa şəkildə ifadə etmişdir: "Müzakirənin mövzusu daim dəyişir, lakin onun aparılma metodu vacibdir, çünki sivilizasiyanı irəli aparan ilk növbədə müzakirənin aparılma metodudur."

Müəllif: Hüseynbala Səlimov – Analitik.

Mənbə: “Zerkalo.az”

Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur.