SON 5 İLDƏ 6 MİYARDA YAXIN GƏLİR... Quru sərhədləri AZAL ın varlanması üçün bağlı saxlanılır?

Ötən il Azərbaycanda hava nəqliyyatı ilə 4 milyon 44,7 min sərnişin daşınıb. Bu barədə Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatında qeyd olunub. Rəsmi məlumata görə, hava nəqliyyatından istifadə edən sərnişinlərin 3 milyon 296,3 mini beynəlxalq, 748,4 mini isə daxili uçuşlardan istifadə edib. Ötən il sərnişin daşınmasından əldə olunan gəlir isə 2 milyard 99 milyon 1,4 min manat olub. Bu gəlirin 2 milyard 39 milyon 555,8 min manatı beynəlxalq uçuşlardan, 59 milyon 445,6 min manatı isə daxili uçuşlardan əldə olunub.

Xatırladq ki, Azərbaycanda 2020-ci ilin fevral ayından etibarən quru sərhədlərinin bağlı saxlanması hava nəqliyyatı sektorunda sərnişin daşımaların həcmini əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Belə ki, pandemiyadan əvvəlki bir neçə ay ərzində sərnişin daşımaları ciddi şəkildə azalmışdısa, sərhəd keçid məntəqələrində tətbiq olunan məlum məhdudiyyətlər hava yolu reyslərinə olan tələbatı artırmış oldu. Bunun nəticəsində, 2022 və 2023-cü illərdə hava nəqliyyatı ilə daşınan sərnişin sayında ciddi artımlar qeydə alınıb. Məsələn, 2023-cü ilin ilk 9 ayında bu artım, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 31% olub. Ötən ilin eyni dövrü ərzində isə hava nəqliyyatı ilə daşınan sərnişin sayı 38.6% artaraq 3,690,500 nəfərə çatıb.

Azərbaycanda quru sərhədlər bağlandıqdan sonra hava nəqliyyatından istifadə edən sərnişinlərin sayı və əldə olunan gəlirləri aşağıdakı formada daha aydın şəkildə anlamaq olar:

- 2020-ci il - 577,9 min nəfər sərnişin daşınıb - 343 milyon 383 min manat gəlir əldə olunub;

- 2021-ci il - 1 milyon 132 min nəfər sərnişin daşınıb - 635 milyon 109 min manat gəlir əldə olunub;

- 2022-ci il - 2 milyon 253 min nəfər sərnişin daşınıb - 1 milyard 261 min manat gəlir əldə olunub;

- 2023-cü il - 2 milyon 911 min nəfər sərnişin daşınıb - 1 milyard 473 min manat gəlir əldə olunub;

- 2024-cü il - 4 milyon 44 min nəfər sərnişin daşınıb - 2 milyard 99 min manat gəlir əldə olunub.

Qeyd edək ki, quru sərhədlərinin bu qədər uzun müddət bağlı saxlaılmasının əsas səbəbi kimi təhlükəsizlik faktoru göstərilir. Qeyd edilir ki, sərhədlərin bağlı qalması regional təhlükəsizlik və geosiyasi risklər baxımından zəruri addımdır.

Bununla belə mediada, sosial şəbəkələrdə gedən müzakirələrdə quru sərhədlərinin bağlı saxlanılması ilə bağlı başqa iddialara da rast gəlinir.

Məsələn, bəziləri bu addımı daxili turizmin inkişafı ilə əlaqələndirir. Onların fikrincə, sərhədlərin açılmaması ölkə daxilində turizm sektorunun canlandırılması məqsədi güdür.

Başqa bir qrup isə hesab edir ki, quru sərhədlərinin bağlı qalması hava nəqliyyatı şirkətlərinin, xüsusilə Azərbaycan Hava Yollarını (AZAL) gəlirlərini artırmaq məqsədi daşıyır.

Bu arqumentlər inandırıcı görünməsə də, quru sərhədlərinin bağlı qalmasının AZAL-ın böyük gəlirlər əltə etməsinə səbəb olduğu mübahisə doğurmur. Rəsmi statistika onu deyir ki, son 5 ildə (2020–2024) Azərbaycanda hava nəqliyyatı ilə ümumilikdə 10 milyon 918 min 600 nəfər sərnişin daşınıb, bu dövrdə əldə olunan ümumi gəlir isə 5 milyard 811 milyon 493 min 400 manat təşkil edib. Yəni, 2020-ci illə müqayisədə quru sərhədləri bağlandıqdan sonra aviaşirkətlərin qazancı nə az, nə çox düz 6 dəfə artıb...

Yerli bazarda ən böyük və əsas sərnişin daşıma şirkəti AZAL-dır. 2024-cü ildə AZAL şirkətinin maliyyə nəticələri ilə bağlı rəsmi məlumatlar hələ dərc edilməsə də, əvvəlki dövrlərdə gəlirlərinin artdığı bildirilir.

Məsələn, 2021-ci ildən pandemiyanın təsirlərinin azalmağa başlaması ilə birlikdə AZAL-ın gəlirləri artmağa başlayıb. Bu dövrdə şirkət sərnişin daşımalarının sayını artırmış və 2021-ci ildə təxminən 1 milyard manat gəlir əldə etmişdir. 2022-ci ildə AZAL-ın gəlirləri bir qədər də artaraq təxminən 1.2 milyard manat yüksəlmişdir. 2023-cü ildə AZAL-ın gəlirləri 1 milyard 473 milyon manat təşkil edib ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 28,1% artım deməkdir. Eyni zamanda, şirkətin xalis mənfəəti 6,4% artaraq 117,7 milyon manata çatıb.

2023-cü ildə AZAL-ın dövlətdən aldığı subsidiya 5 dəfədən çox azalaraq 21 milyon 240 min manat təşkil edib. Şirkət 2022-ci ildə dövlətdən 108 milyon 809 min manat subsidiya almışdı.

2023-cü ildə AZAL-ın cəmi əməliyyat gəlirləri 1 milyard 496 milyon 170 min manat, cəmi əməliyyat xərcləri 1 milyard 349 milyon 641 min manat, gəlirlər xərcləri üstələdiyindən əməliyyat mənfəəti 146 milyon 529 min manat təşkil edib. Şirkət əməliyyat mənfəətindən 28 milyon 846 min manat mənfəət vergisi ödəyib.

31 dekabr 2023-cü il tarixində AZAL-ın cəmi aktivləri 2 milyard 640 milyon 517 min manat olub ki, bu da illik müqayisədə 17,8 % çoxdur. Hesabat dövründə aviaşirkətin öhdəlikləri 5,2 % artaraq 3 milyard 169 milyon 624 min manata çatıb, balans kapitalının çatışmazlığı isə 31,5% azalaraq 529 milyon 107 min manata düşüb.

Bu müddətdə AZAL-ın aşağı büdcəli törəmə şirkəti olan “Buta Airways”-də gəlirlərində artım qeydə alınıb. 2022-ci ildə “Buta Airways” təqribən 100-120 milyon manat arasında gəlir əldə etmişdir. 2023-cü ildə “Buta Airways”-in gəlirləri təxminən 130 milyon manat civarında olmuşdur.

Mövzu ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Xalid Kərimli “AzPolitika”-ya şərhində bildirib ki, 2023-cü illlə müqayisədə ötən il sərnişindaşımadakı əhəməiyyətli artım COP-29 tədbirinin keçirilməsi ilə əlaqədar olub. Ekspert xatırladır ki, tədbirlə əlaqədər on minlərlə insan Azərbaycana səfər etmişdi.

X. Kərimli qeyd edir ki, quru sərhədlərinin bağlı qalması insanları məcburən hava nəqliyyatına yönəldir:“Ölkəni tərk etmək üçün alternativ bir variant yoxdur. Turizm, iş, təhsil və ya hər hansı bir məqsədlə ölkəni tərk edən və ya bura gələn insanlar məcburən hava nəqliyyatından istifadə etməli olurlar. Ancaq quru sərhədləri bağlı olsa da, bu il əvvəlki ildə olduğu kimi, sərnişin sayında artım gözlənilmir. Çünki bu il COP səviyyəsində bir tədbir yoxdur”.

Ekspert qeyd edir ki, quru sərhədlərinin AZAL-ın gəlirlənin artırılması məqsədi ilə bağlı saxlanması inandırıcı deyil.

“Hesab etmirəm ki, dövlət şirkəti varlansın deyə bu cür cılız bir siyasət həyata keçirsin. Qətiyyən bu cür düşünmürəm. Hökumət niyə quru sərhədlərini bağlı saxlayır? Bax, bunu cəmiyyətə açıq şəkildə izah etmir. Ona görə də bu gün ortaya bu cür mülahizələr çıxır. Amma yaxşı olardı ki, hökumət bunun səbəbləri haqqında ictimaiyyətə hesabat versin”, -deyə ekspert bildirib.

Elvin Bəyməmmədli

“AzPolitika.info”