Süni intellekt: 2000 illik qorxunc sirlər açılır FOTO

Elm adamları süni intellekt vasitəsi ilə 2000 il əvvəl Vezuvi vulkanının püskürməsi nəticəsində kömürləşmiş qədim papirus mətnlərini oxumağa çalışırlar.

"Cebheinfo.az" xəbər verir ki, 1750-ci illərdə arxeoloqlar tərəfindən aşkar edilən qədim papirus mətnləri İtaliyanın Herkulanum (Herculaneum) şəhərində, dəbdəbəli bir villanın xarabalıqları arasında tapılıb.

Bu şəhər, qonşu Pompeylə birlikdə, eramızın 79-cu ilində baş verən vulkan püskürməsi nəticəsində məhv olmuşdu.

Herkulanumun villalarından birində yerləşən qədim kitabxana, “Papiruslar villası” insanlığın keçmiş düşüncə tərzini anlamaqda əvəzsiz rol oynaya bilər.

Hazırda qədim papirus mətnlərinin oxumasında bir problem var. Belə ki, bu papiruslar şokolad batonuna bənzəyən kiçik, bükülmüş rulonlardır və onları açmaq mümkün deyil.

Vezuvi vulkanının külü onları mühafizə etsə də, onları açmağa çalışdıqda parçalanırlar. Son 250 ildə elm adamları bu papirusları oxumağın yollarını tapmağa çalışıblar.

Əsasən Neapol Milli Kitabxanasında saxlanılan yüzlərlə papirusun məzmununu açmaq üçün 2023-cü ildə “Vesuvius Challenge” adlı yarış təşkil edilib.

Bu müsabiqəyə texnologiya şirkətlərinin rəhbərləri sponsorluq edib və məqsəd süni intellekt, kompüter qrafikası vasitəsilə papirusları oxumaq olub.

Bu həftə isə tədqiqatçılar “tarixi irəliləyiş” əldə edildiyini bildiriblər. 

Oksford Universitetinin Bödliyan Kitabxanasında saxlanılan üç papirusdan birinin ilk dəfə daxildən görüntüləndiyi açıqlanıb.

Kentukki Universitetindən kompüter elmləri mütəxəssisi və “Vesuvius Challenge” layihəsinin həmtəsisçisi Brent Silsin sözlərinə görə, tədqiqatçılar əldə edilən nəticələrdən çox həyəcanlıdırlar. 

O bildirir ki, bu skan edilmiş papirus indiyə qədər oxuna bilən ən böyük mətn hissələrini ehtiva edir.

Papirus “Diamond Light Source” adlı bir laboratoriyada, Harvell şəhərindəki hissəcik sürətləndirici (sinqrotron) vasitəsilə rentgen şüaları ilə skan edilib.

Süni intellekt isə bu görüntüləri analiz edərək mətnin yerləşdiyi yerləri tapıb, onların oxunaqlığını artırıb. Bu üsul sayəsində papirusun üçölçülü modeli yaradılıb və mütəxəssislər onu virtual şəkildə açmağa nail olublar.

Ancaq süni intellekt hələlik məhdudiyyətlərə malikdir. Oxunan hissələr hələlik çox azdır. Tədqiqatçılar mətnin içində “ikrah” mənasını verən qədim yunan sözünü tapıblar.

Araşdırmaçılar bütün mətnin oxunmasını təmin etmək üçün daha çox mütəxəssisin bu layihəyə qoşulmasını istəyirlər.

Bodliyan Muzeyinin yunan kolleksiyalarının kuratoru Peter Tot bu işin hələ uzun bir yolun başlanğıcı olduğunu qeyd edib. 

O bildirib ki, daha yaxşı görüntülərə ehtiyac var, lakin elm adamları inamla daha da irəliləyəcəklərinə əmindirlər.

Tot ümid edir ki, bu texnologiya daha da inkişaf etdirilərsə, papirusları fiziki olaraq bir yerdən başqa yerə daşımağa ehtiyac qalmayacaq. 

Onun sözlərinə görə, Neapol Milli Kitabxanasında daha 1000-ə yaxın oxunmamış papirus var.

Beləliklə, süni intellekt və insan biliyinin gücü sayəsində, Vezuvi vulkanının altından qalan qədim dünyaya işıq salınır.

Səbinə Uğur
"Cebheinfo.az"