Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin bu toplantılarda iştirakı onun dövlət statusunun tanınması kimi qəbul edilə bilər

Tarixdəki bir çox geosiyasi məsələlər kimi, Kipr probleminin də mürəkkəb tarixi var. Yeddi illik Osmanlı hökmranlığından sonra ada 1878-ci ildə İngiltərənin protektoratına çevrildi. O vaxtlar adada yunanlar və türklər dağınıq qruplar halında yaşayırdılar. 1950-ci illərdə Kiprin Yunanıstana birləşdirilməsi üçün təşkil edilən EOKA partizan hərəkatı güclənirdi. Zorakılıq artmışdı. Türkiyə tərəfi “Ya bölün, ya ölüm” şüarı ilə adanın bir hissəsinin Türkiyəyə birləşdirilməsini tələb edib.

1960-cı ildə adada hər iki xalqın bərabərliyi əsasında qurulan Kipr Respublikası İngiltərə, Türkiyə və Yunanıstanın qarantiyası altında quruldu. Lakin adada çoxluq təşkil edən Kipr Rum icması bu nəticədən narazı idi. Onlar türklərin bərabər hüquqlu olmasına qarşı çıxdılar. 1963-cü ildə türklərə verilən hüquqlar prezident Makarios tərəfindən ləğv edildi və Yunanıstanla birlik söhbəti Kipr Rum icmasında yenidən yüksəlməyə başladı. Bu dövrdə qarşılıqlı zorakılıq pik həddə çatıb.

1974-cü il iyulun 15-də adada çevriliş baş verdi. Çevriliş Kipri Yunanıstana birləşdirmək istəyən Yunan hərbi xuntasının dəstəklədiyi EOKA lideri Nikos Sampson tərəfindən həyata keçirilib. Bu hadisə adanın taleyini bəlkə də dönməz şəkildə dəyişdi.

Beş gün sonra Türkiyə ada türklərinin təhlükəsizliyini əsas gətirərək hərbi əməliyyata başladı və əməliyyatın sonunda adanın 37%-i Türkiyənin nəzarətinə keçdi. Daha sonra Türkiyənin nəzarətində olan ərazi 1983-cü ildə müstəqilliyini elan etdi. Lakin “Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti” elan edilən bu dövlətin tanınması ilə bağlı problemlər bu gün də davam edir.

Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə görüşü 7 oktyabr 2025-ci ildə Azərbaycanın Qəbələ şəhərində keçiriləcək. Görüşün əsas mövzusu “Regional sülh və təhlükəsizlik” olacaq. Tədbirə TDT-nin üzv və müşahidəçi dövlətlərinin dövlət və hökumət başçıları ilə yanaşı, onların nümayəndə heyətləri də qatılacaq.

Zirvə toplantısında Şimali Kipr Türk Respublikasının (Kipr) suverenliyi tanına bilərmi?

Politoloq Oqtay Qasımov Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, Qəbələ şəhərində keçiriləcək Türk Dövlətləri Təşkilatının zirvə toplantısında bütün həqiqi üzv dövlətlər, o cümlədən müşahidəçi üzv dövlətlər kimi Şimali Kipr və Macarıstanın da iştirakı nəzərdə tutulur.

Oqtay Qasımov

Politoloq qeyd edib ki, Şimali Kipr məsələsi kifayət qədər həssas məsələdir və 40 ildən artıq faktiki olaraq müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərən bu dövlətin tanınmasında beynəlxalq səviyyədə müəyyən əngəllər var: “Son dövrlər bu istiqamətdə müəyyən addımlar atılıb. Onlardan biri də Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin Türk Dövlətləri Təşkilatında təmsilçilik məsələsidir ki, bu da bir formada Şimali Kiprin faktiki dövlət kimi qəbul olunması anlamına gəlir”.

Türk Dövlətləri Təşkilatının, bir təşkilat olaraq Şimali Kiprin müstəqilliyinin tanınması məsələsinə gəldikdə, Oqtay Qasımov bildirib ki, tanınma ilə bağlı məsələlər fərqli diplomatik yollarla aparılır və bu proses ayrı-ayrı dövlətlərin qərarları əsasında həyata keçirilir.

Politoloq Oqtay Qasımov bu toplantıda tanınma ilə bağlı bir qərar verilə biləcəyini düşünmür: “Sadəcə olaraq, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinin bu toplantılarda iştirakı onun faktiki dövlət statusunun tanınması kimi qəbul edilə bilər. Amma diplomatik tanınma bunlar başqa prosedurları özündə ehtiva etdiyindən, bu ayrı-ayrı dövlətlərin öz qərarları əsasında həyata keçirilən bir prosesdir”.

İradə Cəlil, Bizimyol.info