Rəhmon varisini təqdim edib

Oktyabrın 10-da Tacikistanın paytaxtında başa çatan MDB Dövlət Başçılarının Zirvə Toplantısı ev sahiblərinin əlamətdar jesti ilə yadda qaldı. Prezident Emoməli Rahmon oğlu Rüstəm Emoməlini MDB-dəki həmkarlarına ölkənin qeyri-rəsmi, lakin çox aşkar varisi və gələcək lideri kimi təqdim edib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, bir çox MDB dövlət başçıları üçün Rüstəm Emoməli artıq tanımayan fiqur deyil:
O, Tacikistan iyerarxiyasında Düşənbə şəhərinin meri və Məclis Millisinin (Tacikistan parlamentinin yuxarı palatası) sədri kimi əsas vəzifələrdə çalışaraq ictimai həyatda və beynəlxalq diplomatiyada fəal iştirak edir.
Onun faktiki olaraq bütün MDB ölkələrini əhatə edən çoxsaylı işgüzar səfərləri varisə təkcə regionun rəhbərləri ilə şəxsi əlaqələr qurmağa deyil, həm də dövlətlərarası əməkdaşlıq və idarəetmə sahəsində əvəzsiz təcrübə qazanmağa imkan verib. Bu səfərlər, əslində, onun ali dövlət vəzifəsinə hazırlanmasında mühüm mərhələ olub.
Analitiklərin və müşahidəçilərin fikrincə, əsas məsələ sadəcə, hakimiyyətin planlı və nəzarətli keçidi üçün ən münasib məqamın seçilməsidir. Bu prosesin nəhayət ki Tacikistan rəhbərliyində sülalə davamlılığını möhkəmləndirərək regionda hamar keçidi və sabitliyi təmin edəcəyi gözlənilir.
Rüstəm Emoməli hakimiyyəti atasından miras alan üçüncü gələcək dövlət başçısıdır. MDB-də liderlər özlərini sinif yoldaşları, qohumları və həmvətənləri ilə - sadiq və etibarlı insanlarla əhatə etməyə öyrəşiblər. Buna görə də ictimaiyyət və media çox möhtəkirlik etməyib, sadəcə, hakimiyyətin keçidini, transferin yaxınlaşdığını göstərən işarələri qeyd ediblər.
Aydın idi ki, Emoməli Rəhmon kabinetinin açarını oğluna təhvil verəcək, seyfin açarı əbədi olaraq xalqın liderində qalacaq və o, yüksək vəzifə tutaraq (Türkmənistanda artıq belə olub) titulunu qoruyub saxlayacaq və hadisələrin gedişatını formalaşdıra biləcək.
Etiraf etmək lazımdır ki, bəzi politoloqlar hakimiyyətin keçidinin vaxtı ilə bağlı proqnozlarında yanılıblar. 30 ildən sonra Tacikistanın hazırkı lideri Emoməli Rəhmon açıq-aşkar yorulub. Lakin hakimiyyətin istənilən keçidi mürəkkəb prosesdir və hakimiyyətin ölkədə ikinci ən yüksək postu tutan oğluna təhvil verilməsi perspektivi çoxdan müzakirə olunur.
Rüstəm Emoməlinin varisi ilk dəfə 2018-ci ildə ciddi şəkildə müzakirə edilib, o zaman prezident seçkiləri haqqında qanuna edilən dəyişiklik prezidentlik yaşını 35-dən 30-a endirib. 2025-ci ilin dekabrında varisin 38 yaşı tamam olacaq və o, artıq bütün inkişaf mərhələlərini keçib. Rüstəm Emoməli böyük siyasi təcrübə qazanıb, protokol prosedurlarına bələddir və bir sıra ölkələrin liderləri ilə şəxsi görüşlərinin səviyyəsi heyranedicidir. Tacikistan parlamentinin yuxarı palatasının sədri vəzifəsində çalışarkən o, artıq rusiyalı həmkarı ilə görüşüb və Rusiya prezidenti tərəfindən qəbul edilib.
2024 və 2025-ci illərdə Tacikistanda artıq böyük dəyişikliklər baş verib: bir çox dövlət təşkilatlarının, məhkəmə, prokurorluq və təhlükəsizlik qüvvələrinin rəhbərləri dəyişdirilib. Bu gün dövlət çevrilişinə cəhddə təqsirləndirilən bir qrup siyasətçinin qapalı məhkəməsindən sonra əminliklə demək olar ki, kadr dəyişiklikləri və bir neçə siyasətçinin həbsi siyasi mənzərəni əsaslı şəkildə təmizləyib. Bununla belə, Rüstəm Emoməlinin MTN rəhbəri, general Saimumin Yatimovla hansı münasibətdə olduğunu qəti şəkildə söyləmək çətindir. Çox güman ki, Rüstəm Emoməli ilə təhlükəsizlik qüvvələri arasında balans əldə olunub.
2025-ci ilin payızına qədər Rüstəm Emoməlinin siyasi çəkisi bütün potensial prezidentliyə namizədləri xeyli üstələyib. 2020-ci ilin son prezident seçkilərini xatırlasaq, müxalifət yox idi; sosial demokratlar seçkiləri boykot etdi. Prezident Emoməli Rəhmon 2020-ci ildə 90,9 faiz, ən yaxın rəqibi isə 3 faiz səs toplayıb.
Tacikistanda əvvəlcədən təyin edilmiş prezident seçkilərinin 2027-ci ildə keçirilə biləcəyi barədə söhbətlər gedir, lakin bəzi hesablamalar onların vaxtından əvvəl təyin oluna biləcəyini göstərir. Müşahidəçilər hesab edirlər ki, Tacikistanın problemləri yaxın gələcəkdə azalmayacaq və onların həlli yükü varisin üzərinə düşəcək.
Bununla belə, Tacikistan Rusiya ilə sıx bağlı olaraq qalır və Rusiyadan güzəştli şərtlərlə enerji alır. Milli valyuta olan somoninin məzənnəsi, şübhəsiz ki, Rusiyadan gələn turistlər üçün cəlbedici deyil: 1000 rubl əvvəllər 162 somoni idisə, bu gün təxminən 115-dir. 162 somoniyə beş porsiya plov almaq olardı, halbuki bu gün cəmi üç porsiya əldə etmək olar. Rusiyalı əmək miqrantlarının pul köçürmələri ölkənin ÜDM-nin 45 faizinə çatıb və yaxın illərdə Tacikistandan əmək miqrasiyasının azalacağı gözlənilmir.
Varisin Əfqanıstanla sərhəd və radikalizmin artması ilə bağlı heç bir narahatlıq olmamalıdır: təhlükəsizlik qüvvələri və 201-ci Rusiya hərbi bazası kimisə tapıb sıxışdıracaq. Artıq respublikanın Qırğızıstanla sərhədində heç bir problem yoxdur. Bununla belə, Tacikistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvü olmaqla yanaşı, Avrasiya İttifaqına üzv olmaqdan hələ də çəkinir. Ölkə Çin mallarını idxal etməyə davam edir, lakin ticarət strukturu mənfi istiqamətdə dəyişib, idxal ixracı daha böyük fərqlə (4 dəfə) üstələyib. Roqun Su Elektrik Stansiyasının tikintisini başa çatdırmaq üçün maliyyə vəsaitinin tapılması problem olaraq qalır. Odur ki, Tacikistanın 2030-cu ilə qədər İnkişaf Strategiyasının həyata keçirilməsində nəyə nail olunduğunu və nəyə nail olmalı olduğunu izah etmək Rüstəm Emoməlidən asılı olacaq.
Varisin yaxın gələcəkdə nə edə biləcəyi xüsusilə şübhəli deyil. Əsas odur ki, o, dövlət aparatının gəncləşməsinə nail olacaq və yaxşı olardı ki, xaricdə təhsil almış mütəxəssislər də hakimiyyətə gətirilsin. Sırf bürokratik məhsulların (memorandumlar və müqavilələr) istehsalı çox güman ki, azalacaq. Yəqin ki, yeni obyektlərin açılışını qeyd edən mərasimlər daha az olacaq, lakin iqtisadi göstəricilərin və investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasına ciddi fikir veriləcək.
Müşahidəçilər qeyd ediblər ki, Rusiya ilə imzalanmış sazişlər arasında Rusiyanın Tacikistan-Rusiya sənaye parkının yaradılmasına əhəmiyyətli məbləğdə sərmayə qoymasını nəzərdə tutan sənəd də var. Bəzi məlumatlara görə, investisiya Düşənbədə ofis binalarının tikintisi üçün nəzərdə tutulan 230 milyon dollar Çin qrantından iki dəfə çox ola bilər. Əsas odur ki, sərmayə Sanqtuda-1 su elektrik stansiyasının xərcləri kimi yükə çevrilməkdənsə, Rusiya üçün gəlir gətirsin.
Eyni zamanda, müşahidəçilər hesab edirlər ki, hakimiyyətin varisi yaşlı siyasətçiləri əfv edib həbsdən azad edə bilər - bu, şübhəsiz ki, cəmiyyət tərəfindən müsbət qarşılanacaq bir jestdir. Ancaq bunun reallıqda necə nəticələnəcəyi hələ də qaranlıq qalır.
Y. QACAR