Təhlükəsiz dünya, yoxsa uçuruma gedən yol?

Tarixdə dəfələrlə elə hallar yaşanıb ki, böyük dövlətlər ambisiyalarına qapılaraq inamla öz məhvinə doğru addımlayıblar. İmperiyalar həmişə qılınc və topların gücü ilə çökməyib - bəzən səhv seçim, yanlış hesablamalar və ya taleyüklü özünəinam kifayət edib. Bu gün Avropa İttifaqı məhz belə bir seçimin astanasındadır və bu qərardan təkcə onun gələcəyi deyil, bütün Qərbin taleyi asılı ola bilər.

Milli.Az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Avropa Komissiyası Avropa İttifaqının himayəsi altında yeni müdafiə sisteminin yaradılmasına 150 milyard avro ayırmaq planlarını elan edəndə, bu xəbər açıq səma altında çaxan şimşək kimi səsləndi. Onilliklər boyu ABŞ-ın hərbi gücünə və NATO-nun strateji qalxanına bel bağlayan Avropa qəfildən öz təhlükəsizliyini müstəqil şəkildə təmin edə biləcəyini düşünməyə başladı. "Avropanın Təhlükəsizliyi üçün Yardım" (SAFE) adlı bu plan sanki qitəni yaxınlaşan fırtınalardan qorumağa söz verir. Lakin bu cazibədar görüntünün arxasında narahatlıq doğuran bir reallıq gizlənir - Avropa öz illüziyalarının dərin uçurumuna yuvarlanmaq riski ilə üz-üzədir.

Məsələ yalnız rəqəmlərdə və strateji hesablamalarda deyil. Bu addımın arxasında daha təhlükəli bir niyyət dayanır - NATO-nun zamanın sınağından çıxmış kollektiv müdafiə sistemini Brüsselin bürokratik maşını əsasında yaradılacaq qeyri-müəyyən yeni struktura dəyişmək cəhdi. Avropa İttifaqı öz üzərinə həddən artıq ağır bir yük götürməyə çalışır və özü-özünü, eləcə də ətrafındakıları inandırmağa çalışır ki, yeni hərbi supergüc ola bilər. Lakin bu inam daha çox xəritəsiz, kompássız və xilasedici jiletsiz fırtınaya meydan oxuyan adamın əminliyini xatırladır.

NATO 75 il ərzində sadəcə hərbi ittifaq olmayıb - o, Avropanı yeni qlobal münaqişədən qoruyan əsas qalxan olub. Berlin blokadası günlərində, Karib böhranı dövründə, Balkan müharibələri zamanı və Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi zamanı məhz NATO-nun gücü sabitliyi qoruyub saxladı. Onilliklərlə davam edən birgə təlimlər, kəşfiyyat əməliyyatları və siyasi razılaşmalar nəticəsində formalaşan bu sistem Qərb təhlükəsizliyinin möhkəm təməl sütunu olub.

İndi isə Avropa İttifaqı sanki bu təməli söküb, onun yerində zəif, dayanıqsız və real gücdən məhrum olan yeni bir struktur yaratmağa çalışır. SAFE Avropanın qalxanı olmağa vəd versə də, əslində reallıqda onu kağızdan tikilmiş bir qəsrə çevirmək riski var - bu isə real təhdidlər qarşısında dağılmaqdan başqa bir şey vəd etmir.

SAFE proqramının ən təhlükəli cəhəti isə texniki və ya hərbi detallarda deyil. Avropanın müstəqilliyinin rəmzi kimi düşünülən bu proqram əslində qitə üçün ən böyük strateji uğursuzluğun təkanverici qüvvəsinə çevrilə bilər. Brüssel öz müstəqilliyini sübut etməyə çalışarkən ən əsasını - ABŞ və Böyük Britaniya ilə möhkəm ittifaqını itirmək riski ilə üzləşir. Halbuki məhz bu ittifaq onilliklər ərzində təkcə təhlükəsizliyin təminatçısı deyil, bütün Qərb sivilizasiyasının dayağı olub.

Bu gün Avropa sanki yolayrıcındadır. Bir yol NATO-nun möhkəmləndirilməsi, Vaşinqtonla koordinasiyanın gücləndirilməsi və etibarlı təhlükəsizlik sisteminin yaradılmasına aparır. Digər yol isə illüziyalar və ambisiyalarla doludur - bu yol isə bütöv qitə üçün ağır nəticələr verə bilər. SAFE proqramı ya Avropanın güclənməsinə aparan addım olacaq, ya da gələcək nəsillərin acı xatirələrlə yad edəcəyi taleyüklü səhvə çevriləcək.

Seçim Brüsselin əlindədir. Lakin təhlükəsizliyi ambisiyalara qurban vermək - bu, Avropanın yol verə bilməyəcəyi bir səhvdir.

Avropanın ambisiyaları və Qərb təhlükəsizlik sistemində parçalanma riski

Avropa Komissiyasının SAFE (Security Assistance for Europe - "Avropanın Təhlükəsizliyi üçün Yardım") adlı planı hava və raketdən müdafiə sistemi, yeni artilleriya komplekslərinin hazırlanması və genişmiqyaslı sursat, raket və dron istehsalını nəzərdə tutur. İlk baxışda bu plan Rusiyadan gələn təhlükələrin artmasına qarşı haqlı bir reaksiya kimi görünsə də, əslində bu layihə ciddi risklər daşıyır.

Avropa Komissiyasının Avropa İttifaqının himayəsi altında müstəqil müdafiə qüvvələri yaratmaq təşəbbüsü beynəlxalq təhlükəsizlik sahəsində ekspertlər, siyasətçilər və analitiklər arasında geniş müzakirələrə səbəb olub. SAFE proqramı yeni müdafiə strukturu qurmağı hədəfləyir ki, bu da NATO-nun regiondakı funksiyalarını ya əvəz etməli, ya da qismən tamamlamalıdır. Lakin bu ambisiyaların arxasında Avropanın təhlükəsizliyini sarsıdıb transatlantik tərəfdaşlıqda parçalanma yarada biləcək ciddi risklər dayanır.

SAFE proqramının mahiyyəti və məqsədləri

SAFE proqramı Avropa ordularının genişmiqyaslı silahlandırılması və modernləşdirilməsi üçün 150 milyard avro vəsaitin ayrılmasını nəzərdə tutur. Layihə çərçivəsində aşağıdakı planlar həyata keçirilməlidir:

Birgə hava və raketdən müdafiə (PVO) sisteminin yaradılması;
Yeni artilleriya sistemlərinin hazırlanması və istehsalı;
Sursat istehsalının, o cümlədən iriçaplı mərmi və yaylım atəş sistemlərinin buraxılışının artırılması;
Dronlar və pilotsuz uçuş aparatları ilə mübarizə üçün geniş spektrli texnologiyaların yaradılması.
SAFE layihəsi Rusiya tərəfindən yaranan təhlükəyə cavab və Avropa İttifaqının regional müdafiə qabiliyyətini müstəqil şəkildə gücləndirmək cəhdi kimi təqdim olunur. Lakin bu plan həm təhlükəsizlik üzrə ekspertlər, həm də NATO-ya üzv aparıcı ölkələrin nümayəndələri tərəfindən çoxsaylı suallar doğurur.

SAFE proqramı niyə narahatlıq yaradır?

SAFE təşəbbüsünün əsas problemi NATO-nu kənarlaşdırmaq və müdafiə qüvvələrinə nəzarəti Brüsselin eurokratik aparatının ixtiyarına vermək cəhdindədir. NATO 75 il ərzində təkcə hərbi-siyasi blok olmayıb, eyni zamanda Avropanın sabitliyinin əsas qarantı kimi çıxış edib. Alyans öz effektivliyini Soyuq müharibə, Balkan böhranı və Rusiyanın aqressiv siyasəti ilə bağlı müasir çağırışlar zamanı sübut edib.

Avropa İttifaqının alternativ struktur yaratmaq cəhdi İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropa təhlükəsizliyinin təməl daşı olmuş transatlantik tərəfdaşlığın əsaslarını sarsıdır.

NATO-nun tarixi rolu və Avropa üçün əhəmiyyəti

NATO 1949-cu ildə yaradılıb və onilliklər boyu Qərbin təhlükəsizliyini uğurla təmin edib. Məhz Alyansın saxladığı təzyiq potensialı sayəsində Avropa hətta kəskin beynəlxalq böhranlar zamanı genişmiqyaslı müharibələrdən yayına bilib.

1948-1949-cu illərdəki Berlin blokadası zamanı ABŞ və NATO-nun dəstəyi mümkün sovet təcavüzünün qarşısını aldı.
1962-ci ildə Karib böhranı dövründə Alyans Qərbin birliyini nümayiş etdirdi və Moskvanı nüvə qarşıdurması fonunda geri çəkilməyə məcbur etdi.
Yuqoslaviyanın dağılması və ardınca baş verən Balkan müharibələri zamanı məhz NATO vəziyyəti sabitləşdirdi və münaqişənin yayılmasının qarşısını aldı.
NATO-nun təmin etdiyi sabitlik Qərbi Avropa ölkələrinə iqtisadi inkişaf və vətəndaşlarının rifahını artırmağa diqqət yetirməyə imkan verdi.

SAFE proqramının yaratdığı təhlükələr

Avropa Komissiyasının SAFE layihəsi Avropanın kollektiv təhlükəsizliyi üçün ciddi risklər daşıyır. Rusiya artıq Gürcüstanda (2008), Krımda (2014) və Ukraynanın şərqində (2014-cü ildən bu günədək) aqressiv xarici siyasətə hazır olduğunu nümayiş etdirib və NATO-nun zəifləməsini Moskva qaçırılmaz ekspansiya üçün fürsət kimi qəbul edə bilər.

Rusiya 2023-cü ildə müdafiə büdcəsini 109 milyard dollara çatdırdı ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 67% çoxdur. Bu vəsaitlər sursat, raket kompleksləri istehsalının artırılması və nüvə potensialının modernləşdirilməsinə yönəldildi. Rusiya həmçinin "Kinzhal", "İskəndər" və "Zirkon" kimi uzunmənzilli raket komplekslərini aktiv şəkildə inkişaf etdirir ki, bunlar 2000 kilometr məsafədəki hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malikdir.

Bundan əlavə, Rusiya ordusu kibertəhlükəsizlik, informasiya kampaniyaları və diversiya əməliyyatlarını da əhatə edən hibrid müharibə taktikalarından aktiv şəkildə istifadə edir ki, bu da Şərqi Avropa və Balkan ölkələrinin sabitliyini təhlükə altında qoyur.

ABŞ-ın rolu və parçalanmanın mümkün nəticələri

Avropanın ABŞ-dan iqtisadi və texnoloji asılılığı əhəmiyyətli faktordur. 2023-cü ilə olan məlumata görə, NATO-nun büdcəsinin təxminən 70%-i ABŞ tərəfindən təmin olunur. Bundan əlavə, ən müasir silah sistemləri, o cümlədən F-35 qırıcı təyyarələri, Patriot hava hücumundan müdafiə sistemləri və peyk-kəşfiyyat infrastrukturu ABŞ tərəfindən təqdim edilir.

ABŞ-ın hərbi dəstəyi Ukraynada gedən müharibədə həlledici rol oynadı. Müharibənin ilk 18 ayı ərzində Vaşinqton Kiyevə 60 milyard dollardan çox yardım göstərdi ki, bu da Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin üstün düşmən qüvvələrinə müqavimət göstərməsinə imkan yaratdı.

ABŞ-ın Avropanın təhlükəsizliyindəki əsas rolunu nəzərə alaraq, NATO-dan kənar alternativ strukturun yaradılması ciddi təhdidlər daşıyır. Avropa İttifaqı və Vaşinqton arasındakı münasibətlərdə yaranacaq gərginlik kəşfiyyat məlumatlarının koordinasiyasını, birgə hərbi təlimləri və təhdidlərə operativ reaksiyanı zəiflədə bilər.

Fransa və Almaniya: Aİ-yə hökmranlıq cəhdi

SAFE proqramının daha bir təhlükəli cəhəti Fransanın və Almaniyanın Avropa təhlükəsizliyi məsələsində üstünlük əldə etmək istəyidir. Tarixən bu iki ölkə Aİ daxilində lider mövqeyə can atıblar, lakin onların hərbi potensialı ABŞ və Böyük Britaniya ilə müqayisədə zəifdir.

2023-cü ildə Almaniya ordusunun şəxsi heyəti cəmi 183 min nəfər təşkil edirdi ki, onların da yalnız 20%-i real döyüş təcrübəsinə malikdir.
Fransa, nüvə silahına malik olmasına baxmayaraq, ABŞ-ın dəstəyi olmadan genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlar aparmaq üçün kifayət qədər resurslara sahib deyil.
Belə şəraitdə Aİ-nin müstəqil ordu yaratmaq cəhdi yalnız iddialı deyil, həm də olduqca risklidir.

Böyük Britaniya və onun mövqeyi

Brüsselin Böyük Britaniyanı SAFE proqramına qoşulmaqdan kənarlaşdırmaq qərarı xüsusi narahatlıq doğurur. Bu addım birbaşa olaraq Brexit-dən sonra baş verən siyasi fikir ayrılıqlarının və Aİ-nin Britaniyanın hərbi-sənaye kompleksinə nəzarəti ələ keçirmək cəhdlərinin nəticəsidir.

Böyük Britaniya Avropanın ən iri hərbi güclərindən biridir və güclü donanma, elit hərbi hissələr və müasir texnologiyaya malikdir. Onun iştirakından məhrum olan SAFE proqramının potensialı ciddi şəkildə zəifləyəcək.

Avropa Komissiyasının SAFE proqramını yaratmaq planı real üstünlüklərdən daha çox təhlükələr doğurur. Aİ ilə NATO arasında koordinasiyanın pozulması, transatlantik tərəfdaşlığın zəifləməsi və Brüsselin özünü hərbi supergüc kimi təqdim etmək cəhdi strateji səhvdir.

Ukraynada davam edən müharibə və Rusiyadan gələn təhlükələrin artdığı bir vaxtda Avropa öz təhlükəsizliyini eurokratik ambisiyalara qurban verməyi gözə ala bilməz. Aİ üçün yeganə məntiqli strategiya NATO çərçivəsində mövqelərini gücləndirmək və müdafiə siyasətini ABŞ ilə koordinasiya etməkdir. Yalnız bu yanaşma Avropanın real təhlükəsizliyini təmin edəcək və Rusiyanın potensial təcavüzünün qarşısını alacaq.

Rusiya təhlükəsi və Avropanın həssas vəziyyəti

Rusiya iqtisadi zəifliyinə baxmayaraq, güclü nüvə arsenalına, böyük orduya və genişmiqyaslı kəşfiyyat imkanlarına malikdir. Moskva dəfələrlə böyük hərbi əməliyyatlar aparmaq qabiliyyətini nümayiş etdirib və hibrid müharibə, dezinformasiya taktikasından fəal istifadə edir.

NATO-nun güclü dəstəyi olmadan Avropa olduqca həssas vəziyyətə düşəcək. Yeni silahlı qüvvələrin yaradılması təkcə böyük maliyyə vəsaitləri deyil, həm də effektiv komandanlıq strukturu, logistik zəncir və operativ reaksiya sisteminin formalaşdırılması üçün uzun illər tələb edəcək. Bu zaman boşluğu isə böhran vəziyyətində həlledici amilə çevrilə bilər.

Tarix göstərir ki, Fransanın və Almaniyanın təhlükəsizlik məsələlərində müstəqil liderlik cəhdləri tez-tez faciəvi nəticələrə gətirib çıxarıb. ABŞ-ın iştirakı olmadan Avropa ordusu yaratmaq planları yalnız Kremlin öz ekspansiya planlarında uğur qazanacağına əminliyini artırar.

Aİ-nin siyasi motivləri: təsir uğrunda mübarizə, yoxsa strateji səhv?

SAFE təşəbbüsü: Aİ-nin geosiyasi iddiası, yoxsa Avropa üçün təhlükə?

Avropa Komissiyasının SAFE (Security Assistance for Europe - "Avropanın Təhlükəsizliyi üçün Yardım") adlı kollektiv təhlükəsizlik sisteminin yaradılması təşəbbüsü yalnız Rusiyadan gələn artan təhlükəyə strateji cavab deyil. Bu plan, eyni zamanda, ABŞ-ın NATO çərçivəsində müdafiə xərclərinin ədalətli bölüşdürülməsi ilə bağlı tələblərinə reaksiyadır. Lakin bu təşəbbüsün arxasında Avropanın təhlükəsizliyini zəiflədə və transatlantik tərəfdaşlığı poza biləcək ciddi siyasi və iqtisadi motivlər gizlənir.

ABŞ-ın təzyiqləri və Donald Trampın mövqeyi

SAFE proqramının yaradılması ideyası birbaşa olaraq ABŞ-ın, xüsusilə də keçmiş prezident Donald Trampın Avropalı müttəfiqlərin NATO qarşısında maliyyə öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsi ilə bağlı tənqidlərindən qaynaqlanır.

Donald Tramp prezidentliyi dövründə (2017-2021) NATO ölkələrinin müdafiə xərclərindəki disbalansı dəfələrlə vurğulamışdı. Onun sözlərinə görə, ABŞ həmin dövrdə Alyansın xərclərinin təxminən 70%-ni təmin edirdi, halbuki əksər Avropa ölkələri 2014-cü ildə Uels sammitində müəyyən edilmiş ÜDM-in 2%-ni müdafiəyə ayırmaq öhdəliyini yerinə yetirmirdi.

2023-cü ilə olan məlumata görə, NATO-ya üzv 31 ölkədən yalnız 11-i bu öhdəliyi yerinə yetirmişdi. Bunlar arasında ABŞ (ÜDM-in 3,49%-i), Böyük Britaniya (2,07%), Polşa (3,9%) və Baltikyanı ölkələr var idi. Eyni zamanda, Almaniya (1,57%), Fransa (1,9%) və İtaliya (1,46%) kimi Aİ-nin əsas iqtisadiyyatları hələ də bu normadan geri qalırdı.

Tramp dəfələrlə bəyan etmişdi ki, Avropa öz təhlükəsizliyinin məsuliyyətini daha çox üzərinə götürməsə, ABŞ NATO-dakı iştirakını azalda və ya Alyansdan tamamilə çıxa bilər. Bu ultimatum Aİ-də ciddi narahatlıq doğurdu və Brüsselin alternativ müdafiə sistemi yaratmaq cəhdini stimullaşdırdı.

Aİ-nin strategiyası: ambisiyalardan risklərə doğru

SAFE planı Avropa İttifaqının müdafiə məsələlərində müstəqilliyini nümayiş etdirmək cəhdi oldu. Lakin NATO ilə aydın koordinasiyanın olmaması bu layihəni olduqca riskli edir.

Aİ SAFE-ni müstəqil hərbi-siyasi blok kimi təqdim etməyə çalışsa da, əslində bu layihə bir sıra problemlərlə üzləşir:

Hərbi infrastrukturun çatışmazlığı. Analitiklərin qiymətləndirməsinə görə, tammiqyaslı komandanlıq məntəqələri şəbəkəsi, logistik bazalar və SAFE-in inteqrasiya olunmuş idarəetmə sisteminin yaradılması üçün ən azı 10 il və əlavə olaraq 200 milyard avro tələb olunur.
Zəif döyüş potensialı. Hazırda əksər Aİ ölkələrinin silahlı qüvvələri güclü ordu yaratmaq üçün kifayət deyil. 2023-cü ilə olan məlumata görə, Aİ-nin aparıcı ölkələrindən biri olan Almaniyanın ordusu cəmi 183 min hərbçidən ibarət idi və onların əhəmiyyətli hissəsi tam hərbi hazırlıq keçməmişdi. Fransanın silahlı qüvvələri 205 min nəfər təşkil edirdi, lakin əksər hərbi birləşmələr sülhməramlı missiyalarda iştirak üçün nəzərdə tutulmuşdu.
ABŞ-dan texnoloji asılılıq. Avropa silahlarının əhəmiyyətli hissəsi Amerika texnologiyaları əsasında istehsal olunur. Məsələn, Almaniyanın IRIS-T hava hücumundan müdafiə sistemi Amerika radar stansiyaları ilə inteqrasiya olunub, Fransanın "Rafale" qırıcı təyyarələri isə ABŞ istehsalı olan komponentlərlə təchiz edilib. NATO ilə əməkdaşlığın tam dayandırılması bu kontekstdə Avropa ordusunu böhran vəziyyətində iflic edə bilər.
Siyasi risklər və Qərbdə parçalanma təhlükəsi

Avropa Komissiyasının Böyük Britaniyanın yeni təhlükəsizlik paktı imzalamadığı halda SAFE proqramından kənarlaşdırılması təklifi xüsusilə narahatlıq doğurur. Bu addım təkcə SAFE-in potensialını zəiflətmir, həm də Aİ və Böyük Britaniya arasında siyasi gərginliyi artırmaq riski yaradır.

Brexit nəticəsində Aİ-ni tərk etməsinə baxmayaraq, Böyük Britaniya hələ də Avropanın ən güclü hərbi qüvvələrindən biridir. Britaniya ordusu 82 min nəfərdən ibarət quru qoşunlarına, iki aviadaşıyıcı gəmi - HMS Queen Elizabeth və HMS Prince of Wales-ə malikdir ki, bu da Londona dənizdə strateji üstünlük verir.

Londonsuz SAFE proqramı zəif qalacaq və yalnız Fransa və Almaniyadan asılı vəziyyətə düşəcək ki, bu ölkələr təkbaşına Avropanın təhlükəsizliyini təmin etmək imkanına malik deyillər.

İqtisadi amillər: Britaniya müdafiə şirkətlərinə təsiri

SAFE proqramı çərçivəsində nəzərdə tutulmuş 150 milyard avro məbləğində müqavilələrə Britaniya şirkətlərinin çıxışına imkan verilməməsi Aİ-nin mübahisəli qərarlarından biri oldu. Bu addım birbaşa olaraq Brexit-dən sonra Böyük Britaniyanın ərazi sularında balıq ovu hüquqları ilə bağlı köhnə fikir ayrılıqlarına bağlıdır. SAFE-in əsas təşviqatçılarından biri olan Fransa bu müdafiə layihəsindən Londona qarşı iqtisadi danışıqlarda təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışırdı.

Müdafiə məsələlərinin bu cür siyasiləşdirilməsi Avropa qitəsində sabitliyin pozulmasına səbəb ola bilər. Böyük Britaniya Polşa və Baltikyanı ölkələrlə yanaşı, Ukraynaya hərbi dəstək göstərən ən fəal iştirakçılardan biridir. Britaniya hərbi potensialının SAFE sistemindən kənarlaşdırılması onun döyüş qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədəcək.

Geosiyasi nəticələr

SAFE-in yaradılması Aİ və ABŞ arasında inamın sarsılması riski daşıyır ki, bu da Qərbin kollektiv təhlükəsizliyini zəiflədə bilər. Ukrayna ərazisində fəal döyüşlər aparan və hərbi xərclərini artıran Rusiya, Qərb müttəfiqləri arasında yaranacaq parçalanmanı öz aqressiv siyasətini gücləndirmək üçün fürsət kimi qəbul edə bilər.

2023-cü ildə Rusiyanın müdafiə xərcləri rekord həddə - 109 milyard dollara çatıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 67% artım deməkdir. Bu vəsaitlərin əsas hissəsi iriçaplı mərmilər, raket sistemləri və dronların kütləvi istehsalına yönəldilib. Belə təhlükə fonunda Avropa ABŞ və Böyük Britaniya ilə koordinasiyanı zəiflətməyi gözə ala bilməz.

SAFE proqramı əvvəlcə ABŞ-ın Avropanın kollektiv müdafiədə daha fəal iştirakına dair tələblərinə cavab olaraq nəzərdə tutulsa da, əslində bu layihə mühüm risklər daşıyır. NATO ilə koordinasiya olmadan muxtar müdafiə strukturunun yaradılması transatlantik tərəfdaşlığa zərbə vuraraq Avropanın təhlükəsizliyini ciddi təhdid altına qoyur. SAFE-in siyasiləşdirilməsi və Aİ-nin bu layihədən Böyük Britaniyaya iqtisadi təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə çalışması vəziyyəti daha da ağırlaşdırır.

Ukraynada davam edən müharibə və Rusiyadan gələn təhlükənin artması fonunda Aİ üçün yeganə məntiqli strategiya alternativ hərbi strukturlar yaratmaq deyil, mövcud NATO sistemini gücləndirməkdir. Yalnız ABŞ və Böyük Britaniya ilə koordinasiyalı fəaliyyət Avropanın real təhlükəsizliyini təmin edə və Moskvanın potensial təcavüzünün qarşısını ala bilər.

Kaya Kallasın açıqlamaları və ABŞ ilə gərginliyin artması

Aİ-nin xarici işlər üzrə ali nümayəndəsi Kaya Kallasın "ABŞ-ı azad dünyanın lideri rolunda əvəzləmək lazımdır" açıqlaması narahatlıq doğurur. Belə bəyanatlar Vaşinqtonla münasibətləri daha da gərginləşdirir ki, bu da Moskvanın maraqlarına xidmət edir.

Aİ ABŞ-ın əsas təhlükəsizlik təminatçısı rolunu təkbaşına əvəz edə biləcək gücdə deyil. Avropa silahlarının əhəmiyyətli hissəsi ya Amerika texnologiyaları əsasında istehsal olunur, ya da Amerika istehsalı olan komplektləşdirici hissələrdən asılıdır. Ukraynada baş verənlərə bənzər, bu əməkdaşlığın qısa müddətə dayandırılması belə, fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər.

Böyük Britaniya və Avropanın müdafiə siyasətindəki rolu

Britaniya ordusu Avropanın ən döyüş qabiliyyətli ordularından biri olaraq qalır və onun iştirakı olmadan qitədə effektiv müdafiə qüvvələrinin yaradılması qeyri-mümkün görünür. Lakin London Aİ-nin bürokratik strukturlarına tabe olmaq ehtimalını az görür, xüsusilə də siyasi məsələlərdə Brüsselə tabe olmaqdan imtina etdiyini nəzərə alsaq.

Böyük Britaniyanın baş naziri Kir Starmerin müdafiə məsələlərində Aİ ilə əlaqələri gücləndirmək planları ziddiyyətləri daha da artırır. Təhlükə ondadır ki, SAFE ilə inteqrasiya cəhdləri NATO ilə koordinasiyanın zəifləməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da kollektiv təhlükəsizliyi ciddi şəkildə sarsıdar.

SAFE proqramı: təhlükə realdır

Aİ-nin SAFE proqramı çərçivəsində müstəqil ordu yaratmaq cəhdi real üstünlüklərdən daha çox risklər daşıyır. ABŞ və NATO ilə möhkəm əməkdaşlıq olmadan Avropa ölkələri Rusiyadan gələn potensial təhlükə qarşısında zəif mövqedə qalacaq.

Brüsselin hərbi reallıqları nəzərə almadan geosiyasi arenada rol oynamaq cəhdi təkcə naiv deyil, həm də təhlükəlidir. Tarixi təcrübə göstərir ki, Avropada kollektiv təhlükəsizlik üçün yeganə etibarlı sistem Şimali Atlantika Alyansı olub və qalır.

Bu strukturun Avropa müstəqilliyi adı altında zəiflədilməsi təkcə Avropanın deyil, bütövlükdə Qərb dünyasının ağır nəticələrlə üzləşməsinə səbəb ola bilər.

Mövcud şəraitdə Aİ üçün ən məntiqli addım alternativ hərbi strukturlar yaratmaq deyil, NATO çərçivəsində öz mövqelərini gücləndirmək və ABŞ ilə əməkdaşlıq üçün yeni mexanizmlər hazırlamaqdır. Yalnız bu strategiya keçmişdə buraxılmış səhvlərin təkrarlanmasının qarşısını ala və Avropanı yeni təhdidlərdən qoruya bilər.

Milli.Az