Tabutlarla evdən çıxarılan kitablar: onları necə qoruyaq? ictimai müzakirəyə təqdim edir

Görkəmli alimlərin və yazıçıların şəxsi kitabxanaları onların bilik dünyasının, düşüncə tərzinin və elmi axtarışlarının ayrılmaz hissəsidir. Lakin bu dəyərli irs çox vaxt sahibsiz qalır və ya itib-batır. Azərbaycan reallığında alim və yazıçı kitabxanalarının taleyi hələ də sistemli bir yanaşma tələb edən məsələ olaraq qalır.

Bu problemin mahiyyətini və həlli yollarını araşdırmaq üçün AzNews.az ilk olaraq sabiq deputat Etibar Əliyevin fikirlərini öyrənib.

O əməkdaşımıza bildirib ki, tarixi bioqrafiyaları oxuduqca görkəmli şəxslərin çox vaxt ata-babalarından miras qalan zəngin kitabxanalara sahib olduqları aydın olur:

“Lakin zaman keçdikcə bu kitabxanaların taleyi qeyri-müəyyən qalır, bəzi hallarda isə dəyərli əlyazmalar və kitablar itib-batır. Bu, düşündürücü və ürək ağrıdan bir problemdir. Çünki istedadlı şəxslər uzun illər boyu böyük zəhmət hesabına topladıqları kitablar və əlyazmalarla öz şəxsi kitabxanalarını yaradıblar. Onların bir çoxunun böyük kitabxana yaratmaq, qeydlər aparmaq kimi vərdişləri olub. Lakin onlar dünyadan köçdükdən sonra bu xəzinə bəzən diqqətdən kənarda qalır və ya dəyərsiz bir əşya kimi dəyərləndirilir”.

Keçmiş deputat qeyd edib ki, Qərb ölkələrində bu məsələyə daha həssas yanaşırlar:

“Orada alimlər və mütəfəkkirlər çox vaxt vəsiyyətnamələrində kitabxanalarını akademik qurumlara, muzeylərə və ya ictimai kitabxanalara bağışlayırlar. Beləliklə, onların topladıqları qiymətli kitablar gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanılır və elm dünyasına töhfə verir. Azərbaycanda isə belə bir praktika geniş yayılmayıb. Əksər hallarda görkəmli alimlərin və yazıçıların şəxsi kitabxanaları onların varisləri tərəfindən dəyərsiz əşyalar kimi qəbul edilir. Nəticədə, bu kitablar zibilliyə atılır və ya satılır. Halbuki bu kitabların elmi araşdırmalar üçün çox böyük əhəmiyyəti ola bilər. Məsələn, görkəmli alim Azad Mirzəcanzadənin kitabxanasının taleyi naməlumdur. Onun evində olarkən otaqların və dəhlizlərin kitablarla dolu olduğunu görmüşdüm. O, bir dəfə mənim kitabxanamdan bir kitab istəmişdi, aparıb ona vermişdim. Lakin indi o kitabların harada olduğunu bilmirik. Düzdür, o, müəyyən elmi kitablar yazıb və həmin kitablar çap olunub. Ancaq onun şəxsi qeydləri, istifadə etdiyi mənbələr, arxiv materialları harada qalıb? Bu cür suallar çoxdur və çox vaxt cavabsız qalır”.
Etibar Əliyev vurğulayıb ki, görkəmli şəxslərin kitabxanalarında onların şəxsi kolleksiyaları üçün xüsusi guşə yaradılmalıdır.
“Bu guşələrdə həmin şəxslərin kitabları, əlyazmaları və qeydləri saxlanmalı, gənclər üçün açıq olmalıdır. Belə bir təşəbbüs həm mütaliə mədəniyyətini inkişaf etdirər, həm də böyük şəxsiyyətlərin elmi və ədəbi irsini gələcək nəsillərə ötürməyə kömək edər. İllər əvvəl universitet kitabxanalarındakı nadir kitabların çoxunun zibilliyə atıldığını eşitmişdim. Sovet dövründə aparıcı universitetlərə nadir kitabların nüsxələri verilirdi. Ola bilər ki, onların çoxu məhv edilib. Bu yaxınlarda bir universitetdə qədim kitablarla necə davranıldığını görəndə açıq şəkildə təəssüfləndim. Halbuki 100-150 il əvvəl çap olunmuş bu kitabların xüsusi mühafizə mühiti yaradılmalıdır. Hazırda şəxsi kitabxanamda 4 mindən çox kitab var. Dünyadan köçməmişdən öncə onları hansısa universitetə və ya kitabxanaya bağışlamaq üçün vəsiyyətnamə yazacağam. Bu, ən azından öz şəxsi kitab kolleksiyamın qorunması üçün atacağım bir addım olacaq”.
Bu məsələ ilə bağlı rəsmi qurumlarında fikrini öyrənmək üçün Mədəniyyət Nazirliyinə üz tutduq.
Nazirlikdən bildirildi ki, dövlət mülkiyyətində olan kitabxanaların fondlarını zənginləşdirmək onların əsas vəzifələrindən biridir. Əgər yaradıcı şəxslərin yaxınları kitabxanalarını Nazirliyə bağışlamaq təşəbbüsü ilə çıxış edərlərsə, bu kitablar qəbul ediləcək, çeşidlənəcək və qanunvericiliyə uyğun olaraq saxlanılacaq.

“Bu praktikaya misal olaraq, dahi dramaturq Hüseyn Cavidin qızı Turan Cavid atasının bütün arxivini Mədəniyyət Nazirliyinə bağışlayıb. Nazirlik isə bu materialları qoruyaraq kitabxanalara yerləşdirib və onların mühafizəsini təmin edib”.

Alim və yazıçı kitabxanalarının qorunmasında universitetlərin də üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Sosial şəbəkələrdə bu barədə gedən müzakirələrdə təklif səslənir ki, işğaldan azad olunan bölgələrdə açılan universitetlər təşəbbüs göstərməli, ziyalılara müraciət edərək onların kitabxanalarını əldə etməlidir. Lakin universitetlərin bu məsələyə yanaşmaları, deyəsən, fərqlidir.

Qarabağ Universitetinin mətbuat xidmətindən əməkdaşımıza bildirilib ki, bu məsələ ilə bağlı sualın aidiyyəti qurumlara ünvanlanması daha məqsədəuyğundur.
Xəzər Universiteti isə fərqli mövqe sərgiləyib. Universitetin suala cavab verən əməkdaşı vurğulayıb ki, bir çox məşhur şəxslər öz kitabxanalarını onlara bağışlayıblar:

“Hazırda Xəzər Universitetinin kitabxanasında 220 mindən artıq kitab var”.

Rəfiqə Namazəliyeva,
AzNews.az