Tramp marşrutunun keçəcəyi ərazidə müharibə təhlükəsi qalır

Bu, çətin görünə bilər, lakin Cənubi Qafqazda marşrutun bu tərk edilmiş hissəsi ABŞ prezidentinin vasitəçiliyi ilə sülhün simvolu kimi seçilib - Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu və ya TRIPP.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə BBC yazıb.
Britaniya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, ərazidə hara baxırsan kommunist qəhrəmanına ucaldılmış abidənin parçaları hər yerə səpələnib. Qadın heykəlinin isə bir qolu yoxdur.
Yerli jurnalist Marut Vanyan deyir:
“Biz “Sülh kəsişməsi”, “İpək Yolu” və ya “Zəngəzur dəhlizi” kimi tanınan Tramp marşrutu üzərində yaşayırıq. Ancaq indiyə qədər burada heç nə Amerikanı xatırlatmır”.
Qeyd olunur ki, bu, Donald Trampın iddia etdiyi “sonsuz münaqişələrdən” biridir, o, hərbi toqquşma vəziyyətini Ermənistan və onun uzun müddətdir düşməni olan Azərbaycan arasında razılaşma yolu ilə sona çatdıra bilib.
Plan Amerika şirkətlərinin iştirakını nəzərdə tutur. Ərazi onlara 99 illik müddətə müqavilə üzrə icarəyə veriləcək. İranla bütün sərhədi boyunca Ermənistan ərazisindən keçən 43 kilometrlik (26 mil) hissənin – Azərbaycanı onun Naxçıvan eksklavı ilə birləşdirən dəhlizin işlənməsi üçün.
Dəmir yolu, magistral və boru kəmərləri vəd edilir. Tramp bildirib ki, şirkətlər “külli miqdarda pul yatıracaq və bu, hər üç ölkəmizə iqtisadi fayda gətirəcək”.
Yerdə işin miqyası aydın olur: nəqliyyat əlaqəsi sıfırdan qurulmalı olacaq, lakin siyasi maneələr iqtisadi maneələrdən qat-qat ciddidir.
BBC daha sonra yazır:
Trampın müdaxiləsi Rusiyanın ənənəvi olaraq öz təsir dairəsi hesab etdiyi regionun geosiyasi tarazlığını dəyişə bilər. İrandakı sərt xətt tərəfdarları da təşvişə düşüb və layihəni əngəlləməklə hədələyirlər.
TRIPP layihəsi Ermənistan və Azərbaycan arasında ermənilərin məskunlaşdığı Azərbaycan ərazisi olan Qarabağa görə başlayan münaqişəyə son qoyulması üçün əsas element olub.
2023-cü ildə Azərbaycan mübahisəli bölgəyə nəzarəti bərpa edib.
Müharibədən sonra Ermənistanın cənubundakı Sünik vilayəti diqqət mərkəzinə düşüb və tezliklə iki ölkə arasında yeni münaqişə zonasına çevrilib.
Azərbaycan Ermənistandan bu ərazinin bir hissəsini Naxçıvana “dəhliz” kimi verməsini tələb edib. Rayon Zəngəzur kimi də tanınır və təklif “Zəngəzur dəhlizi” adlandırılıb.
Ermənistan bu tələbi rədd edəndə sərhəddə toqquşmalar başlayıb və çoxları yeni müharibədən qorxur. Lakin 2025-ci ilin avqustunda Tramp gözlənilmədən gərginliyi azaldıb.
O, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevi və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanı Ağ evə dəvət edərək, hər iki tərəfi qane edəcəyini iddia etdiyi həll yolunu təklif edib.
Gələcək “Tramp marşrutu” Azərbaycana “maneəsiz əlaqə”, Ermənistana isə “suverenliyə tam hörmət” vəd edir. Marşrut özəl Amerika şirkəti tərəfindən idarə olunacaq.
Hər iki lider Vaşinqton görüşünün regionlarına sülh gətirdiyini bəyan edib və Trampın müdaxiləsini dönüş nöqtəsi adlandırıblar. Lakin onların imzaladığı sənəddə bir neçə konkretlik olsa da, TRIPP-in tikintisi üçün vaxt qrafiki göstərilmir.
Onun sözlərinə görə, ABŞ-nın vasitəçiliyi Rusiyanın Cənubi Qafqazda mövqelərinin zəifləməsi səbəbindən mümkün olub.
Uzun illərdir ki, Kreml hazırda Amerika prezidentinin adını daşıyan bu marşrutu bərpa etməyə çalışır.
Gələcək marşrut üzrə “FSB” sərhədçilərinin yerləşdirilməsi ilə bağlı Moskvanın təklifi rədd edilsə də, Rusiya qoşunları Ermənistan-İran sərhədinin Trampın marşrutunun planlaşdırılan hissəsində hələ də patrul edir.
Sünik vilayəti həm də Ermənistan üçün mühüm nəqliyyat qovşağıdır: burada tez-tez iranlı iş adamları və yük maşınları görünür. İran tikinti şirkətləri gələcək TRIPP marşrutunu keçəcək ərazidə yeni körpü tikirlər. İslam Respublikası ilə Ermənistanı ayıran Araz çayı məhz marşrutun keçəcəyi gözlənilən xətdir.
ABŞ-nın İsrail və İran arasında müharibədə iştirakını nəzərə alsaq, Amerika və İran şirkətlərinin Ermənistan ərazisində necə birgə yaşayacağı bəlli deyil.
İranın Ali Rəhbərinin yüksək səviyyəli müşavirlərindən biri TRIPP-i “Donald Trampın muzdluları üçün qəbiristanlığa” çevirməklə hədələyib, lakin İran hökuməti özünü daha ehtiyatlı şəkildə ifadə edib.
Tehran hər iki Qafqaz ölkəsinin dostu və qonşusu olaraq qalır və Ermənistan İranı əmin edib ki, layihə onun maraqlarına heç bir təhlükə yaratmır.
Ermənistanın cənubunda Avropanın iştirakı da güclənir. Fransa bu yaxınlarda İrəvana silah tədarük etməyə başlayıb və Sünikdə konsulluq açıb. Regionda Avropa İttifaqının (Aİ) müşahidəçi missiyası fəaliyyət göstərir və Brüssel Trampın gələcək marşrutunu Rusiyadan yan keçərək Avropanı Mərkəzi Asiya və Çinlə birləşdirən “Orta dəhliz”in bir hissəsi kimi nəzərdən keçirir.
Türkiyə də Moskvanın zəifləməsinin yaratdığı vəziyyətdən yararlanmağa çalışır. Ankara Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılması üzrə danışıqlar aparır və Naxçıvan vasitəsilə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa əlaqə yarada biləcək TRIPP-ə dəstəyini ifadə edib.
Görünür, Ermənistan hökuməti bu qədər maraqların kəsişməsini qəbul edir. O, ölkəni bütün regional güclərin əməkdaşlıq edəcəyi “Dünyanın qovşağına” çevirmək istəyir.
“Deyirlər, hər şey yaxşı olacaq, milyardlarla avro investisiyalar, yeni yollar, İran, Amerika, Avropa, Türkiyə və Azərbaycanla ticarət olacaq”, - Marut Vanyan inamsızlıqla gülümsəyir.
Azərbaycanla Ermənistan arasında hələ də formal sülh müqaviləsi imzalanmayıb, amma bir şey aydındır: Vaşinqtonda keçirilən görüşdən sonra Ermənistan-Azərbaycan sərhədində bir dəfə də olsun atəş açılmayıb. Trampın müdaxiləsi illərdir yeni müharibə qorxusu ilə yaşayanlara ən azı müvəqqəti rahatlıq gətirdi.

Y. QACAR