“Orqan transplantasiyası və ölümsüzlük: Bəlkə Putin və Si Tszinpin nədəsə haqlıdır?“ BBC

"Orqan transplantasiyasının köməyilə ömrü uzatmaq mümkündürmü?.."

Bu həftə Pekində keçirilən hərbi paradda maraqlı bir an diqqət çəkib: Çin lideri Sİ Tszinpin ilə Rusiya prezidenti Vladimir Putin arasında ölümsüzlük mövzusu müzakirəyə çıxarılıb.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "bbc.com" nəşri yazıb.

Parad və ölümsüzlük söhbəti

Tərcüməçi Putinin sözlərini Si Tszinpinə çatdırarkən bildirib ki, insan orqanlarını təkrar-təkrar transplantasiya etmək mümkündür və beləliklə yaşa baxmayaraq insan "getdikcə gəncləşə" bilər. Hətta Putinin sözlərinə görə, bu üsulla yaşlanmanı "müəyyən edilməmiş müddətə" təxirə salmaq mümkündür və bu əsrdə 150 yaşına çatmaq ehtimalı da istisna deyil. Söhbətin gülüş və təbəssümlə müşayiət olunması onu göstərir ki, bu, çox güman ki, ciddi olmayıb. Amma bəlkə hər zarafatda bir həqiqət payı var?

Həyatı xilas edən texnologiya

Transplantasiya həqiqətən də həyatı xilas edir. Böyük Britaniyanın "NHS Blood and Transplant"-ın məlumatına görə, son 30 ildə bu prosedur sayəsində 100 mindən çox insanın həyatı xilas edilib. Müasir tibb və texnologiyalar transplantasiya olunan orqanların daha uzun müddət işləməsinə imkan verir. Məsələn, bəzən transplantasiya olunmuş böyrək 50 ildən çox işləyə bilər. Orqanın ömrü donor və qəbul edən şəxsin sağlamlığından, həmçinin onların həyat tərzindən asılıdır. Canlı donor böyrəyi 20-25 il, ölümcül donor böyrəyi 15-20 il fəaliyyət göstərir. Transplantasiya olunan qaraciyər təxminən 20 il, ürək 15 il, ağciyər 10 il işlək ola bilər 

"Ölümsüzlük bileti"ni necə əldə etmək olar?

Putin və Si Tszinpin çox güman ki, bir neçə orqanın transplantasiyasından və hətta onları təkrar-təkrar transplantasiya etməklə ömrü uzatmaq imkanından danışıblar. Lakin əməliyyat ciddi tibbi müdaxilədir və böyük risk daşıyır. Transplantasiya olunan orqanları qorumaq üçün xəstələr ömür boyu immunosupressiv dərmanlar qəbul etməli olur. Bu dərmanlar ciddi yan təsirlərə, məsələn, yüksək qan təzyiqinə səbəb ola bilər və infeksiyalara qarşı həssaslığı artırır. Orqan bəzən immun sistem tərəfindən "qeyri-qanuni" sayılır və hətta dərman qəbul edilsə də, bədən onu rədd edə bilər.

"Sifariş edilən" orqanlar

Alimlər rədd edilməyən orqanlar yaratmaq üçün çalışır. Bunun üçün genetik olaraq dəyişdirilmiş donuzlar istifadə olunur. CRISPR texnologiyası ilə donuz DNT-sindən bəzi fraqmentlər çıxarılır və insan DNT-i əlavə olunur. Bu, transplantasiya zamanı orqanın rədd edilmə riskini azaldır. Artıq donuzdan insan üçün ürək və böyrək transplantasiyası həyata keçirilib, iki xəstə bu əməliyyatların ilk iştirakçıları olub, lakin hər ikisi dünyasını dəyişib. Buna baxmayaraq, bu əməliyyatlar ksenotransplantasiya sahəsində böyük addım sayılır.

İnsan orqanlarının "yetişdirilməsi"

Alimlər insanın kötük hüceyrələrindən yeni orqanlar yetişdirməyə çalışır. Bu hüceyrələr orqanizmdəki istənilən hüceyrəyə çevrilə bilir. 2020-ci ildə London Universiteti və Frencis Krik İnstitutu insan timusunu yaradıb, sınaqlar siçanlarda uğurla keçib. "Great Ormond Street Hospital"-ın tədqiqatçıları isə uşaqlar üçün fərdi bağırsaq transplantlarını yetişdirməyə çalışır. Bütün bu nailiyyətlər insanların ömrünü 150 ilə çatdırmaq üçün deyil, xəstəliklərin müalicəsi üçündür.

Biohakinq -  ömrün uzadılması

Amerikalı IT-milyonçusu Brayan Conson illik milyonlarla sərmayə qoyaraq bioloji yaşını azaltmağa çalışır. O, orqan transplantasiyasından istifadə etməyib, amma plazma köçürməsi edib, donor isə onun 17 yaşlı oğlu olub. Nəticə isə uğurlu olmayıb. Professor Culian Muts qeyd edir ki, plazma köçürmələri və transplantasiyalar ömrü uzatma potensialı baxımından hələ eksperimentaldır. Professor Nil Mabbott isə maksimum insan ömrünü təxminən 125 il hesab edir. Ən yaşlı şəxs isə 122 il yaşayan fransız qadın Janna Kalman olub.

Reallıq və perspektiv

Yaş artdıqca orqanizm ağır əməliyyatlara daha az dözümlü olur. İnfeksiyalar, travmalar və immunosupressiv dərmanların yan təsirləri yaşlı xəstələr üçün çox ciddi stres yaradır. Professor Mabbott deyir: "Yaşam müddətini uzatmaq üçün fokuslanmaq əvəzinə, daha sağlam həyat sürməyə çalışmalıyıq. Uzun, amma xəstəliklərlə dolu və davamlı transplantasiyalara məhkum həyat cazibədar deyil".