Rusiyanın etirafında ŞOK detal: Qəza yerində eşidilən atəş və gülüş səsləri...

Dekabrın 25-də Qazaxıstanda qəzaya uğrayan “Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus “Embraer 190” təyyarəsi ilə bağlı ilkin araşdırmalar zamanı fiziki və kənar müdaxilə izi aşkarlanıb. Təyyarənin Rusiya Hava Hücumundan Müdafiə sistemindən açılan raket atəşinə məruz qaldığına dair açıqlamalar bütün dünyada müzakirələrə səbəb olub.

Hətta göyərtəsində 67 nəfərin olduğu mülki təyyarənin vurulduqdan sonra Rusiya hava limanlarına enişinə icazə verilməməsi, GPS sisteminin bloklanması, Xəzər dənizi üzərindən Aktauya uçuşu üçün göstəriş verilməsi məsələnin ört-basdır edilməsi üçün atılan addım kimi dəyərləndirilir.

Dünya mətbuatının da qeyd etdiyi kimi bu, Rusiyanın vurduğu və mülki şəxslərin ölümü ilə nəticələnən ilk təyyarə qəzası deyil.

Globalinfo.az Rusiyanın səbəb olduğu aviasiya fəlakətlərindən bir neçəsini təqdim edir.

Naməlum “Smolensk” qəzası və AZAL-ın təyyarəsi ilə bağlı bənzərlik

2010-cu ildə Polşa Prezidenti Lex Kaçinski və xanımın olduğu təyyarə Rusiyanın Smolensk vilayətində qəzaya uğrayıb. Hadisə nəticəsində göyərtədə olan ölkənin sabiq prezidenti Riçard Kaçorovski, general Tadeuş Ploski, Polşa ordusunun pravoslav yepiskopu və briqada generalı Miron Çodavski, sabiq müdafiə naziri və Polşa prezidentliyinə keçmiş namizəd Yeji Şmaydzinsk, Baş Qərargah rəisi və bir sıra rəsmi nümayəndələr də olublar. Onların 1944-cü ildə bir qrup polşalı zabitin güllələndiyi kənddə keçirilən anım tədbirinə qatılmaq üçün Smolenskə getdiyi bildirilib.

Qəzadan sonra Rusiyanın tərəfinin açıqlaması isə xüsusi diqqət çəkib. Belə ki, Polşa rəsmilərinin olduğu təyyarənin kapitanının qəzadan əvvəl 3-4 dəfə eniş üçün cəhd göstərdiyi, lakin uğursuz olduğu deyilib.  Smolensk vilayət administrasiyasının mətbuat xidmətindən bildiriblər ki, qəzaya səbəb pis hava şəraiti olub. Pilot buna görə enişi həyata keçirə bilməyib. İddiaya görə, Dispetçer pilotlara 200 kilometr aralıda olan Minsk aeroportuna eniş etməyi məsləhət görsə də, təyyarənin heyəti öz qərarı ilə enişi məhz Smolenskdə etməyə çalışıb.

Smolensk, 2010-cu il, qəza yeri

Maraqlıdır ki, bu açıqlama Rusiya Federal Hava Nəqliyyatı Agentliyi – “Rosaviasya”nın rəhbəri Dmitri Yadrov AZAL-a məxsus təyyarənin Aktauda qəzaya uğraması ilə bağlı ötən gün yaydığı bəyanatı xatırladır. Yadrov Ukrayna PUA-larının hücumu səbəbindən dekabrın 25-də hava limanlarına “Xalça” planının tətbiq edildiyini, həmçinin havanın da dumanlı olduğunu deyib. Onun sözlərinə görə, pis hava şəraitində 500 metr hündürlükdə heç nə görmək mümkün olmayıb. Təyyarənin kapitanı Qroznıya enmək üçün 2-3 dəfə cəhd edib, lakin uğursuz olub. AZAL-ın pilotuna digər hava limanlarına eniş təklif edilib, amma o, Aktauya getmək qərarına gəlib. “Rosaviasya” rəhbərinin sözlərinin 2010-cu ildə baş verən qəza ilə bağlı açıqlamaya bənzərliyi diqqət çəkir.

Lakin Polşa prezidentinin qəzasından sonra “yutub”da bir rus vətəndaşının yaydığı görüntülər bütün dünyada rezonans doğurub. Belə ki, qəzadan sonra hadisə yerində olan bir vətəndaş telefonla ərazidəki görüntüləri gizlincə qeydə alıb. Videoda üç nəfər naməlum şəxsin gülərək təyyarənin qalıqları arasında gəzişdiyi müəyyən olunub. Onlar yerdə yatan və yardım üçün əlini uzadan, pilot olduğu güman edilən şəxsə yaxınlaşıblar. Daha sonra atəş səsləri eşidilib və həmin şəxslər gediblər. Görüntüləri yayan şəxs bir müddət sonra kürəyindən bıçaqlanıb, daha sonra xəstəxanada oksigen balonu söndürüldüyü üçün ölüb.

Malaziya təyyarəsinin vurulması və Rusiyanın mövqeyi

2014-cü ildə Rusiya və Ukrayna arasında gərginliyin pik həddə olduğu zaman Malayziya hava yollarına aid MH17 təyyarəsi Amsterdamdan Kuala Lumpura uçarkən Ukraynanın Donetsk vilayəti üzərində vurulub. Nəticədə göyərtədə olan 283 sərnişin və 15 nəfərlik ekipaj üzvü həlak olub. Həyatını itirənlərdən 196 nəfəri Hollandiya vətəndaşı olub.Məlumata görə, həmin vaxt dünyada bir çox aviaşirkət bu yoldan istifadə etməməyə üstünlük veriblər. Lakin “Malayziya Hava Yolları” şirkətinin Boeing 777 təyyarəsi yanacağa və məsafəyə qənaət etmək məqsədilə Ukrayna hava məkanından istifadə edib.

Malaziyaya məxsus MH17 təyyarəsinin qəza yeri, 2014-cü il

O zaman Rusiya təyyarənin vurulmasında Ukraynanı günahlandırıb. Lakin araşdırmalar zamanı atəşin Rusiyaya məxsus yer-hava raketindən açıldığı ortaya çıxıb. Bu raketlərin məhz Moskva tərəfindən Ukraynadakı separatçı birliklərə verildiyi, Donbasda döyüşlərdə onları dəstəklədiyi müəyyənləşib. 2022-ci ildə Hollandiya məhkəməsi məsələdə əli olan üç nəfəri cinayətdə günahkar bilib. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin 2023-cü ildə sözügedən raketin separatçılara verilməsini şəxsən təsdiqlədiyini etiraf edib.

Bu məqamda “Vaqner” özəl hərbi şirkətinin rəhbəri Yevgeni Priqojinin də təyyarə qəzasında həlak olması yada düşür. 2023-cü ilin iyul ayında qruplaşmanı Moskvaya istiqamətləndirən və Rusiyanın müdafiə naziri və Baş Qərargah rəisi hədəfə alan, orduda vəziyyətin pis olduğunu deyərək Kremlə qarşı çıxan Priqojinin qısa müddət sonra – avqustda öldürülməsi xüsusi diqqət çəkmişdi. Onun olduğu təyyarənin Tver vilayətində qəzaya uğradığı, nəticədə “Vaqner” rəhbərinin həlak olduğu bildirildi. Lakin dünya mətbuatı və bir çox mütəxəssislər təyyarənin Rusiya prezidentinin əmri ilə vurulduğuna dair müxtəlif iddialar irəli sürdü.

Ayşən Mustafa
Globalinfo.az