Qərbi azərbaycanlıların geri qayıdış hüququ və... “BUNLAR TAMAM FƏRQLİ MƏSƏLƏLƏRDİR”

Kamal CƏFƏROV, millət vəkili

Vaşinqton görüşündən dərhal sonra erməni mətbuatında və ardınca eyni tezis əsasında yerli sosial şəbəkələrdə Qərbi Azərbaycan İcmasının fəaliyyətinin dayandırılması ilə bağlı iddialar səsləndirildi. Əsas arqument kimi də ermənilərin Qarabağa qayıdışı məsələsi ilə azərbaycanlıların Ermənistana qayıdış hüququnun bərabər tutularaq sülh gündəliyinin əleyhinə olan proses kimi təqdim edilməsi oldu.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin Vaşinqtonda imzaladığı Birgə Bəyannamə sülh diplomatiyasının və onun müdrik liderliyinin təntənəsi olmaqla yanaşı, Qərbi azərbaycanlıların geri qayıdış hüququ ilə bağlı atılmış mühüm və strateji addımlardan biridir. Həm Birgə Bəyannamə, həm də gələcək sülh müqaviləsi Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin yeni formatını – qarşılıqlı maraqlar əsasında praktiki qonşuluq prinsipini formalaşdırmaqla bizim geri qayıdış hüququmuzun reallaşması üçün yeni imkanlar yaratmaqdadır.

Digər tərəfdən, “ermənilərin Qarabağa qayıdışı” məsələsi ilə azərbaycanlıların Ermənistana qayıdış hüququ eyni xarakterli məsələ deyil. Ermənistan son illərdə “ermənilərin Qarabağa qayıdış hüququ” ifadəsini gündəmə gətirərək onu Qərbi Azərbaycan məsələsi ilə eyniləşdirməyə çalışsa da, beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri baxımından bu iki hadisə kəskin şəkildə fərqlənir.

Birincisi, Qərbi Azərbaycanlılar Ermənistan ərazisinin yerli və aborigen əhalisi olmuş, əsrlər boyu həmin torpaqlarda yaşayaraq öz mədəni irsini yaratmışdır. Onların deportasiyası müharibə şəraitində deyil, sülh dövründə həyata keçirilmiş və tam şəkildə etnik təmizləmə xarakteri daşımışdır. Ermənilərin Qarabağdan çıxışı isə 2023-cü ildə Azərbaycanın suveren ərazisində qanunsuz silahlı birləşmələrin ləğvi və dövlətin ərazi bütövlüyünün bərpası çərçivəsində baş vermişdir.

Bu proses beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq humanitar dəhliz vasitəsilə təmin edilmiş, könüllü xarakter daşımış və heç bir halda məcburi deportasiya kimi qiymətləndirilə bilməz. Bunu sübut edən təkzibolunmaz video faktlar və hesabatlar var. 

İkincisi, Qərbi azərbaycanlıların qayıdışı beynəlxalq humanitar hüquq normalarına, xüsusilə Cenevrə Konvensiyası və Roma Statutunun müddəalarına əsaslanır. Ermənilərin Qarabağa qayıdışı məsələsi isə yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi çərçivəsində, yəni milli qanunvericilik əsasında mümkündür və ayrıca beynəlxalq hüquqi status daşımır.

Üçüncüsü, Qərbi Azərbaycan məsələsi insan hüquqlarının bərpası və tarixi ədalətin təmin olunması ilə bağlıdır. Halbuki Qarabağ məsələsi separatizm və beynəlxalq hüququn pozulması zəminində yaranmış münaqişə kontekstində formalaşmışdır. Məhz buna görə azərbaycanlıların Ermənistana qayıdış hüququ legitim humanitar tələb kimi tanınır, ermənilərin Qarabağa “xüsusi statusla qayıdış” iddiaları isə beynəlxalq hüququn ərazi bütövlüyü prinsipinə ziddir.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev AMEA-nın 80 illik yubileyindəki çıxışında azərbaycanlıların geri qayıdış hüququna toxunaraq, bu məsələnin milli kimlik və tarix məsələsi olduğunu, qayıdışın isə beynəlxalq hüquq çərçivəsində həyata keçirilməli olduğunu açıq şəkildə vurğuladı.

Bu səbəbdən, azərbaycanlıların Ermənistana qayıdış hüququ beynəlxalq hüquq normalarına tam uyğun olan, insan hüquqları kateqoriyasına daxil legitim hüquqdur. Bu hüquq siyasi iddia deyil və hüquqi baxımdan tam əsaslıdır.

Deportasiya və etnik təmizləmə nəticəsində fundamental hüquqları pozulmuş insanların ədalətli tələbi kimi Qərbi Azərbaycan İcması bu hüququ beynəlxalq platformalarda repatriasiya, mülkiyyətin bərpası və mədəni irsin qorunması aspektlərində fəal şəkildə təqdim edir. Ermənistan isə beynəlxalq öhdəliklərinə əsasən azərbaycanlı əhalinin təhlükəsiz və mərhələli şəkildə qayıdışını təmin etməlidir.

Beləliklə, Qərbi Azərbaycan məsələsini hansısa kampaniya və ya sülh gündəliyinə zidd proses kimi təqdim etmək cəhdləri həm hüquqi, həm də siyasi baxımdan qəbuledilməzdir. Ermənistana qayıdış hüququ bizim ayrılmaz haqqımız, milli kimliyimizin, mədəniyyətimizin və tariximizin tərkib hissəsidir.

Biz inanırıq ki, Azərbaycan Prezidenti möhtərəm İlham Əliyevin həyata keçirdiyi siyasət nəticəsində qayıdış hüququmuz reallaşacaq və bunun nə vaxt, hansı mərhələlərlə həyata keçiriləcəyini yalnız möhtərəm Prezident bilir.

Bu gün hər birimizin vəzifəsi Prezident İlham Əliyevin AMEA-da səsləndirdiyi proqram xarakterli fikirlər əsasında fəaliyyətimizi daha da gücləndirmək və sistemli şəkildə çalışmaqdadır.