Icma.az
close
up
RU
Menu

Velosipedlərin parklanması üçün konstruksiyaların alınmasına bu qədər vəsait sərf ediləcək

66 yaşlı ingilisin əməli cəzasız qalmayıb...

Azərbaycan, Türkiyə və Amerika İsrailə təzyiq göstərəcəklər Sərdar Cəlaloğlu

Putin Zelenskini görüşə çağırır, Ukrayna lideri isə “yox”deyir PƏRDƏARXASI MƏQAMLAR KONKRET

Bakıda ikimərtəbəli evdə GÜCLÜ YANĞIN

Çində imtahanda aşağı bal topladığına görə oğlan evdən qovuldu

Dondurma adı ilə buzlanmış süd satılır AÇIQLAMA

Liderlər Şuşanın Daşaltı kəndində GÖRÜNTÜLƏR

Orban: Ukrayna münaqişəsinin həlli üçün Putin və Tramp arasında görüşün keçirilməsi zəruridir

Paşinyan Dövlət Nəzarət Xidmətinin rəhbərini istefaya göndərdi

12 milli, 4 klub Sumqayıta gəlir Dünya Qadın Seriyası

Mbappe ilə bağlı araşdırmalar aparılır Polisə rüşvət verib?

Berdiməhəmmədovun səfəri regional əməkdaşlığa töhfə verəcək” MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ

Prezident və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Natəvan, Bülbül və Üzeyir Hacıbəylinin güllələnmiş heykəllərinə baxıb

Naxçıvanın enerji sistemi yenidən qurulur

Təhsilin inkişafı dövlətin diqqət mərkəzindədir

Erməni cəmiyyətinin düşüncə kodları dəyişməlidir ŞƏRH

Vladimir Barbin: Rusiya Qrelandiya münaqişəsinə müdaxilə edəcək

Demensiya onu məhv etdi... Artıq məşhur aktyor olduğunu belə xatırlamır

İpotekaya yararlı, hazır mənzil axtaranlara şad xəbər FOTOLAR

Sülhün sərhədi olmur!

Sülhün sərhədi olmur!

Icma.az bildirir, Ayna portalına istinadən.

Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin delimitasiyasına daha 30 il lazım ola bilər, sülh müqaviləsi üçün bunu gözləməliyik?

Əvvəllər dilə çətin yatan bu iki ifadə indi dillərdən düşmür: delimitasiya, demarkasiya. Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası iki ölkə arasında münaqişənin köklü həllinə doğru atılacaq ən mühüm addımlardan, sülh müqaviləsinin imzalanması üçün vacib şərtlərdən biri, hətta birincisi kimi qiymətləndirilir. Ancaq bunu deyərkən siyasətçilər, yazarkən media həmin prosesin nə qədər uzun və mürəkkəb olacağını təsəvvürünə gətirirmi? Fərqinə varırmı ki, məsələn, Gürcüstanla 30 ildir  aramızdakı sərhədləri xəritə üzərində dəqiq müəyyənləşdirməyə (delimitasiya) və yerində işarələməyə (demarkasiya) çalışırıq, bununla belə, işin üçdə biri hələ qabaqdadır. Baxmayaraq ki, bizim ölkələrimizin hər hansı torpaq mübahisəsində ortaq məxrəc tapması Ermənistanla Azərbaycanın razılığa gəlməsindən müqayisəolunmaz dərəcədə asandır. 

Delimitasiya prosesini sürətləndirmək üçün Avropa İttifaqı metodoloji yardım göstərəcəyini, Rusiya isə bölgünü düz aparmaq üçün lazım olan irimiqyaslı hərbi xəritələr verə biləcəyini söyləyir. Allah razı olsun, amma bu da bir çox sərhəd mübahisələrinin qısa müddətdə aradan qaldırılacağına zəmanət vermir. Əgər təkmil metodologiya problemin həllidirsə, nədən Avropa İttifaqı Fransa ilə İtaliyanın Monblan zirvəsində balaca bir mağara üstündə illərlə davam edən sərhəd mübahisəsini bitirmir? Yaxud Xorvatiya ilə Sloveniya, Yunanıstanla Türkiyə arasında nəinki torpaq, qayalıqlar üstündə çəkişmələrə son qoymur? Bəs o dəqiq hərbi xəritələr Arktikada, Kuril adalarında sərhədlərin delimitasiyası məsələsində Rusiyanın öz karına niyə gəlmir?

Çünki əsas çətinlik metodologiya və xəritələrdə deyil, sərhəd dirəklərinin yerini müəyyənləşdirərkən ədalət, təhlükəsizlik, rasionallıq və ən yaxın keçmişimizin səhvlərini aradan qaldırmaq baxımından iki ölkənin öz arasında razılığa gəlməsindədir. İş başlayan kimi bunun üçün incəliklərinə qədər araşdırılmalı onlarla məsələ ilə qarşılaşacağıq. 

Azərbaycanla Ermənistan müstəqil dövlətlər kimi dünya xəritəsinə düşən gündən bu iki ölkənin münasibətlərindəki  ziddiyyətlər kompleksi onlar arasında sərhədlərin, belə demək mümkünsə, sürüşkənliyinə səbəb olub. Əvvəlcə AXC hakimiyyəti dövründə, sonra Sovet imperiyasının tərkibində olduğu ilk onilliklərdə Azərbaycan müxtəlif təzyiqlər altında Qazaxdan tutmuş Naxçıvana qədər bir sıra ərazilərdən Ermənistanın xeyrinə imtina edib. Qonşuların iddiaları bununla bitməyib. 1940-cı, 50-ci, 60-cı illərdə qısa fasilələrlə yenidən qaldırılıb. 

1969-cu ildə Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladığı ilk günlərdən ermənilərin ərazi iddiaları ilə üzləşdiyini deyən Heydər Əliyev o dövrdə yaranmış vəziyyəti belə xatırlayırdı:

“Azərbaycanla sərhəd rayonlarında bəzi torpaqları Ermənistan özünə birləşdirmək istəyirdi. Onlar 28-ci, ya 29-cu ilin köhnə xəritələrini ortaya çıxarırdılar. Danışıqlar iki-üç il davam etdi. Bu danışıqları Vəli Axundovla Məmməd İskəndərov, Ənvər Əlixanov və ikinci katib Yelistratov aparırdılar. Təəssüf ki, danışıqların nəticəsində 1969-cu ilin mayında Azərbaycan Ali Soveti həmin sərhəd ərazilərinin həqiqətən Ermənistana məxsusluğu və ona verilməli olduğu barədə qərar çıxardı. Mən bilirəm, o vaxt belə ədalətsiz qərar necə qəbul olunmuşdu… Amma demək istəyirəm ki, Vəli Axundov, əlbəttə, həmin torpaqların verilməsini istəmirdi. Lakin yuxarıdan, yəni, Moskvadan təzyiq, sağdan-soldan sıxışdırmalar belə qərarın qəbul edilməsinə səbəb oldu. İyulda Azərbaycana rəhbər təyin ediləndən sonra bir ay ərzində məsələləri öyrəndim və nəticədə belə qərarı yerinə yetirməkdən imtina etdim. Onlar məsələni öz xeyirlərinə həll etməyə yenə də çox çalışdılar, mən imkan vermədim… Onlar bunu açıq demirdilər, ancaq rəhbər işçilər vasitəsi ilə mənə çatdırırdılar ki, Azərbaycanla Ermənistanın xəritələrini dəqiqləşdirmək lazımdıq, çünki 20-ci illərdə müəyyən səhvlərə yol verilib. Mən hamıya cavab verirdim ki, bizim sərhədlərimiz bəllidir, müəyyənləşibdir və nəyisə dəyişməyə ehtiyac yoxdur”.

Amma bu da ermənilərin ərazi iddialarına son qoyulması demək deyildi. Sərhəd münaqişələri 1970-ci, 80-ci illərdə də baş qaldırırdı və heç də həmişə onlardan itkisiz ötüşmək alınmırdı.

Qarabağ müharibəsinə qədər sonuncu belə hallardan biri 1983-cü ildə baş verdi. Bu, Qazax rayonunun Kəmərli kəndinin 1675 hektar meşə örtüklü torpaq sahəsi ilə bağlı idi.

Ermənistan SSR Noyemberyan rayonunun (indi Tavuş vilayəti) Doveq kəndi ilə həmsərhəd Kəmərli kəndinin əhalisi torpaqların onlardan alınıb qonşulara verilməsinə kütləvi etiraz bildirdi. Moskvanın göstərişi ilə 1984-cü il oktyabrın 24-də Kəmərliyə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədr müavini Rasizadə, Qazax rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi Süleymanov, Ermənistan SSR Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini Movsesyan, Noyemberyan rayon Partiya Komitəsinin katibi Mamyan və daha dörd nəfərdən ibarət komissiya göndərildi. Qəzəblənmiş əhali Bataqlı bulaq deyilən yerdə komissiya üzvlərinin maşınlarını aşırdı, özlərini zorla kəndə gətirdi. Burada onlara torpağın Kəmərliyə məxsus olması və heç kəsə verilməyəcəyi barədə akt tərtib etdirib imzalatdılar. Yalnız bundan sonra buraxdılar.

Bu hadisə SSRİ-də nadir hal idi. Etirazları söndürmək, vəziyyəti normallaşdırmaq, günahkarları məsuliyyətə cəlb etmək üçün Qazax rayonuna Moskva və Bakıdan yüksək partiya nümayəndələri, DİN və DTK-nın rəhbər işçiləri göndərildi. SSRİ prokurorluğu baş istintaq idarəsinin prokuroru Astaşinin rəhbərlik etdiyi və hər iki respublika prokurorluğunun əməkdaşlarının daxil olduğu istintaq qrupu təşkil edildi. Partiya və hüquq-mühafizə orqanlarının hazırladıqları arayışlar məsələnin mahiyyətini əks etdirmirdi, münaqişənin əsl səbəbini kölgədə qoyurdu. 

Azərbaycan KP MK Bürosunun 1984-cü il 12 noyabr tarixli iclasında “Qazax rayonunun Kəmərli kəndində münaqişə haqqında” məsələ müzakirə edildi və Moskvanın göstərişləri əsasında Ermənistanın ərazi iddiası təmin olundu, Kəmərlinin bəzi sakinləri cəzalandırılmaqla problemə nöqtə qoyuldu.

Nəhayət, 1980-ci illərin sonunda torpaq mübahisələri ortaq tariximizdə ən qanlı müharibəyə çevrildi. Onun yekununda isə təzə bir iddia yarandı. İndi daha Azərbaycan Ermənistandan özünün yeddi rayonunu tələb etmir, Ermənistan şikayət edir ki, 2021-ci ilin mayında və 2022-ci ilin sentyabrında Azərbaycan bu ölkənin 50 kv.km-lik ərazisini əlindən alıb, ona görə sərhədlərini geri çəkməlidir. Üst-üstə gələndə çoxlu sayda belə mübahisələr, qarşılıqlı iddialar toplanıb. Delimitasiya mərhələsində onların hər biri masaya gələcək, çözülməsi üçün vaxt və müzakirələr lazım olacaq. Bəzi hallarda nə avropalıların metodologiyası, nə də rusların xəritələri kara gələcək, başqa faktorlar həlledici rol oynayacaq.  

Əlbəttə, delimitasiya və demarkasiya qonşu ölkələr arasında münasibətlərin dayanıqlılığı baxımından mütləq həyata keçirilməli olan proseslərdir. Ancaq sülh yaradılması, ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması və diplomatik əlaqələrin qurulması üçün onların başa çatdırılmasını gözləmək lazım deyil. Belə bir şərtin müəyyənləşdirilməsi sülh müqaviləsinin imzalanmasını onilliklərlə sonraya atmaq deməkdir. Məntiqlə əksinədir: delimitasiya və demarkasiyanı yalnız sülh şəraitində uğurla həyata keçirmək mümkündür.

Sülhün sərhədi olmur. 

Ən son xəbərləri və yenilikləri almaq üçün Icma.az saytını izləyin.
seeBaxış sayı:130
embedMənbə:https://ayna.az
archiveBu xəbər 15 Noyabr 2024 12:05 mənbədən arxivləşdirilmişdir
0 Şərh
Daxil olun, şərh yazmaq üçün...
İlk cavab verən siz olun...
topGünün ən çox oxunanları
Hal-hazırda ən çox müzakirə olunan hadisələr

Velosipedlərin parklanması üçün konstruksiyaların alınmasına bu qədər vəsait sərf ediləcək

17 İyul 2025 12:51see130

66 yaşlı ingilisin əməli cəzasız qalmayıb...

18 İyul 2025 21:37see122

Azərbaycan, Türkiyə və Amerika İsrailə təzyiq göstərəcəklər Sərdar Cəlaloğlu

17 İyul 2025 16:11see119

Putin Zelenskini görüşə çağırır, Ukrayna lideri isə “yox”deyir PƏRDƏARXASI MƏQAMLAR KONKRET

18 İyul 2025 15:15see118

Bakıda ikimərtəbəli evdə GÜCLÜ YANĞIN

17 İyul 2025 12:42see117

Çində imtahanda aşağı bal topladığına görə oğlan evdən qovuldu

18 İyul 2025 02:01see117

Dondurma adı ilə buzlanmış süd satılır AÇIQLAMA

17 İyul 2025 18:19see116

Liderlər Şuşanın Daşaltı kəndində GÖRÜNTÜLƏR

17 İyul 2025 12:12see116

Orban: Ukrayna münaqişəsinin həlli üçün Putin və Tramp arasında görüşün keçirilməsi zəruridir

18 İyul 2025 02:19see115

Paşinyan Dövlət Nəzarət Xidmətinin rəhbərini istefaya göndərdi

17 İyul 2025 16:54see114

12 milli, 4 klub Sumqayıta gəlir Dünya Qadın Seriyası

17 İyul 2025 12:09see113

Mbappe ilə bağlı araşdırmalar aparılır Polisə rüşvət verib?

17 İyul 2025 12:03see113

Berdiməhəmmədovun səfəri regional əməkdaşlığa töhfə verəcək” MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ

17 İyul 2025 12:38see112

Prezident və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Natəvan, Bülbül və Üzeyir Hacıbəylinin güllələnmiş heykəllərinə baxıb

17 İyul 2025 13:34see111

Naxçıvanın enerji sistemi yenidən qurulur

17 İyul 2025 11:44see111

Təhsilin inkişafı dövlətin diqqət mərkəzindədir

17 İyul 2025 17:31see110

Erməni cəmiyyətinin düşüncə kodları dəyişməlidir ŞƏRH

17 İyul 2025 12:43see110

Vladimir Barbin: Rusiya Qrelandiya münaqişəsinə müdaxilə edəcək

17 İyul 2025 12:26see110

Demensiya onu məhv etdi... Artıq məşhur aktyor olduğunu belə xatırlamır

18 İyul 2025 18:54see109

İpotekaya yararlı, hazır mənzil axtaranlara şad xəbər FOTOLAR

18 İyul 2025 08:56see109
newsSon xəbərlər
Günün ən son və aktual hadisələri