Türkiyə İsrail dialoqu və Azərbaycanın rolu: Yeni regional reallıqlar

Türkiyə və İsrail arasında Suriya ilə bağlı artan gərginliyin qaynar münaqişəyə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün addım atan ölkələrdən biri də Azərbaycandır.

Bakıvaxtı.az-ın məlumatına görə, Ankara və Təl-Əviv rəsmiləri Suriyada münaqişənin gərginliyini azaltmaq üçün Bakının ev sahibliyi ilə görüşlər keçirirlər. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev iki ölkə arasında çox yaxşı münasibətlərin olduğunu və Türkiyə-İsrail münasibətlərinin normallaşması üçün bundan sonra da çalışacaqlarını bəyan edib.

Danışıqların gedişinə gəlincə, İlham Əliyev bildirib ki, Türkiyə ilə İsrail arasında ilk uğurlu barışığa müəyyən qədər Azərbaycan kömək etdi:

“Çünki indi iki ölkə arasında baş verənlər birinci böhran deyil. Bu, yaxın keçmişdə ikinci böhrandır. Birinci böhran zamanı biz ölkələrin yaxınlaşmasında fəal rol oynadı”’.

Mövzu ilə bağlı Bakıvaxtı.az-a danışan UDIAD-ın vitse-prezidenti Mehmet Gökhan Özçubukçu  bildirib ki, Azərbaycanda keçirilən Türkiyə-İsrail görüşü regional diplomatiya baxımından diqqətəlayiq bir inkişafdır. Onun sözlərinə görə, bu görüş təkcə iki ölkə arasındakı münasibətlər üçün deyil, həm də Qafqaz, Yaxın Şərq və hətta qlobal enerji balansı üçün vacibdir.

Müsahibimiz xatırladıb ki, Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlər son illərdə pisləşib:

“Xüsusilə 2010-cu ildə yaşanan “Mavi Mərmərə” böhranı iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin ən aşağı həddə çatmasına səbəb olub. Lakin son bir neçə ildə regional maraqların və yeni geosiyasi reallıqların təsiri altında münasibətlərdə normallaşma prosesi başlayıb. 2022 və 2023-cü illərdə qarşılıqlı səfirlərin təyin olunması, ticarət dövriyyəsinin artırılması, enerji məsələlərində əməkdaşlıq mesajları bu prosesin konkret addımları kimi qiymətləndirilib”.

UDIAD-ın vitse-prezidenti vurğulayıb ki, bu görüşün Azərbaycanda baş tutması özlüyündə strateji mesajdır. Həçsöhbətimiz qeyd edib ki, Azərbaycan Türkiyənin ən yaxın müttəfiqlərindən biridir, İsraillə müdafiə və enerji sahəsində əhəmiyyətli əməkdaşlığa malikdir və İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra regionda qüvvələr balansının dəyişdiyi bir vaxtda diplomatik təmasların simvolik və strateji aktoruna çevrilib:

“Ona görə də Azərbaycan bu iki ölkə üçün “ortaq zəmin” ola biləcək nadir ölkələrdən biridir. Bakı bu görüşdə təkcə ev sahibi kimi deyil, həm də vasitəçi kimi mövqe tutur. Türkiyə və İsrail ilə güclü əlaqələri sayəsində regional sülh və sabitlik üçün diplomatik etimad mühiti yaradıb. Bu hadisələr Azərbaycanın təkcə enerji və müdafiə sahəsində deyil, həm də diplomatiyada artan rolundan xəbər verir”.

Özçubukçu deyib ki, görüşlər Suriyada arzuolunmaz hadisələrin qarşısının alınması və regionda sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə keçirilir. Səlahiyyətlilər bu mexanizmin yaradılması istiqamətində səylərin davam etdiriləcəyini bildirir:

“Milli Müdafiə Nazirliyi görüşlə bağlı açıqlama verərək bildirib ki, İsrailin İordan çayının qərb sahilində qeyri-qanuni məskunlaşma fəaliyyətini davam etdirməsi və bölgə ölkələrinə hücumlarını dayandırmaması bölgənin sabitliyinə və sülhünə xələl gətirir. Suriyanın ərazi bütövlüyünə zərər vurmaq, təxribat xarakterli hücumlarını davam etdirən İsrail, öz təhlükəsizliyini və sabitliyini pozmaq üçün İsrailin bu nizam-intizamı mümkün qədər tez bir zamanda dayandırması və regional təhlükəsizliyin bərqərar olması üçün buna son qoymalıdır. onun ekspansionist və işğalçı mövqeyi və beynəlxalq ictimaiyyət bu qanunsuzluğun qarşısını almaq üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidir’’.

Mehmet Gökhan Özçubukçu: Bu görüş regional praqmatizmin və geosiyasi çevikliyin nümayişidir

Ekspert vurğulayıb ki, Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi danışıqların bəlkə də ən böyük qazancı Türkiyə ilə İsrail arasında rabitə kanallarının açılmasıdır:

“Bu cür diplomatik təmasların Suriyada idarə olunan sabitləşmə prosesinə töhfə verməsi, Türkiyənin həm İsrail, həm də ərəb dünyası ilə balanslaşdırma siyasətini gücləndirməsi, Təl-Əvivin təhlükəsizlik narahatlıqlarına dolayı həll yolları təqdim etməsi və Dəməşqə yeni administrasiyaya ən azı öz mövqeyini izah etmək imkanı verməsi də vacibdir. Türkiyə Fələstin məsələsində həssas olmağa davam edir və danışıqlarda bu məsələni açıq şəkildə gündəmə gətirir. İsrail isə təhlükəsizlik yönümlü yanaşmasını davam etdirir, lakin bu görüş tərəflərə fikir ayrılıqlarını idarə etmək üçün diplomatik nəzakət və strateji dildən istifadə etməyə imkan verir”.

Azərbaycanın bu danışıqlarda passiv ev sahibi kimi deyil, aktiv strateji tarazlıq elementi kimi rolu da üçtərəfli diplomatik əlaqələrin qurulması baxımından mühüm hadisədir. Danışıqlar həm də Türkiyə-İsrail-Azərbaycan oxu boyunca bölgədə yeni diplomatik arxitekturanın yaradılması baxımından mühüm inkişaf olacaq. Azərbaycan enerji və müdafiə baxımından inteqrasiya mərkəzi olaraq Türkiyə və İsrailin maraqlarını texniki səviyyədə bir araya gətirir. Bu proses Türkiyə və Azərbaycanın Yaxın Şərqdə, xüsusilə Suriyada birgə hərəkət etməsi üçün də vacibdir.

Bakıda keçirilən Türkiyə-İsrail görüşü təkcə münasibətləri normallaşdırmaqdan ibarət deyil. Onun sözlərinə görə. bu görüş regional praqmatizmin və geosiyasi çevikliyin nümayişidir. Bundan əlavə, bu, enerji, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində yeni tərəfdaşlıq zəmininin yaradılması baxımından mühüm inkişafdır. Azərbaycan isə bu prosesdə təkcə ev sahibi deyil, həm də fəal aktyor kimi yeni rolunu möhkəmləndirib.

“Önümüzdəki dövrdə ticarətdən texnologiyaya, təhlükəsizlikdən diplomatiyaya qədər bir çox sahədə bu proseslərin institusional çərçivədə necə yerləşdiriləcəyinin müzakirəsi də strateji hədəflərin müəyyənləşdirilməsinə töhfə verəcək”, - deyə Mehmet Gökhan Özçubukçu qeyd edib.

Murad Məmmədli