Sarayevo atəşi Birinci Dünya müharibəsinin fitili

(Liderlər və sui-qəsdlər: I Yazı)

XX əsrin əvvəllərində Avropa böyük dövlətlərin rəqabət meydanına çevrilmişdi. Almaniya ilə Avstriya-Macarıstan bir tərəfdə, Rusiya, Fransa və Böyük Britaniya digər tərəfdə idi. Balkan yarımadası isə sanki “barıt çəlləyi”nə çevrilmişdi: millətçi hərəkatlar, etnik qarşıdurmalar, imperiyaların maraqları üst-üstə düşürdü.
Reyting.az xatırladır ki, bu gərginlik fonunda 1914-cü ilin 28 iyun günü tarixdə dönüş nöqtəsi kimi qalacaqdı.

Qətliam günü
Arxiydux Frans Ferdinand və həyat yoldaşı Sofiya Sarayevoya hərbi manevrləri izləmək üçün gəlmişdilər. Onların korteji şəhərin dar küçələrindən keçərkən gizli serb təşkilatı - “Qara əl” sui-qəsd planını işə saldı.

İlk hücum uğursuz oldu: atılan bomba korteji vura bilmədi. Lakin səhvlə dolu təhlükəsizlik tədbirləri hadisələrin gedişini dəyişdi. Avtomobil sürücüsü yanlış dönərək həmin küçəyə girdi ki, orada 19 yaşlı serb millətçisi Qavril Princip dayanmışdı. O, iki dəfə atəş açdı - güllələrdən biri Frans Ferdinandı, digəri isə Sofiyanı öldürdü.

Hadisənin nəticələri
Sarayevoda açılan bu iki güllə bir imperiyanı çökdürdü, digərlərini isə qanlı müharibəyə sürüklədi.
Avstriya-Macarıstan Serbiyaya müharibə elan etdi.
Rusiya Serbiyanın müdafiəsinə qalxdı.
Almaniya Avstriyanın yanında savaşa qoşuldu.

Fransa və Böyük Britaniya Rusiyanın müttəfiqi kimi müharibəyə daxil oldular.
Bütün bunlar cəmi bir ay ərzində baş verdi və nəticədə Birinci Dünya müharibəsi başladı. 1914–1918-ci illərdə davam edən bu müharibə 20 milyondan çox insanın ölümünə, Avstriya-Macarıstan, Osmanlı, Alman və Rusiya imperiyalarının çökməsinə gətirib çıxardı.

Qavril Princip kim idi?
Qavril Princip kasıb kəndli ailəsində anadan olmuşdu. Onu böyük güclərin düşməni deyil, Balkan millətçiliyinin radikal tərəfdarı kimi tanıyırdılar.
Yaşı: 19
Təşkilat: “Qara əl” (serb gizli millətçi təşkilatı)
Məqsəd: Bosniya və Herseqovinanın Avstriya-Macarıstan tərkibindən çıxaraq Serbiyaya birləşdirilməsi

Princip həbs olunarkən cəmi 19 yaşında idi. O, ömürlük həbs cəzası aldı və bir neçə il sonra həbsxanada xəstəlikdən öldü.

Sarayevo sui-qəsdinin simvolik tərəfləri
İki güllə milyonlarla insanın həyatına son qoydu.
Bu hadisə “kiçik bir qığılcımın böyük yanğınlara səbəb ola biləcəyi”nin ən dramatik nümunəsidir.
Dünya tarixi göstərdi ki, liderlərə edilən sui-qəsdlər təkcə şəxsi faciə deyil, qlobal nəticələr doğurur.
Tarixi dərslər
1. Gərgin mühitdə radikal qrupların təsiri böyüyür. Kiçik bir qrupun addımı bəzən imperiyaların taleyini dəyişə bilir.
2. Diplomatiya hərbi gücdən üstündür. Əgər 1914-cü ildə dövlətlər sərt ultimatumlar əvəzinə diplomatik həll yolunu seçsəydilər, dünya müharibə fəlakətindən yayınardı.
3. Liderlərin təhlükəsizliyi milli təhlükəsizlikdir. Frans Ferdinandın qətli təhlükəsizlik zəifliyinin necə qlobal nəticələrə səbəb ola biləcəyini göstərdi.
Rauf RƏCƏBOV