“Qələbə Fondu” ideyası nədir? “Çin Rusiya Ukrayna müharibəsində birbaşa tərəf tutmur, aralıq rol oynayır

“The Telegraph” xəbər verir ki, ABŞ prezidenti Donald Trump Ukrayna üçün bir “Qələbə Fondu” (Victory Fund / Ukraine Victory Fund) yaratmağı düşünür.  Bu fondun əsas maliyyələşmə mənbəyi Çin mallarına tətbiq ediləcək 500 % gömrük rüsumları olacaq.   Yığılan vəsait Ukrayna ordusuna silah-sursat təmininə yönəldiləcək, xüsusilə uzun mənzilli raketlər və digər hərbi texnika almaq üçün xərclənəcək. Bu təşəbbüs, ABŞ-ın artıq mövcud yardımlarını genişləndirməkdən başqa yeni bir mexanizm tövsiyəsidir və həm siyasət, həm də iqtisadi diplomatiya baxımından bir sıra suallar açır.

Bu barədə Bizimyol.info xəbər portalına dnaışan politoloq Nicat İsmayılov bildirib ki, bu ideyanın mümkün nəticələrini üç istiqamətdə – effektivlik, Çin-ABŞ/Çin-Ukrayna münasibətləri və Rusiyanın oyun meydanı baxımından, analiz etmək lazımdır.

Nicat İsmayılov

Effektivlik və məhdudiyyətlər: Bu fond Ukraynanı müharibədə irəli aparacaqmı?

Potensial üstünlüklər

1. Maliyyə resurslarının artımı

Müharibə şəraitində Ukraynaya dayanıqlı və əlavə maliyyə axını təmin etmək böyük ehtiyacdır. Belə bir fond, ABŞ-ın mövcud yardım paketlərini tamamlayan yeni maliyyə mənbəyi kimi çıxış edə bilər. Əgər rüsum miqdarı real və davamlı şəkildə götürülə bilsə, Ukraynanın döyüş qabiliyyəti üçün əlavə resurslar yarada bilər.

2. Yüksək siyasi mesaj

Bu plan həm Rusiyaya, həm də Çin-ABŞ münasibətlərinə yönəlik güclü siyasi siqnal daşıyır. “ABŞ, Ukraynanı dəstəkləmək üçün qeyri-ənənəvi yollarla belə addım ata bilər”. Bu mesaj Ukrayna tərəfi üçün tərəf, dəstək ola bilər və Qərb alyansında birgə addımlar çağırışına təkan verə bilər.

3. Putin rejiminə iqtisadi təzyiq

Trump planı, həmçinin Rusiyanın savaş maşını üçün Çin-ABŞ əlaqələrindən gələn dəstəyin maliyyələşdirilməsinə qarşı çıxışdır. Plana görə, Çin mallarına tətbiq edilən yüksək rüsumlar vasitəsilə Çin tərəfindən Rusiyaya dolaylı dəstək verilməsinin qarşısı alınmalı və Rusiya sanksiya təzyiqlərinə məruz qalmalıdır.

Realist çətinliklər və risklər

1. Rüsumların tətbiqi və icrası problemləri

500 % kimi kəskin bir rüsum dərəcəsi dünya ticarət sistemində çox ekstrem sayılır. Belə rüsumun praktiki tətbiqi  hansı mallar, hansı beynəlxalq ticarət qaydaları çərçivəsində, gömrük sinifləri və tarif strukturu necə olacaq kimi suallarla doludur. Bundan başqa, bu cür rüsum qərarlarının Dünya Ticarət Təşkilatı (WTO) qaydaları, ikitərəfli müqavilələr və qarşılıqlı, qarşılıqlı addımlar ilə konfliktə girə bilər.

2. Avropa və həmkar ölkələrin razılığı mütləq vacibdir.

Trump administrasiyası planı Avropa ölkələrinə də təklif etməyi planlaşdırır. Ya “Rusiya neft rüsumu” adlandırılsın, ya da “Ukrayna Qələbə rüsumu”. Lakin, Avropa ölkələrinin Çin mallarına belə yüksək rüsumlara qoşulmaq istəyi sual altındadır. Avropa iqtisadiyyatı Çin və dünya ticarətindən asılıdır. Hətta ABŞ-dakı ekspertlər belə planın “icra edilməsi mümkün olmayan” olduğunu bildirirlər. Məsələn; Eddie Gonzales bu siyasətin başlanğıcından uğursuzluğa məhkum olduğunu söyləyib, çünki plan Avropanın da Rusiyadan enerji asılılığını azaltmasını tələb edir. Bu da Avropanın hazır strategiyaları ilə ziddiyyət təşkil edir.

3. İqtisadi və istehlak təsirləri ABŞ-da və qlobal bazarda

Bu cür yüksək rüsumlar Çin mallarının ABŞ bazarında satılmasını praktiki olaraq mümkünsüz edə bilər, amma bu, həmçinin istehlakçılara və ABŞ şirkətlərinə maliyyət artımı şəklində əks olunacaq. Çin mallarının əvəzinə alternativ mənbələrə keçid, tədarük zəncirlərinin yenidən qurulması və istehsal xərclərinin yüksəlməsi mümkündür. Bu da inflyasiya təzyiqlərini artırar və iqtisadi böhran risklərini doğurar.

4. Riskli sismik reaksiyalar (qəbul edilməyən qarşılıqlı tədbirlər);

Çin bu rüsumlara qarşı çoxsaylı iqtisadi və diplomatik addımlar ata bilər. Qoruyucu vergilər, əks-rüsumlar, ixrac məhdudiyyətləri, ya da ABŞ mallarına qadağalar. Belə qarşı reaksiya, ABŞ iqtisadiyyatında da ağır sarsıntılar yarada bilər.

Politoloq bildirib ki, buna görə, bu fondun Ukraynanı müharibədə “bir addım qabağa” çıxarması  mümkündür. Amma çox şərtlərlə və böyük risklərlə müşahidə olunacaqdır.

Çin-ABŞ / Çin-Ukrayna münasibətlərinə təsiri: diplomatik və iqtisadi zərbələr

Çinin mümkün reaksiya strategiyası

1. Rəsmi etiraz və beynəlxalq hüquq narazılığı

Çin XİN açıqlamasında ABŞ-ın belə unilateral rüsum tətbiq siyasətini “ticarət zorlamaçılığı və qanunsuz” adlandırıb. Çin bildirib ki, Rusiyaya qarşı enerji və ticarət əlaqələri qanunidir və ABŞ-ın birbaşa müdaxiləsi beynəlxalq ticarət qaydalarını pozar.

2. Qarşı tədbirlər və ticarət retorsiyaları

Çin, ABŞ mallarına qarşı qısamüddətli və ya uzunmüddətli əks tədbirlər tətbiq edə bilər: gömrük vergiləri, idxal limitləri, ABŞ məhsullarına kvotalar və ya qadağalar. Bu, ticarət müharibəsini daha da dərinləşdirə bilər.

3. Şəffaf təşviq və ittiham siyasəti

Çin, ABŞ-ın bu siyasətini beynəlxalq arenada “protektionizm” və “hegemoniya təzyiqi” kimi qələmə verərək müttəfiqlər və beynəlxalq qurumlar qarşısında ittihamlarla çıxış edə bilər. Bu, diplomatik cəbhədə ABŞ-a qarşı presedenter yarada bilər.

Çin-Ukrayna münasibətləri

Politoloq qeyd edib ki, Çin hal-hazırda Ukrayna münaqişəsində daha çox “tarazlı bir mövqe” saxlamağa çalışır: “Çin Rusiya-Ukrayna müharibəsində birbaşa tərəf tutmur, lakin Rusiyaya enerji və bəzi texnoloji yardımlar təmin etməklə praktiki şəkildə “aralıq rol” oynayır. ABŞ-ın belə yüksək rüsum siyasəti, Çin-Ukrayna münasibətlərinə müəyyən gərginlik gətirə, Çinin Ukraynaya yönəlik iqtisadi-siyasi əlaqələrinin yenidən qiymətləndirilməsinə səbəb ola bilər.

Çin, Ukrayna ilə ticarət və investisiya əməkdaşlığını dondura və ya məhdudlaşdıra bilər. Ukrayna Çin investisiyalarından şübhələnə bilər və alternativ tədarükçülərə daha çox meyl göstərə bilər. Beynəlxalq arenada Çin, Ukrayna məsələsində ABŞ-la daha çox qarşılaşma riskini götürə bilər. Yəni, belə bir fondun maliyyələşməsi və rüsum mexanizmi Çin-Ukrayna əlaqələrinə soyuqluq gətirə bilər”.

Rusiya, Çin və “cərimə” sxemləri: Strateji oyunda yeni dinamika

“Cəza siyasəti” kimi interpretasiya

Bir perspektivdən baxsaq, “Çinə tətbiq olunan rüsumlardan yaradılan fond” yanaşması Çin iqtisadiyyatına bir növ “cərimə” tətbiqidir. ABŞ, Çin-Rusiya əlaqələrinin Ukrayna müharibəsinə dəstəkverici tərəf olduğunu irəli sürərək, bu əlaqələrə qiymət ödətməyi təklif edir. Belə bir baxışla, bu rüsumlar “sanksiyanın forması” hesab edilə bilər. Bununla birlikdə, bu “cərimə” (yəni rüsum) yalnız ABŞ pozisiyasından irəli gələn bir addımdır və beynəlxalq hüquq baxımından mübahisəlidir (xüsusilə WTO və ticarət müqavilələri kontekstində). Çin bunu “bir tərəfli zorakı müdaxilə” kimi dəyərləndirə bilərik.

Çin-Rusiya münasibətlərinə təsir

1. Siyasi-iqtisadi bağlılıq daha güclənə bilər.

ABŞ-ın bu cür addımı Çini Rusiya ilə münasibətlərini yenidən qiymətləndirməyə zorlayar. Çin üçün ABŞ təzyiqləri artdıqca, Pekin Rusiyaya daha çox iqtisadi, energetik və hərbi dəstək verə bilər. Bu, Çin və Rusiya arasında strateji yaxınlaşmanı dərinləşdirə bilər.

2. Risk və narahatlıq yaratma potensialı

Çin öz maraqlarının ABŞ-ın ticarət və iqtisadi güc qarşısında həddən artıq təzyiqə məruz qalmasını hiss edə bilər. Bu, Çin-Rusiya əlaqələrinin daha strateji, uzunmüddətli əməkdaşlıq formasına keçirilməsinə yol açar. Enerji, texnologiya, logistika, blok sistemlər, valyuta əlaqələri və s. Bu da Rusiya üçün strateji avantaja çevrilə bilər.

3. Asimmetrik ziyan riskləri

ABŞ-ın bu cəhdləri, Çin və Rusiya arasında daha çox koordinasiya, iqtisadi inteqrasiya və qarşılıqlı dəstək mexanizmlərinin yaranmasına stimul verə bilər. Çin, ABŞ-a qarşı “standartlara uyğun olmayan” iqtisadi tədbirlərlə cavab verə bilər. Məsələn, ABŞ-in təchizat zəncirlərini pozmaq, nadir torpaq elementləri ixracını məhdudlaşdırmaq və ya rəqəmsal sahələrdə qarşı addımlar atmaq.

Nicat İsmayılov vurğulayıb ki, nəticədə, bu plan həm Çin-Rusiya əlaqələrində yeni gərginliklər, həm də koordinasiyanın güclənməsi istiqamətinə təkan verə bilər.

4. “Qələbə Fondu” ideyası

Çin mallarına tətbiq ediləcək rüsumlardan Ukraynaya maliyyə ayırma şərhi, konseptual olaraq cəlbedici, lakin reallıqla çatışan çoxsaylı risklər və məhdudiyyətlərlə doludur. Bu cür fondun Ukraynanı müharibədə strateji üstünlük yaratması yalnız bir sıra şərtlər yerinə yetirildiyi halda mümkün olar:

ABŞ-ın rüsum tədbirlərini beynəlxalq hüquqa uyğun şəkildə müdafiə etmək.Avropa və digər tərəfdaşların da bu siyasətə qoşulmaq istəməsi.Çin və digər tərəflərin güclü qarşı addımlarına qarşı hazırlıqlı olmaq.ABŞ-ın daxili iqtisadi təsirləri (inflyasiya, istehlakçı ziyanı, ticarət zərbələri) gözləməsi və yumşaltma siyasətləri hazırlaması.

Strateji baxımdan, bu cür “yeni mexanizm” ABŞ-ın Rusiyaya və Çin-ABŞ münasibətlərinə yeni təzyiq vasitələrindən biridir. Amma balanslaşdırılmamış, tələsik və tərəfdaşların dəstəyi alınmamış bir addım həm diplomatik, həm də iqtisadi cəhətdən rəqiblərə fürsət verə bilər.

İradə Cəlil, Bizimyol.info