Rusiya, neftdən sonrakı dövr: səfərbərlik iqtisadiyyatı və sosial müqavilənin sonu

Rusiya Dövlət Dumasında 2026-cı il üçün federal büdcə layihəsinin qəbul edilməsi sadəcə texniki bir proses deyildi. Bu, iqtisadi və ideoloji baxımdan ölkənin neft-qaz dövründən səfərbərlik modelinə keçidinin simvoludur. İndi dövlət öz vətəndaşlarını maliyyə enerjisi mənbəyinə çevirir. 2000-ci illərin əvvəlindən bəri ilk dəfədir ki, Rusiya büdcəsini xammal ixracı deyil, vətəndaşların gəlirlərinin birbaşa yenidən bölüşdürülməsi üzərində qurur. "İnsanlar yeni neftdir" ifadəsi artıq sadəcə metafora deyil, fiskal strategiyaya çevrilib.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Xarici müşahidəçi üçün bu, Rusiyanın daxili məsələsi kimi görünə bilər. Amma əslində baş verənlər çox daha geniş miqyaslıdır. Rusiya iqtisadiyyatı təkcə milli sistem deyil - Avrasiya enerji arxitekturasının açar elementi, qlobal ərzaq və hərbi logistikanın mühüm həlqəsi, sanksiyalara qarşı müqavimət düyünü və eyni zamanda, XXI əsr avtoritar rejimlərinin xarici kapital olmadan necə yaşamağa uyğunlaşmasının nümunəsidir. Bu gün Rusiyada baş verən büdcə transformasiyası Minskdən tutmuş Aşqabada qədər bir sıra ölkələrin iqtisadi və siyasi sabitliyini müəyyən edəcək.

Neft-qaz mütləqiyyətindən fiskal militarizmə

2026-cı il büdcəsinin dönüş nöqtəsi olduğunu anlamaq üçün son iyirmi ilin iqtisadi modelini xatırlamaq lazımdır. 2000-ci illərdən bəri Rusiya iqtisadiyyatı üç "balina" üzərində dayanırdı: enerji resurslarının ixracı, Kreml ilə əhali arasında sosial-populist yenidənpaylama müqaviləsi və büdcəyə əlavə gəlir gətirən xarici siyasi renta.

2010-2020-ci illərdə neft-qaz gəlirləri büdcənin təxminən 50 faizini təşkil edirdi. Bu, Milli Rifah Fondu (MRF) vasitəsilə dayanıqlıq illüziyası yaradırdı. Lakin 2022-ci il sanksiya zərbəsi və ardınca iqtisadiyyatın hərbiləşdirilməsi bu balansı dağıtdı. İndi sosial ödənişlər, pensiyalar və büdcə sektorundakı maaşlar ixrac mənfəətindən deyil, daxili borclardan və vətəndaşlardan toplanan vergilərdən maliyyələşir.

2022-2025-ci illər arasında MRF-nin likvid hissəsi 57 faiz azalıb və hazırda onun həcmi təxminən 4,1 trilyon rubl civarındadır. Bu məbləğ illik büdcə kəsirini (3,7 trilyon rubl) belə bağlamağa yetmir. Dövlət borcu ÜDM-in 19,5 faizinə çatıb - beynəlxalq miqyasda bu, hələ kritik səviyyə deyil, amma Rusiyanın daxili kontekstində strateji zəifliyi göstərir. Moskva iyirmi ildən sonra ilk dəfə "borcla yaşamağa" başlayıb - 14-15 faizlə öz vətəndaşlarından daxili istiqrazlar vasitəsilə borc alır.

Yeni iqtisadi paradiqma

Bu keçidin üç əsas nəticəsi var. Birincisi, dövlət artıq iqtisadi artımı yox, geosiyasi davamlılığı prioritet sayır. 2025-ci ildə ÜDM artımı cəmi 1 faiz olub, 2026 üçün proqnoz 1,3 faizdir - yəni faktiki durğunluq. Amma Kreml üçün bu, böhran deyil, norma: "aşağı artım, yüksək sədaqət" modeli artıq sabit sistemə çevrilib.

İkincisi, sosial siyasət rifah paylamaq vasitəsi olmaqdan çıxıb, nəzarəti saxlamaq mexanizminə çevrilir. ƏDV-nin 20 faizdən 22 faizə qaldırılması, gəlir və mənfəət vergilərinin artımı, kiçik biznes üçün güzəştlərin ləğvi - bunlar sadəcə fiskal tədbirlər deyil. Bu, "vergi avtoritarizmi"nin mərhələsidir: dövlət xarici gəlir mənbələrini itirdikcə, maksimum resursu öz əhalisindən sıxır.

Üçüncüsü, idxalı əvəzləmə şüarı altında deindustrializasiya prosesi sürətlənir. Mərkəzi Bank 2026-cı ildə investisiyaların 0,5 faiz azalacağını proqnozlaşdırır, biznes isə rekord səviyyədə aşağı kredit fəallığı nümayiş etdirir. İqtisadiyyat 1970-ci illərin modelinə qayıdır - hərbi sektor, ağır sənaye və əl idarəçiliyi üstünlük qazanır.

Yeni sosial müqavilə: neftin yerinə vergi

Rusiyada yeni tip sosial müqavilə formalaşır. Əvvəllər Kreml vətəndaş sədaqətini neft-qaz gəlirləri ilə "alırdı", indi isə sədaqət təhlükəsizlik və simvolik sabitlik qarşılığında tələb olunur. Vergilərin artımı, qiymətlərin bahalaşması, real gəlirlərin azalması (2026-cı ildə maaş artımı 2,4%, inflyasiya isə 8%) - bütün bunlar uğursuzluq deyil, "müstəqilliyin haqqı" kimi təqdim olunur.

Bu mexanizm "suveren kəsir" ideyasına söykənir: Moskva cəmiyyətə inandırır ki, büdcə kəsiri güc əlamətidir, çünki o, müdafiəni və "Qərblə mübarizəni" maliyyələşdirir. Bu, unikal fenomendir - iqtisadi səmərəsizlik siyasi kapitala çevrilib. Başqa sözlə, Rusiya neft rentası iqtisadiyyatından səfərbərlik sədaqəti iqtisadiyyatına keçid edib.

Səfərbərlik iqtisadiyyatının daxili və xarici məntiqi

Rusiya elə bir mərhələyə qədəm qoyub ki, büdcə artıq inkişaf vasitəsi deyil, siyasi nəzarət alətidir. 2026-cı il üçün qəbul edilən maliyyə planı sadəcə gəlir-xərc balansı deyil - bu, ideoloji suverenlik manifestidir: qlobal inteqrasiyadan imtina, daxili fiskal səfərbərlik və siyasi bütövlüyü qorumaq naminə iqtisadi azadlıqların boğulması.

Daxili kontur: iqtisadiyyat sədaqət sistemi kimi

Rusiyanın büdcə siyasəti artıq makroiqtisadi idarəetmədən ideoloji quruculuq sferasına keçib. İqtisadi səmərəlilik siyasi məqsədə - sanksiyalar şəraitində sağ qalmağa tabe edilib. "Effektivlik" anlayışı "dayanıqlılıq"la əvəz olunub.

Yeni iqtisadi doktrinanın üç dayağı var:

Fiskal mərkəzləşmə - Moskva resursları federal fondlarda toplayır, regionların maliyyə müstəqilliyini əlindən alır. 2026-cı ildə regionlara transfertlər 18 faiz artacaq, amma onların gəlir bazası artmayacaq. Bu, SSRİ dövrünün dotasiya modelinə bənzər asılılıq yaradır.
Tabeçilik müqaviləsi - vergi artımı hüquq pozuntusu deyil, vətənpərvərlik aktı kimi təqdim olunur. "Təhlükəsizlik üçün ödəyirik" - yeni ictimai konsensusun formasıdır. Rusiya Statistika Komitəsinin məlumatına görə, əhalinin 60 faizdən çoxu şəxsi rifahı azalsa da, hərbi xərclərin artımını dəstəkləyir.
Kölgə inflyasiyası və etimad defisiti - 2025-ci ildə real qiymət artımı 8 faizi keçib, amma rəsmi proqnoz 4 faiz göstərilir. Bu, rejimin əsas xüsusiyyətini - iqtisadiyyata deyil, onun qavrayışına nəzarəti - əks etdirir. Sədaqət şəffaflığın yerini tutub.
Nəticədə "aşağı məhsuldarlıq, yüksək idarəolunma" modeli yaranır. Dövlət iqtisadi artımı stimullaşdırmır, sədaqəti bölüşdürür. Xarici investisiyalar yoxluğunda sistemin davamlılığını daxili nəzarət mexanizmləri təmin edir - hərbi sifarişlərə kreditlər, dövlət korporasiyalarına subsidiyalar, kiçik biznes üzərinə vergi təzyiqi.

Xarici kontur: sanksiyalar kölgəsində iqtisadiyyat

Xaricdən baxanda Rusiya guya qlobal maliyyə sistemindən kənarda müstəqil yaşamağı bacardığını sübut etməyə çalışır. Amma bu "maliyyə müstəqilliyi" görüntüdən başqa bir şey deyil. Asiya bazarlarına və paralel idxala artan asılılıq Moskvanı müstəqil oyunçu yox, Çinin "kiçik tərəfdaşı"na çevirib.

Rəsmi statistikaya görə enerji ixracı hələ də büdcənin dayağı kimi göstərilsə də, əslində bu, Rusiyanın zəif nöqtəsinə çevrilib. Çin və Hindistan Rusiyadan nefti dünya qiymətindən 35-40 faiz ucuz alır, nəticədə rus nefti "ikinci kateqoriyalı xammal" sayılır.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına əsasən, 2025-ci ildə Rusiya gündəlik 7,2 milyon barel neft ixrac edib, amma valyuta gəlirləri 2021-ci ilin - yəni müharibədən əvvəlki dövrün - səviyyəsindən 28 faiz aşağı düşüb.

Bununla yanaşı, Moskva maliyyə manevr imkanlarını da itirib. 2022-ci ildən bəri xaricdə 300 milyard dollar həcmində rus aktivləri dondurulub. Qalan ehtiyat kapital isə yuan və dirhəm kimi valyutalardadır - yəni Rusiya likvidliyə nəzarət edə bilmədiyi ölkələrin pullarında.

Bu, təkcə iqtisadi zəiflik deyil, həm də strateji asılılıqdır - başqa dövlətlərin "xoş niyyətinə" möhtaclıq.

Yaşama mexanizmi: borc, vergi və hərbi sifarişlər

İlk baxışda 2026-cı il büdcəsi balanslı görünür: gəlirlər təxminən 40 trilyon rubl, xərclər 44 trilyon, kəsir 3,7 trilyon. Amma bu rəqəmlərin strukturu əsas ziddiyyəti üzə çıxarır.

Gəlirlərin yarısı ƏDV, aksizlər və vətəndaşlardan toplanan birbaşa vergilərdən formalaşır. Xərclərin isə 30 faizdən çoxu müdafiə və təhlükəsizlik sahəsinə gedir, sosial ehtiyaclara isə 20 faizdən az ayrılır.

Başqa sözlə, Rusiya fiskal sistemi hərbi alətə çevirib. 2024-2026-cı illər ərzində hərbi xərclər iki dəfə artaraq 9,6 trilyon rubla - yəni ÜDM-in təxminən 6 faizinə çatıb. Müqayisə üçün: NATO ölkələrində bu göstərici orta hesabla 2,3 faizdir.

Moskva faktiki olaraq "qələbəyə deyil, müharibənin davamına" investisiya qoyur. İqtisadiyyat siyasi inersiyanın yanacağına çevrilib.

Daxili borclanma mexanizmi isə qapalı dövrəyə bənzəyir: dövlət istiqraz buraxır, banklar bu istiqrazları vətəndaşların depozitləri hesabına alır, sonra həmin banklar dövlətdən subsidiyalar alır. Bu "avtokratik tək pulqabı" modeli sabitlik görüntüsü yaradır, amma əslində durğunluğu dondurur.

Rusiya modeli: neoavtoritar kapitalizm

Müasir Rusiya nə sovet tipli planlı iqtisadiyyatdır, nə də klassik mənada bazar sistemi. Bu, dövlətin və ideologiyanın idarə etdiyi kapitalizmdir - yəni "neoavtoritar kapitalizm".

Fərqi Çindən budur ki, Çin avtoritarizmini inkişaf və innovasiya ilə legitimləşdirir, Rusiya isə dayanıqlılığı sıxılma üzərində qurur. Burada azalma təsadüf deyil, strategiyadır:

Daha az idxal - daha az asılılıq deməkdir.
Daha az artım - daha az liberallaşma təhriki.
Daha az azadlıq - daha az sabitsizlik riski.

Bu fəlsəfə izah edir ki, niyə hətta resessiya təhlükəsi belə narahatlıq deyil, "uyğunlaşma" kimi təqdim olunur. Hesablama Palatasının hesabatında açıq deyilir: "Aşağı artım templəri struktur idarəetmə ehtiyatları qorunduğu təqdirdə makroiqtisadi sabitliyə təhdid yaratmır".

Bu, yeni tip dayanıqlıqdır - durğunluq üzərindən dayanıqlıq.

Geo-iqtisadi nəticələr

Rusiya iqtisadiyyatının transformasiyası dünya üçün "daxili izolyasiya effekti" yaradır. Moskva qloballaşmadan çıxmır - sadəcə öz içinə çəkilir. Bunun nəticəsi olaraq Rusiya Avrasiya inteqrasiya proseslərinin mühərriki olmaq imkanını itirir.

Bu tendensiya aşağıdakı nəticələrə gətirib çıxarır:
- Aİİ və KTMT çərçivəsində maliyyə axınlarının azalması;
- Mərkəzi Asiya üzərində iqtisadi təsirin zəifləməsi;
- Region ticarətində Çin və Türkiyənin payının artması;
- Rusiya üçün Xəzər hövzəsində infrastruktur layihələrinin təminatçısı statusunun itirilməsi.

Avrasiya İqtisadi Komissiyasının məlumatına görə, Mərkəzi Asiya ölkələrinin ticarət dövriyyəsində Rusiyanın payı 2013-cü ildəki 42 faizdən 2024-cü ildə 26 faizə enib, Çinin payı isə 37 faizə yüksəlib.

Moskva hərbi mövcudluğunu saxlayır, amma iqtisadi cazibəsini itirir. Paradoks da elə bundadır: güc yolu ilə təsirini genişləndirmək istəyən ölkə iqtisadi gücünü daraldır.

Ssenarilər və alternativlər: Rusiyanın iqtisadi gələcəyinin üç trayektoriyası

Rusiya elə bir mərhələyə girib ki, artıq klassik makroiqtisadi təhlil alətləri proqnoz gücünü itirib. Nə İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin proqnozları, nə də BVF-nin ssenariləri reallığı təsvir etmir - onlar sadəcə yavaşlamanın sürətini ölçür. Bu qeyri-müəyyənlikdə üç mümkün istiqamət görünür və hər biri Rusiyanın və regionun gələcəyinə fərqli çalarlar verir.

Ssenari 1. Səfərbərlik sisteminin konservasiyası

Ən real variant budur: Kreml fiskal mərkəzləşmə, ictimai nəzarət və idarə olunan durğunluq arasında tarazlığı qoruyur.

Bu modeldə Rusiya ÜDM artımını illik 0,5-1,3 faiz diapazonunda saxlayır, makroiqtisadi sabitlik təəssüratını yaradır. Gəlirin əsas mənbəyi ixrac deyil, vergi sistemidir. ƏDV, aksiz və mənfəət vergilərinin artırılması valyuta gəlirlərinin azalmasını kompensasiya edən daimi mexanizmə çevrilir.

Sosial qiymət isə əhalinin daha da kasıblaşmasıdır. Qiymət artımı və vergi yükü fonunda real gəlirlər azalır. Kreml bu narazılığı büdcəçilərə, hərbçilərə, pensiyaçıya "hədəfli ödənişlərlə" balanslaşdırır - sədaqət kastaları yaradır.

Uzunmüddətli perspektivdə bu, "donmuş avtokratiyaya" aparır: rejim nəzarəti qoruyur, amma inkişaf qabiliyyətini itirir. Dövlət artıq yaradan yox, çatışmazlığı bölüşdürən sistemə çevrilir.

Xarici siyasətdə bu ssenari Qərblə qarşıdurmanın davamı deməkdir, eyni zamanda Rusiyanın Çin və Türkiyədən asılılığını daha da dərinləşdirir. Moskva Qərb maliyyə kanallarından tam imtina edib region iqtisadiyyatını yuan, dirhəm və lirə hesablaşmaları üzərində quracaq.

Ssenari 2. Sosial-iqtisadi qırılma

Daha az ehtimal olunan, amma son dərəcə mühüm ssenari - sosial müqavilənin daxilən çökməsidir. Bu, üç amilin eyni anda baş verməsi halında mümkündür:

İnflyasiyanın 10 faizi keçməsi;
Real gəlirlərin 5-7 faiz azalması;
Vergi siyasətində gözlənilməz dəyişikliklər səbəbilə hakimiyyət institutlarına etimadın sarsılması.
Bu ssenaridə hətta siyasi böhran da mümkündür - əgər fiskal yük ideoloji vədlərlə kompensasiya olunmazsa. Əsas risk ondadır ki, yeni vergi sistemi sosial ədalətsizliyi faktiki olaraq qanuniləşdirir. Kiçik biznes və muzdlu işçilər büdcənin əsas donoruna çevrilir, dövlət korporasiyaları isə həm güzəştləri, həm də dövlət sifarişlərini qoruyur.

Daxili istehlakın azalması artıq statistikada görünür: 2026-cı ildə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin artımı cəmi 1,1 faiz təşkil edəcək, bu da real mənada durğunluq deməkdir. Milli Rifah Fondunda vəsait çatışmazlığı və artan borc fonunda dövlətin borc öhdəliklərini ödəməyə xərclədiyi vəsait sosial xərcləri sıxışdırır. Hesablama Palatasının hesablamalarına görə, 2028-ci ilə qədər borc xidmətinə yönələn vəsait büdcə xərclərinin 10 faizinə çatacaq - bu, müharibədən əvvəlki göstəricidən üç dəfə çoxdur.

Beləliklə, domino effekti yaranır: az investisiya - az iş yeri - az vergi gəliri. Nəticədə bu zəncir maliyyə yox, sosial halqada qırılır. O zaman iqtisadiyyat "idarə olunan yoxsulluq" mərhələsindən "kütləvi yorğunluq" fazasına keçir - cəmiyyət artıq əmək və vergi ödənişlərinin həyatını yaxşılaşdıracağına inanmır.

Tarixdə belə situasiyalar çox olub: 1980-ci illərin Argentinasi, 1990-cı illərin sonundakı İran - hər biri sosial müqavilənin dağılması ilə siyasi transformasiyaya gətirib çıxarıb. Əgər səfərbərlik mexanizmi öz emosional legitimliyini itirsə, Rusiya da bu yola düşə bilər.

Ssenari 3. Xarici iqtisadi adaptasiya

Üçüncü ssenari - Asiya iqtisadiyyatı ilə inteqrasiyaya yönələn adaptasiya modelidir. Bu halda Moskva daxili fiskal təzyiqi yumşaltmaq üçün xarici iqtisadi əlaqələrini genişləndirir.

Bu, yalnız bir şərtlə mümkündür: Çin və İran Rusiyaya davamlı ticarət-maliyyə kanalları açmalıdır.

Burada əsas element "enerji periferiyaları ittifaqı"dır. Rusiya, İran və Venesuela artıq 2024-2025-ci illərdə yuanla hesablaşmalar əsasında alternativ neft birjası yaratmaq ideyasını müzakirə ediblər. Əgər bu layihə real institusional çərçivə qazansa, Qərb sanksiyalarından doğan itkiləri qismən kompensasiya etmək imkanı yaranar. Amma bu halda Rusiya tam müstəqilliyini itirəcək - artıq qlobal güc yox, Çinin xammal əlavəsinə çevriləcək.

Çin üçün belə ssenari son dərəcə sərfəlidir: ucuz enerji resursları, sabit silah bazarı və anti-sanksiya modellərini sınaqdan keçirmək üçün siyasi vassal. Rusiya üçün isə bu, rejimin ömrünü uzatmaq imkanıdır - amma dövlətçilik bahasına.

Üstəlik, Asiya bazarları investisiya həcminə görə Qərbi əvəz edə bilmir. 2021-ci ildə Rusiyaya birbaşa xarici investisiyalarda Aİ-nin payı 63 faiz idi, Çinin payı isə cəmi 3,5 faiz. Çin iştirakını ikiqat artırsa belə, bu, kapital və texnologiya axınının itkisini kompensasiya etməz.

Deməli, adaptasiya ssenarisi inkişafsız yaşamaq deməkdir - sistemin dağılması yox, asılılıq şəklində əbədi konservasiyası.

Ehtimallar və makroiqtisadi nəticələr

Ssenari modelləşdirmə metoduna əsasən hadisələrin inkişaf ehtimalları təxminən belə görünür:
- Ssenari 1 (konservasiya) - təxminən 60 faiz;
- Ssenari 2 (sosial qırılma) - 25 faiz;
- Ssenari 3 (adaptasiya) - 15 faiz.

Bütün variantlarda nəticə eynidir: uzunmüddətli struktur tənəzzül, investisiyaların azalması, texnoloji geriləmə, innovativ sahələrin itirilməsi və fiskal təzyiqin artması.

Hətta optimist ssenaridə - ÜDM-in 1-1,5 faiz artımı halında belə - Rusiya mənfi real rifah artımı ilə üzləşəcək: yəni iqtisadiyyat nominal olaraq böyüyür, amma vətəndaşların həyatı getdikcə kasıblaşır.

Rusiyanın səfərbərlik iqtisadiyyatı regionda və qlobal məkanda yeni geosiyasi vakuum yaradır.

Xəzər və postsovet regionları əvvəlki cazibə mərkəzini itirir, "böyük qardaş" əvəzinə isə daxili sağ qalmağa çalışan təklənmiş oyunçu əldə edirlər. Bu, digər ölkələr, xüsusilə Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan üçün boşalmış logistika və enerji nişlərini tutmaq baxımından imkan pəncərəsi açır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan Enerji Dəhlizi, Transxəzər marşrutları və Zəngəzur dəhlizi yeni Avrasiya ticarət xəritəsinin əsas elementlərinə çevrilir. Rusiya enerji qovşağı funksiyasını itirərsə, onun regiondakı rolu qüdrətlə deyil, zəifliklə müəyyən ediləcək.

2026-2028-ci illərdə Rusiya "durağan sabitlik" rejiminə daxil olur: iqtisadiyyat ümumilikdə möhkəm qalır, lakin "müharibə rasionu" ilə yaşayır, xarici gəlirlərin azalmasını daxili vergilərin, borclanmaların artması və güc strukturlarının xeyrinə yenidən bölüşdürülməsi ilə kompensasiya edir. Rəqəmlərdə bu, "olduqca yaxşı" görünür: gəlirlər - təxminən 40,3 trilyon rubl, xərclər - təxminən 44,1 trilyon rubl, kəsir - təxminən 3,7-3,8 trilyon rubl, yəni ÜDM-in təxminən 1,6%-i. Lakin sakit arifmetikanın arxasında keyfiyyətcə bir dəyişiklik var: büdcə sabitliyinin açarı ixrac rentasından ƏDV, aksizlər və mənfəət sistemi vasitəsilə ev təsərrüfatlarının və biznesin ciblərinə keçir. 2026-cı il büdcəsi baxımından "insanlar yeni neftdir" düsturunun mənası da elə budur.

Bu model bir istisna deyil, yeni normadır. Maliyyə Nazirliyi ƏDV-nin 22%-ə qaldırılmasını "müdafiə və təhlükəsizliyi maliyyələşdirmək" yolu kimi rəsmi şəkildə irəli sürür və faktiki olaraq hərbi və güc strukturlarının xeyrinə yenidən bölüşdürməni qanuniləşdirir. Bu, birdəfəlik tədbir deyil: "vergi avtoritarizmi" məntiqi bu cür qərarların müntəzəmliyini təmin edir. FMN-in likvid hissəsinin təxminən 4,1 trilyon rubla qədər azalması, eyni zamanda borc üzrə faiz ödənişlərinin artması (federal istiqrazların gəlirliliyinin "yetkinlik" diapazonunun ortalarına yaxın olması fonunda) daxili mənbələrə dönüşü yalnız sürətləndirir.

Xarici məkanda Moskva eyni zamanda "suveren muxtariyyət" nümayiş etdirir və asılılığı dərinləşdirir: Asiyada neft qiymətlərinə edilən endirim gəliri azaldır, hərbi və güc xərcləri ÜDM-in təxminən 7-8%-i miqyasında sabitləşir ("müdafiə + təhlükəsizlik" cəmi üzrə), beynəlxalq qurumların proqnozları isə bir məqamda üst-üstə düşür - 2026-cı ildə artım sürəti 1%-dən yuxarı qalxmayacaq (yerli qurumların 1,3% optimizminə baxmayaraq).

Rəqəmləri necə oxumalı: miflərin əvəzinə təfsir

ÜDM-in 1,6%-i həcmində kəsir "kiçikdir"? Bəli, Avropa meyarlarına görə. Lakin əsas odur ki, onun bazası artım deyil, vergi səfərbərliyi və baha daxili borclanmalardır. Bu, "insanlar üzərindəki" kəsirdir.
ƏDV-nin artırılması "cəmi iki bənddir"? Rəqabəti aşağı və uzun xərc zəncirləri olan bir iqtisadiyyat üçün bu, bütün mal və xidmətlər spektrinin qiymətinə zərbə, üstəlik əmək bazarına və kreditə dolayı siqnaldır.
FMN "hələ də var"? Likvid hissə əsasdır; yastıq nazikdir. Hər hansı plansız xərc sıçrayışı - ya daha tez borclanmaq, ya da vergiləri daha da sıxmaq lazım gələcək.
1-1,3% artım "normaldır"? Regional inteqrasiyanın mərkəzi roluna iddia edən bir iqtisadiyyat üçün bu, azdır. BVF-nin 2026-cı il üçün proqnozu 1,0%-dir; rəsmi ritorikada isə 1,3%. "Texniki reallıq" və "siyasi norma" arasındakı fərq durağan sabitliyin anlaşılması üçün açardır.
Müdafiə və təhlükəsizlik - "yüksəkdir, amma öhdəsindən gəlinəndir"? Bəli, amma bu, birbaşa mülki sahələrin yetərsiz maliyyələşdirilməsinə və Rusiyanın xarici investisiya əzələsinin sıxılmasına çevrilir; ÜDM-in 7-8%-i yaxınlığındakı güc strukturlarına aid maddələrin payı müvəqqəti "sıçrayış" deyil, təsbit edilmiş arxitekturadır.
Tədqiqat sualına yekun cavab Rusiya modelinin neft-qaz ixracatçılığından səfərbərlik neonauavtoritarizminə doğru transformasiyası daxili balansı, sosial sabitliyi və beynəlxalq təsiri necə dəyişir?

Daxildə: Rusiya "sadiqliyə görə renta" rejimindən "təhlükəsizliyə görə vergilər" rejiminə keçib. Sosial sabitlik gəlir və məhsuldarlıq artımı ilə deyil, ünvanlı ödənişlər və inzibati nəzarətlə təmin edilir. Etibar məcburi gözləntilərlə əvəz olunub.
Xaricdə: ölkə iqtisadi inteqrator rolundan uzaqlaşaraq "özünə yetən qala" roluna keçir, regionda investisiya və infrastruktur cazibəsini itirir və kreditor, alıcı və texnoloji "sponsor" kimi Çindən asılılığını gücləndirir.
Uzun müddətli dövrdə: durağanlıq yolu ilə sabitləşmə innovasiya bazasının deqradasiyasına gətirib çıxarır; hətta sıfır və sıfra yaxın sürətlər qalsa belə, bu, müsbət nominal ÜDM zamanı rifahın mənfi artımı deməkdir.
Nəticə etibarı ilə, 2026-cı il büdcəsi mövsümi sənəd deyil, onilliyin sonuna qədərki üfüqdə durağan sabitliyin konstitusiyasıdır.

Əlavə: 2026-2028-ci illər üçün qısa ssenari trekeri

İnertlik (baza): kəsir ardıcıl vergi təzyiqinin artması və borcun nəzərə çarpmayan şəkildə yığılması ilə ÜDM-in 1,6-2,0% hüdudlarında qalır; "hərbi" və "güc" maddələri dominant olaraq qalır (ümumilikdə ÜDM-in təxminən 7-8%-i).
Qırılma (riski): ikili şok - inflyasiya və borc şoku - kompensasiyaların ünvanlı sistemini pozur, qiymət yorğunluğu artır, istehlak azalır, investisiyalar mənfi zonaya keçir.
Adaptasiya (nişi): Asiya vasitəsilə kompensasiya kanalları inkişafa deyil, sağ qalmağa xidmət edir; Pekindən institusional asılılıq təsbit olunur; Qərb və regional rəqiblərlə texnoloji fərq artır.

Milli.Az