Trampın Qrenlandiyaya hücumu dünyanın ən qısa müharibəsi olacaq

1951-ci ildə ABŞ Danimarka ilə müqavilə imzalayaraq Qrenlandiyanı hücumlardan qorumağa söz verdi. 74 il sonra isə təhlükə artıq Amerikanın özündən gəlir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu haqda Politico yazır.

Bu həftə ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp dünyanın ən böyük adası olan və Danimarka Krallığına aid Qrenlandiyanı hərbi güclə ilhaq etmək ehtimalını istisna etmədi və bu, Avropa ölkələrində sarsıntı yaratdı. Cəmi 57,000 nəfər əhalisi olan muxtar bölgə müzakirə obyektinə çevrildi. 

Tramp həmçinin ABŞ-ın Kanadanı və Panama Kanalını ələ keçirmək fikrini də irəli sürdü. Onun diqqəti uzun müddətdir ki, zəngin mineral və neft ehtiyatları ilə strateji əhəmiyyətə malik olan Qrenlandiya üzərində olub.

Döyüşün qalibi barədə çox da mübahisə yoxdur, lakin Danimarka hüquqi mübarizədən faydalanmağa çalışa bilər. Kopenhagen hüquqşünaslardan bu məsələləri soruşa bilər: Avropa İttifaqının Qrenlandiyanı müdafiə etmək üçün öhdəliyi varmı; NATO-nun ən böyük üzvü olan ABŞ-ın hücumuna qarşı ittifaqın birgə müdafiə tədbirləri tətbiq oluna bilərmi; və 1951-ci il müqaviləsi çərçivəsində Vaşinqton hansı öhdəliklər daşıyır?

ABŞ dünya üzrə ən böyük müdafiə büdcəsinə sahibdir və keçən il bu məqsədlə 948 milyard dollar xərcləyib. Ordusunda 1,3 milyon hərbçi var və onlardan bəziləri hazırda Qrenlandiyada yerləşdirilib. Danimarka isə ötən il müdafiəyə cəmi 9,9 milyard dollar xərcləmiş, ordusunda isə yalnız 17,000 əsgər var. Onun əsas yerüstü hərbi texnikasının əksəriyyəti isə Ukraynaya bağışlanıb.

Əgər Tramp həqiqətən Qrenlandiyanı zorla ilhaq etmək niyyətini həyata keçirsə, "bu dünyanın ən qısa müharibəsi olacaq, çünki Qrenlandiyada müdafiə qabiliyyəti yoxdur. Amerikalılar artıq oradadır", – deyə Danimarkanın Beynəlxalq Tədqiqatlar İnstitutunun baş tədqiqatçısı Ulrik Pram Qad bildirib.

Bəzi Danimarka sahil mühafizə gəmiləri Qrenlandiyanın cənub-şərqində fəaliyyət göstərir, lakin Danimarka mediası hədəflərə atəş açmaq üçün lazım olan proqram təminatının heç vaxt alınmadığını və quraşdırılmadığını qeyd edib.

Pram Qad Trampın niyyətlərinə təəccübünü gizlətməyib. "Bu, sadəcə bir nümayişdir? Yoxsa müttəfiqlər arasında hədə diplomatiyası? Tam olaraq bilmirik, lakin bu növbəti dörd il ərzində müşahidə edəcəyimiz tendensiya olacaq", – deyə o bildirib.

Yüksək vəzifəli şəxslər, o cümlədən Danimarkanın Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Lars Lokke Rasmussen və onun ABŞ-dakı həmkarı Entoni Blinken əvvəlcə Trampın bu açıqlamalarını ciddi qəbul etməyiblər.  

Lakin Danimarkanın Baş naziri Mette Frederiksen cümə axşamı partiya liderləri ilə məsələni müzakirə etmək üçün toplantı keçirib. Rasmussen isə əvvəlki laqeyd reaksiyasını yenidən gözdən keçirərək deyib: "Biz bunu çox ciddi qəbul edirik, lakin Ağ Evə doğru gedən bir prezidentlə söz davasını genişləndirmək niyyətində deyilik".

İlhaqa qarşı hazırlıqsız  

1951-ci il sazişi çərçivəsində ABŞ Danimarkanın potensial təcavüzkara qarşı özünü müdafiə edə bilmədiyini nəzərə alaraq, böyük Arktik adasına hücum halında onu qorumaq üçün hüquqi öhdəlik götürdü.

"Danimarka çox yaxşı bilir ki, öz-özünə Qrenlandiyanı heç kimdən müdafiə edə bilməz", – Kopenhagen Universitetinin Hərbi Araşdırmalar Mərkəzinin baş tədqiqatçısı Kristian Sobi Kristensen bildirib. Tramp zor tətbiq etməyə cəhd etsəydi, "sual yaranardı: [amerikalılar] kimlə döyüşəcək? Öz ordusu iləmi? Onlar artıq oradadır", – deyə o əlavə edib.

Soyuq Müharibədən sonra ABŞ ada üzərindəki hərbi mövcudluğunu əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb, lakin hələ də Pituffik kosmik bazasında erkən xəbərdarlıq radarı saxlanılır. Bu radar, Moskvanın buraxa biləcəyi nüvə başlıqlı raketlər daxil olmaqla, kosmik gəmiləri və ballistik raketləri izləmək üçün əsas vasitədir.

Bu arada Danimarka Silahlı Qüvvələri ABŞ-ın hücumuna müqavimət göstərə bilmək üçün nə təchizata, nə də təlimə malikdir. "Onlar adi sülh dövrü hərbi fəaliyyətlə məşğuldurlar", – Sobi Kristensen bildirib və Danimarkanın Qrenlandiya sularında müntəzəm olaraq dəniz patrul təyyarələri və gəmilər yerləşdirdiyini əlavə edib.

Keçən ilin dekabrında Danimarkanın müdafiə naziri Troels Lund Poulsen "iki ədəd uzunmənzilli pilotsuz uçuş aparatı, iki it qrup patrulu və iki yoxlama gəmisinin alınmasını təmin etmək” üçün çox milyardlıq müdafiə büdcəsi paketini elan etdi. Əlavə olaraq Nuuk şəhərindəki Arktika Komandanlığının heyətini genişləndirmək və Kangerlussuaq hava limanını F-35 döyüş təyyarələri üçün uyğunlaşdırmaq məqsəd qoyulmuşdu.  

Kral Danimarka Müdafiə Kollecinin dosenti Mark Jakobsenin sözlərinə görə, bu addım ABŞ-ın, o cümlədən Trampın birinci prezidentlik dövründə irəli sürdüyü tələblərə cavab olaraq atılmışdı.

Tramp 2019-cu ildə Qrenlandiyanı almaq ideyasını ilk dəfə irəli sürdüyü zaman "bu, ABŞ-ın Danimarkanın hərbi büdcəsinin daha çoxunu Qrenlandiyanın nəzarətinə xərcləməsi strategiyasının bir hissəsi idi", – deyə Jakobsen bildirib.

Qələm qılınca qarşı  

ABŞ ordusundan kiçik olmasına baxmayaraq, Kopenhagen Ukraynadakı müharibədən sonra müdafiə hazırlığını artırmağa ciddi yanaşan Avropa paytaxtlarından biridir.

Danimarka ötən il müdafiə xərclərinə ÜDM-in 2,37 faizini xərcləyib ki, bu da NATO-nun 2 faizlik hədəfindən yüksəkdir. Həmçinin F-16 təyyarələrini ABŞ istehsalı olan F-35 döyüş təyyarələri ilə əvəzləmək və hava müdafiə sistemləri əldə etmək planları var.   

Lakin Danimarka, eyni zamanda, öz hərbi arsenalını Ukraynaya artilleriya sistemləri və tanklar bağışlayaraq xeyli zəiflədib və hesab edib ki, ukraynalılardan fərqli olaraq, danimarkalılar təcavüzkar imperialist dövlətlə üzləşmirlər.

Buna baxmayaraq, bağışlanan hərbi avadanlıq Qrenlandiyanı ABŞ işğalından qorumaqda az faydalı olardı. "Orada yalnız hava və ya dəniz vasitəsilə müdafiə mümkündür. Quru döyüşləri Qrenlandiyada çox da mənasızdır", – deyə Kristian Sobi Kristensen bildirib.

Əgər Kopenhagen müqavimət göstərmək istəsəydi, hüquq qaydalarına əsaslanaraq Avropa İttifaqından kömək istəyə bilərdi.

Fransanın xarici işlər naziri Jan-Noel Barrot çərşənbə günü bildirib ki, Avropa İttifaqı torpağın ilhaq edilməsinə icazə verməz, lakin Kopenhagenin hərbi dəstək üçün faktiki olaraq İttifaqa arxalana biləcəyi bəlli deyil.  

Avropa Komissiyasının sözçüsü bu həftə jurnalistlərə bildirib ki, Qrenlandiyanın ABŞ tərəfindən işğalı halında Aİ müqaviləsinin 42(7)-ci maddəsindəki qarşılıqlı yardım şərti tətbiq olunacaq.

Bununla belə, Brüssel İdarəetmə Məktəbinin Təhlükəsizlik, Diplomatiya və Strateji Mərkəzindən Daniel Fiott yazır ki, "şərt real hərbi güc olmadıqda heç bir mənaya malik deyil".

NATO-nun digər üzvünə qarşı alyansın qarşılıqlı müdafiə bəndi olan 5-ci maddəsinin tətbiqi də qeyri-müəyyən olaraq qalır.

"Əsasən NATO üzvü olan bir dövlətin digər NATO üzvünün ərazisini ilhaq etməsi kimi bir vəziyyət yaranardı. Bu isə olduqca naməlum bir məkan olardı", – Avropa Xarici Münasibətlər Şurasının böyük siyasət üzrə əməkdaşı Aqate Demarais bildirib. "Bunu düşündükdə belə heç bir məntiq görmürük".

Alpər