Şuşa belə itirilmişdi: hücumdan saatlar əvvəl nə olub? 33 illik gerçəklər

1992-ci il 8 may – Azərbaycan tarixinin ən ağır və faciəli səhifələrdən biridir. Həmin gün Şuşa şəhəri Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Döyüşlər zamanı 195 nəfər həlak olub, 165 nəfər yaralanıb. Bundan başqa, 55 nəfər əsir düşüb və girov götürülüb.

“Alınmaz qala” adlandırılan Şuşa necə oldu ki, düşmənin əlinə keçdi?

Globalinfo.az-a danışan hərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyib ki, bu gün hələ də bəzi məsələlərə tam aydınlıq gətirilməyib:

Üzeyir Cəfərov

“Şuşanın işğalı ilə bağlı çoxlu istintaq prosesi gedib, məhkəmə çəkişmələri olub. Əlbəttə, burada müxtəlif faktorlardan danışmaq mümkündür. O zaman dövlət idarəçiliyi tam şəkildə fəaliyyət göstərmirdi, lazımi müdafiə tədbirləri görülməmişdi, bəzilərinin hakimiyyət hərisliyi var idi. Sözsüz ki, Cənubi Qafqazda öz çirkin siyasətini həyata keçirmək istəyən Rusiya faktoru da vurğulanmalıdır. Onlar Şuşanı Azərbaycandan qoparmaqla regiondakı proseslərə təsir etmək imkanları əldə etdilər. Separatizmi bölgədə dərinləşdirmək, öz vassallarını burada istifadə etmək üçün erməni-rus birləşmələrini aktivləşdirdilər. Bunlar Şuşanın işğalının sürətlənməsinə və labüd olmasına gətirib çıxardı. Amma indi Şuşa etibarlı şəkildə Azərbaycan ordusu tərəfindən həm müdafiə, həm də mühafizə olunur”.

Hərbi ekspert Ədalət Verdiyev bildirib ki, Şuşanın işğalı Azərbaycanda hərbi-siyasi hakimiyyətin kifayət qədər zəif olması, Xalq Cəbhəsi ilə Müsavat Partiyası arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə, digər tərəfdən isə Rusiya ilə İranın regiondakı proseslərə güclü təsir imkanları ilə bağlı idi:

“Şuşanın işğalından bir neçə saat əvvəl İranın vasitəçiliyi ilə Tehranda Ermənistan və Azərbaycan prezidentləri münaqişənin dinc yolla həlli istiqamətində saziş imzalamışdılar. Lakin nə İran, nə də Ermənistan üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əməl etdi, nəticədə mayın 8-də Şuşanın işğalına başlandı. Şəhər strateji baxımdan mühüm əhəmiyyətə malik idi. Məhz Şuşanın işğalından sonra Ermənistan tərəfi həm Xankəndi üzərində tam nəzarəti bərpa etdi, həm də Laçın dəhlizinin açılması ilə Azərbaycan ərazilərinə Ermənistandan göndərilən silah-sursat, texnika vasitələri, avadanlıqları daşıya bildi. Şuşa və digər ərazilərin işğalı həmin dövrdə birmənalı olaraq, Rusiyanın Ermənistan ərazisində yerləşən birləşmələrinin aktiv dəstəyi ilə mümkün oldu. Digər tərəfdən, Şuşaya hücumun başlamasından az əvvəl, Azərbaycanın hərbi komandanlığı şəhərdə yerləşən ordu döyüşçülərinin bir qismini cəbhə xəttindən geri çəkmiş, bir hissəsi məzuniyyətə belə buraxılmışdı. Ümumilikdə, cəbhə xəttində pərakəndəlik hökm sürürdü, döyüşçülər arasında mövqelərdən özbaşına çıxıb gedənlər də var idi”.

Ədalət Verdiyev

Ekspert qeyd edib ki, Şuşa döyüşlərində demək olar, döyüşçülər əlahəddə tabur və bölüklər şəklində, vahid komandanlıq olmadan yerli müdafiə dəstələrinin rəhbərləri tərəfindən idarə edilirdi:

“Bir çoxları da hərbi təhsil almamışdı, mülki şəxslərin isə strateji ərazidə müdafiəni təşkil etməsi real görünmürdü. 28 il işğal altında qalan Şuşa Azərbaycanın xüsusi təyinatlı qüvvələri tərəfindən 7 noyabrda azad edilməyə başlandı. 8 noyabrda artıq Ali Baş Komandan İlham Əliyev zəfər xəbərini açıqladı. Vaxtilə Qarabağda erməni silahlılarını idarə edən separatçı rejim rəhbərləri bu gün məhkəmələrimiz qarşısında cavab verirlər. Törətdikləri müharibə cinayətlərinə görə ən ağır cəzalara məhkum ediləcəklərinə şübhəmiz yoxdur”.

Günay Rəsulqızı
Globalinfo.az