Paşinyan Trampın komandasına çıxış yolu AXTARIR TƏHLİL

Son 100 gün ərzində Ermənistan hakimiyyətinin Tramp komandası ilə təmasları konkret nəticə verməyib.
Modern.az-ın məlumatına görə, Erməni Amerika Araşdırmaları Mərkəzi Trampın prezidentliyinin ilk 100 günü ərzində Ermənistan-Amerika münasibətlərini təhlil edib.
Mərkəz bildirib ki, yanvarın 20-də Donald Tramp ABŞ-ın 47-ci prezidenti kimi səlahiyyətlərinin icrasına başlayanda dünyanın bir sıra ölkələri arasında Ermənistanda da narahatlıqlar var idi:
“İrəvan gözləyirdi ki, prezident Trampın Ermənistana münasibəti necə ola bilər və bu yanaşma onun birinci prezidentliyi dövründəki yanaşmadan fərqlənəcəkmi? Çünki Trampın prezidentliyinin birinci dövrü Ermənistan-Amerika münasibətlərinin çox aşağı inkişaf dinamikası ilə yadda qalmışdı”.

Mərkəzin təhlilində qeyd edilib ki, Ermənistan-Amerika münasibətlərinin hazırkı dinamikasını anlamaq üçün ilk növbədə Tramp administrasiyası ilə Ermənistan hakimiyyəti arasındakı təmaslara, onların məzmununa və səviyyəsinə diqqət yetirmək lazımdır.

“Son 8 ildə Ermənistanın baş nazirinin hər hansı ABŞ prezidenti ilə yeganə əlaqəsi telefon danışığı formatında baş tutub. Bu danışığın məqsədi Trampı prezident seçkilərində qələbəsi münasibətilə təbrik etmək olub. Lakin bu, münasibətlərin səviyyəsinin bariz göstəricisi sayıla bilməz. Çünki nəzərə almaq lazımdır ki, onlarla ölkənin lideri Trampla oxşar telefon danışıqları aparıb, onu prezident seçilməsi və ya artıq vəzifəyə başlaması münasibətilə təbrik ediblər”, - Mərkəz qeyd edib.
Təhlildə qeyd edilir ki, münasibətlərin gələcək kursunu və administrasiyanın Ermənistana baxışını anlamaq Ermənistan hakimiyyəti üçün həyati əhəmiyyət kəsb edirdi, xüsusən də Ermənistan-ABŞ Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının Bayden administrasiyası ilə imzalandığını və bu sənəd üzərində də Tramp administrasiyası ilə necə işləmək lazım olduğunu nəzərə alsaq.

Bu məqsədlə 2025-ci il fevralın 3-7-də Ermənistanın baş naziri Vaşinqtona səfər etdi. Səfər bəhanəsi Beynəlxalq Dini Etiqad Azadlığı Sammitində və Milli Dua Tədbirində iştirak etmək idi. Ermənistan hakimiyyəti anlamaq istəyirdi ki, Paşinyan ABŞ-ın dəstəyinə arxalana bilərmi və Tramp administrasiyası Bayden administrasiyasının ona verdiyi iqtisadi, maliyyə və siyasi dəstəyi davam etdirəcəkmi...

Erməni analitiklər bildiriblər ki, Tramp administrasiyanın Ermənistan-Azərbaycan danışıqlar paketi ilə bağlı mövqeyi Nikol Paşinyan üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün o, ABŞ-a səfər etməklə aşağıdakı məsələlərə aydınlıq gətirlməsini istəyirdi:
- Tramp komandası Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi üzrə danışıqlarda vasitəçiliyi davam etdirməyə hazırdırmı?

- Paşinyan yeni administrasiyaya özünün “sülh qovşağı” adlandırılan konsepsiyasını təqdim etmək və Tramp komandasının onun həyata keçirilməsini dəstəkləməyə nə qədər hazır olduğunu başa düşmək istəyirdi.

- Amerikalıların Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmasına kömək etmək üçün vasitəçi kimi işləməyə davam edib-etməyəcəyini öyrənmək də vacib idi.

“Bunlar prezident Tramp, ABŞ dövlət katibi, prezidentin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri, ABŞ müdafiə naziri və görüşləri baş tutmayan digər mühüm qərar qəbul edən rəsmilərin ən yaxşı cavab verə biləcəyi suallardır”, - Mərkəzin təhlilində qeyd edilib.
Bildirlib ki, Paşinyan yalnız ABŞ-ın beyin mərkəzləri ilə çoxsaylı görüşlər keçirib və bu görüşlərdə baş nazir Azərbaycan və Türkiyə ilə sülh gündəliyini ətraflı şəkildə təqdim edib.
“Məlum məsələdir ki, ABŞ-dakı analitik və beyin mərkəzləri ABŞ-ın xarici siyasətinin formalaşmasına müəyyən təsir göstərir, Paşinyan şəxsən siyasi qərar qəbul edən rəsmilərlə yüksək səviyyəli görüşlər keçirə bilməyib, buna baxmayaraq, analitik mərkəzlər vasitəsilə öz sülh gündəminin ideyasını ABŞ siyasi rəhbərliyinə çatdırmağa çalışıb.
Xüsusilə, Nikol Paşinyan Vaşinqtonda Atlantik Şuraya (mərkəzçi beyin mərkəzi) baş çəkib və orada çıxış edib. Ermənistanın baş naziri Ermənistan-Azərbaycan və Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinə xüsusi diqqət çəkərək qeyd edib ki, “biz Azərbaycanla sülh müqaviləsi layihəsini müzakirə edirik və indi həmin müqavilənin 17 bəndindən 15-i üzrə tam razılığa gəlmişik və hələ də yekun razılığa gəlməli olduğumuz iki bənd var. Biz ümid edirik ki, bu prosesi mümkün qədər tez başa çatdıracağıq". Ermənistan-Türkiyə münasibətlərindən danışan Baş nazir vurğulayıb: "Bizim Türkiyə ilə kifayət qədər fəal dialoqumuz var. Son illərdə Türkiyə Prezidenti ilə bir neçə dəfə görüşmüşəm, Türkiyə Prezidentinin andiçmə mərasimində iştirak etmişəm, bu yaxınlarda Nyu-Yorkda görüşmüşük, sərhədlə bağlı çox açıq şəkildə ümumi razılaşmamız var: birinci mərhələdə üçüncü ölkə vətəndaşları və diplomatik pasportlara malik şəxslər üçün sərhədləri açmaq niyyətindəyik və və biz bu razılaşmanın ən qısa zamanda həyata keçirilməsinə nail olacağımıza ümid edirik”.

Baş nazir eyni gündəliyə malik Corctaun Universitetində, Beynəlxalq Respublikaçılar İnstitutunda (İRİ), eləcə də İrs Fondunda (ABŞ Respublikaçılar Partiyası ilə sıx əlaqələri olan beyin mərkəzi) olub. O,  Vaşinqtonda keçirilən Beynəlxalq Dini Etiqad Azadlığı Sammitində də iştirak edib və nitq söyləyib, ümid etdiyini bildirib ki, “biz regional mübahisələri regional dialoqa çevirəcəyik və dini azadlıq bunu reallaşdıra biləcək vasitələrdən biridir””.
Erməni Amerika Araşdırmaları Mərkəzi qeyd edib ki, Paşinyan beyin mərkəzlərində çıxış edərkən Azərbaycanın “Artsax ərazisindəki erməni izlərini silməsindən bəhs etməyib”: “Baxmayaraq ki, bu, belə mühüm dini məsələlərin qaldırılması üçün mühüm platformadır”, - təhlildə vurğulanıb.

Qeyd edilib ki, Paşinyan səfəri zamanı ABŞ Senatının və Nümayəndələr Palatasının bir neçə üzvü ilə də görüşüb. Bu görüşlərdə İrəıvanın “sülh qovşağı” təşəbbüsü ilə bağlı müzakirələr də aparılıb. Ermənistan və ABŞ arasında strateji tərəfdaşlığa dair sənədə istinad edilib. Səfər zamanı Nümayəndələr Palatasının sədri və ya Senat çoxluğunun lideri ilə görüş olmayıb.

“Səfərin yalnız sonuncu günü Paşinyan ABŞ-ın vitse-prezidenti Devid Venslə görüşüb. Paşinyan etiraf edib ki, bu görüş onun səfərinin “son gününün son hadisəsi” olub və Ağ Evdə əvvəlcə heç bir görüş nəzərdə tutulmayıb. Erməni mətbuatının yazdığına görə, bu görüş “gəzinti” görüşü olub, hətta minimum protokol şərtləri belə yerinə yetirilməyib. Təbii ki, belə bir görüş son dərəcə vacibdir və qeyd etmək lazımdır ki, vitse-prezident vəzifəsi, təbii ki, böyük əhəmiyyət kəsb edən vəzifədir. Öz növbəsində, vitse-prezident Vensin hətta 2028-ci ildə Trampın varisi, Respublikaçılar Partiyasının namizədi ola biləcəyi istisna edilmir, lakin ABŞ vitse-prezidentinin konstitusiya səlahiyyətlərini nəzərə alsaq, bu görüşün daha çox nəzakət və protokol görüşü olduğunu söyləmək olar.
Səfərin səhv vaxtda təşkil olunduğu (o vaxt Trampın kabineti belə formalaşmamışdı), görüşlərin, mesajların düzgün seçilmədiyi də faktdır. Bütövlükdə, səfərin səmərəli olmadığını və ilkin məqsədinə xidmət etmədiyini iddia etmək olar”, - təhlildə qeyd edilib.

Paşinyanın növbəti yüksək səviyyəli təması ABŞ dövlət katibi Marko Rubio ilə telefon danışığı olub və rəsmi açıqlamaya görə, “Ermənistan-ABŞ strateji tərəfdaşlığı ilə bağlı məsələlər, həmçinin regional gündəm müzakirə edilib”.
“Təbii ki, Ermənistan-Azərbaycan “sülh müqaviləsi”nin imzalanmasına da toxunulub. Baş nazir sənədin imzalanmasını gözlədiyini vurğulayıb. Çox güman ki, Ermənistan hakimiyyətində bununla bağlı, Baydenin prezidentliyi dövründə olduğu kimi, ABŞ-ın fəal iştirakının davam etməsi baxımından bir gözlənti var. Maraqlıdır ki, bu telefon danışığından əvvəl ABŞ dövlət katibinin məsələ ilə bağlı “Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh vaxtıdır” başlıqlı bəyanatı yer alıb. Bu bəyanat sadəcə olaraq Ermənistan və Azərbaycan arasında müqavilə üzrə danışıqların başa çatmasını alqışlayır, Cənubi Qafqazda yeni tərəqqi dövrünü açan müqaviləni imzalamaq və ratifikasiya etməyin vaxtının çatdığını qeyd edir. Əslində, 58-ə yaxın ölkə bu prosesi alqışladı, lakin bu “beynəlxalq diplomatik kampaniya” təbii siyasi proses deyil”.
Erməni Amerika Araşdırmaları Mərkəzi qeyd edib ki, rəsmi İrəvan  gözləyirdi ki, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olan Azərbaycan Ermənistana qarşı təzyiq hərəkətlərdən çəkinəcək.
“Trampın prezidentliyinin ilk 100 günü ərzində Ermənistanla bağlı daha bir mühüm hadisə dövlət başçısının aprelin 24-də “erməni soyqırımı”nın anılması ilə bağlı rəsmi açıqlaması olub. Bayden 24 aprel hadisələrini təsvir etmək üçün "soyqırımı" sözünü işlədən ilk ABŞ prezidenti oldu. Bu, erməni icmasının uzunmüddətli mübarizəsinin nəticəsi və Baydenin Ermənistana qarşı siyasətinin göstəricisi idi. Lakin Tramp Baydendən nümunə götürmədi və əvvəlki prezidentlər kimi “soyqırımı” sözündən yayındı, bunun əvəzinə yalnız “Meds Yeghern” ifadəsini işlətdi. Və ümumiyyətlə, bəyanatda kifayət qədər yayınma terminləri və ifadələri var idi”, - Erməni Amerika Araşdırmaları Mərkəzi bildirib

Ermənistan hakimiyyətinin Tramp komandası ilə son 100 gün ərzində təmasları konkret nəticə vermədiyindən və ikitərəfli münasibətlərdə fəal iştirakı təmin etmək mümkün olmadığından, İrəvan Vaşinqtonla əməkdaşlığın qurulması üçün başqa variantlar tapmaq qərarına gəlib. Bu ilin aprelində Ermənistanın ABŞ-dakı səfirliyi Vaşinqtonda fəaliyyət göstərən peşəkar lobbi təşkilatlarından biri ilə bir neçə məqsədə xidmət edəcək müqavilə imzalayıb: “Konqresdə və ABŞ administrasiyasında müştəri maraqlarını təşviq etmək, erməni-amerikan iqtisadi, ticarət, investisiya və texnoloji əməkdaşlığın təşviqi, o cümlədən Ermənistanın ABŞ-ın geosiyasi və qlobal tərəfdaşı kimi mühüm regional rolunu və Ermənistanın mühüm regional rolunu vurğulamaq. Cənubi Qafqazdakı maraqlar”.
Müqavilə bir il müddətinə imzalanıb - 2026-cı il aprelin 1-nə qədər. Müqavilə Ermənistanın dövlət büdcəsinə ayda 50 min ABŞ dollarına başa gələcək.

“Trampın prezidentliyinin ilk 100 günü ərzində Ermənistan-Amerika ikitərəfli münasibətlərində baş verən əsas proseslər bunlardır”, - təhlildə qeyd edilib.
A.Qorxmaz