Türkiyə Ukraynaya görə Rusiyanı itirməyə razıdırmı?

Donald Trampın Rusiya ilə birbaşa danışıqları və Ukrayna münaqişəsinin həlli şərtləri ilə bağlı fikirləri Köhnə Dünyada güclü emosiyalara səbəb olur - Budapeşt və Bratislavada tam zövq, İtaliyada rahat nəfəsalma, Almaniyada ümidsizlik, Fransa və Böyük Britaniyada isə qəzəb.

Keir Starmer, Emmanuel Makron, Ursula von der Leyen və Fridrix Merz başda olmaqla, Avropa elitasının “şahin təbəqəsi” Trampla bağlı hər cür yol axtarır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Digər tərəfdən, onlar Ağ evin getdikcə daha çox ekstravaqant planları ucbatından genişlənən Avropa təhlükəsizliyində dəliyi yamamaq üçün hər cür tədbirlərə əl atırlar. Onlar Amerika qoşunlarının mövcudluğu üçün ödənişlərin artırılmasından tutmuş onların Almaniya, Belçika, İspaniya, İtaliya, Polşa, Baltikyanı ölkələr, Böyük Britaniya və Balkanlardan qismən çıxarılmasına qədər dəyişir.
800 milyard avronun “sağılması” və Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin maliyyələşdirilməsi ilə yanaşı, Avropanın müdafiə qabiliyyətinin artırılması üsullarından biri də Türkiyənin bu işə cəlb edilməsidir. Onlar bu yolda ilk addımı Londonda keçirilən sammitdə atıb, burada Böyük Britaniya liderlik edir. Londonun bu məsələdə böyük təcrübəsi var. Rəsmi səviyyədə o, Ankara ilə münasibətləri “strateji tərəfdaşlıq” kimi dəyərləndirir.
Çox vaxt qitə ilə ziddiyyət təşkil edən bir çox məsələlərdə İngiltərə həmişə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanı sakitləşdirməyə çalışıb. Məsələn, 2016-cı ildə yeni seçilmiş baş nazir Tereza Mey çevriliş cəhdini açıq şəkildə pisləyən demək olar ki, yeganə Qərb lideri idi.
Avropa İttifaqının (Aİ) bir hissəsi olaraq ingilislər həmişə Türkiyənin Avropaya inteqrasiyası üçün fəal lobbiçilik ediblər. Böyük Britaniya Aİ-dən çıxdıqdan sonra onunla azad ticarət sazişi imzalayaraq əlaqələrini gücləndirib. London və Ankara öz saatlarını daim Ukraynaya görə sinxronlaşdır və "Krım platforması"nın yaradılması təşəbbüsünü irəli sürürlər.
Britaniya hazırda Aİ-də deyil, lakin “Tramp faktoru” ənənəvi olaraq daha çox Brüssel yönümlü Lüyboriist Partiyasını qitə ilə həmrəyliyini vurğulamağa məcbur edir.
Britaniya iki kresloda oturmağa çalışır. Avropa İttifaqı ilə əlaqələri inkişaf etdirərkən o, Şimali Atlantika Alyansındakı ABŞ-nın “sevimli arvadı” kimi imtiyazlı mövqeyini itirmək istəmir.
Üstəlik, Rusiyaya qarşı birləşən Avropa çərçivəsində ingilislər iki sammitdə sakitləşməyən və martın 11-də Ciddədə ABŞ və Ukrayna nümayəndə heyətlərinin danışıqları günü Qərb ölkələrinin, o cümlədən Böyük Britaniya və Türkiyənin baş qərargahlarının rəhbərləri ilə təcili toplantı keçirən Makronla rəqabəti yaşayacaq.
Belə bir vaxtda polyaklar Brüssel və Ankara arasında vasitəçi rolunu oynamağa qərar veriblər. Martın 12-də cənab Donald Tusk prezidenti görmək üçün Türkiyə paytaxtına gəlib. Həmsöhbətlər Ukraynadakı vəziyyəti, onun Avropa təhlükəsizliyinə təsirini və hər iki məsələnin həllində Türkiyənin strateji əhəmiyyətini müzakirə etmək istəyiblər.
Bir sözlə, Polşa prezidenti türkiyəli həmkarının yanına gəlib, ondan polyakların planı ilə getməyən Ukrayna nizamlanmasına, eləcə də Atlantikanın o tayında səhlənkarlıqla rəftar olunmağa başlayan Avropa müdafiə sisteminin yenidən qurulmasına “qarışmağı” xahiş edib.
Tusk birgə mətbuat konfransında deyib: “Mən prezident Ərdoğana aydın təklif etmişəm ki, Türkiyə bütün regionumuzda sabitlik və təhlükəsizliyə zəmanət verərək, [Ukraynada] sülh prosesi üçün mümkün qədər birgə məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidir”.
Ukrayna yolunda Polşanın türklərə ehtiyacı var. Varşava Ukraynada sülhməramlı qüvvələri görmək istəyir, Pentaqon olmadan bunu etməkdən qorxur. Amma NATO-da ikinci olan 350 minlik türk ordusunun razılığı ilə Tusk daha inamlı addımlar ata bilər.
Türkiyənin Avropa təhlükəsizliyinin yeni konfiqurasiyasında iştirakı hələ də qeyri-müəyyəndir. Ondan konkret nə istədikləri bəlli deyil: Litvada “Bayraktar” pilotsuz uçan aparatların yerləşdirilməsi, yoxsa Bolqarıstana kontingentin göndərilməsi?
Şərq ölkələrinin ən yaxşı ənənələrində polyaklar açıq sövdələşmələrlə məşğuldurlar və Avropanın təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsindən danışaraq, Trampı Ramşteyndən Varşava və ya Qdansk yaxınlığındakı bombardmançıları və piyadaları köçürməyə məcbur etməyə çalışırlar. Amma əgər amerikalılar bundan imtina etsələr və öz Avropa kontingentini dağıtmağa başlasalar, türklər də polyakları əvəz edəcəklər.
Bəs bu, Ərdoğana niyə lazımdır? Çünki o, heç vaxt köməyə ehtiyacı olan birindən əhəmiyyətli xərac almaq fürsətini əldən verməz. Xüsusilə avropalılara gəldikdə.
Axı Türkiyə prezidenti artıq neçə ildir ki, onlarla baş sındırır. Onlar ya onun nazirlərinə Hollandiya və Almaniyada kampaniyalar aparmağa icazə vermir, ya da Avropaya inteqrasiyanı ləngitməklə hədələyir, ya da kürd yaraqlılarına qarşı müharibə üçün bəzi sanksiyalar tətbiq edirlər.
Tusk Ərdoğanın fikrini oxuyan kimi, bu sözləri deyib: “Ümid edirik ki, Türkiyənin Avropa İttifaqına daxil olması prosesi real və hiss olunan bir prosesə çevriləcək. Biz bu mövzuda Türkiyəni hər zaman dəstəkləmişik və bundan sonra da dəstəkləyəcəyik”.
Bu cür bəyanatlar müəyyən mənada bəzi ittifaqlara üzvlükdən də vacib olan tanınma və hörmət kimi qəbul edilir. Aİ-nin Rusiya ilə ticarət müharibəsini davam etdirməyə hazır olduğunu nəzərə alsaq, türklər hələ yüz dəfə düşünməlidirlər: Brüsseldən gələn müvəqqəti “xeyir” naminə belə bir əsas tərəfdaşı itirmək sərfəlidirmi?
Tusk əmin edib ki, Polşa şirkətləri “müdafiə və müdafiə sənayesi sahəsində türk tərəfdaşlarımızla birgə işləməyə hazırdır”. İki prezidentin hansı layihələri müzakirə etdiyi hələlik məlum deyil, lakin Tusk səfərini “tarixi irəliləyiş” adlandırıb.
Yeni Polşa-Litva Birliyinin ambisiyaları təkcə Avropa ilə məhdudlaşmır. O, Türkiyənin daha güclü olduğu yerdə iş görmək istəyir. Məsələn, Suriyanın bərpasında iştirak etmək.
Tarixi anın ruhunu hiss edən və Aİ-yə qoşulmağın az qala qeyri-mümkün olduğunu başa düşən Ərdoğan qonağı ilə birgə oynamaq qərarına gəlib. Həm də indi - Polşa Aİ Şurasına sədrlik edir. Tam üzvlük Ankaranın “strateji hədəfi” olaraq qalır, Ərdoğan deyir və daha sonra vacib bir məqamı qeyd edir: buna Türkiyə yox, Aİ-nin özü lazımdır.
O deyir ki, Avropa İttifaqı aktuallığını və gücünü itirməsinin qarşısını almaq istəyirsə, bunu ancaq Türkiyənin tam üzvlüyü ilə edə bilər. Bu arqumentin Avropa Komissiyası, Avropa Şurası və Avropa Parlamentində inhisarlarını itirməkdən qorxaraq illərdir müsəlman ölkəsinin Avropaya inteqrasiyasını ləngidən Paris, Brüssel və Berlində cavab tapıb-tapmayacağı ritorik sualdır.
2022-ci ildə İstanbul danışıqları zamanı Dmitri Medvedev Türkiyənin Avrointeqrasiya prosesini kifayət qədər aydın şəkildə təsvir edib. O, Rusiyanın keçmiş baş naziri Viktor Çernomırdinin Ukraynanın Aİ-yə nə vaxt qoşulacağı sualına “Türkiyədən dərhal sonra” cavabını xatırladıb. “Bəs Türkiyə nə vaxt olacaq?” “Türkiyə? Heç vaxt..."
Əgər Aİ Türkiyəyə qapılarını açmasa, o zaman Ankaradan Ukraynanı dəstəkləmək və Avropanı Rusiyadan “qorumaq” üçün hər hansı cəsarətli addım gözləmək çox sadəlövhlük olardı. Bəli, Türkiyə Avropanın təhlükəsizliyinə töhfə verməyə hazır olduğundan danışır, lakin hansı üsullarla və nə dərəcədə heç bir açıqlama vermir.
Türkiyə hər hansı anti-Rusiya təlimlərində və ya hətta Latviya və ya Moldova ilə bağlı mümkün toqquşmalarda iştirak edəcəkmi?
2015-ci ildə Suriya səmasında “Su-24”-ün vurulması ilə əlaqədar Rusiya-Türkiyə münasibətlərinin kəskinləşməsi zamanı NATO onun müdafiəsinə qalxmadı.
Bundan başqa, Rusiya ilə çoxlu ciddi uzunmüddətli layihələrimiz var: Akkuyu Atom Elektrik Stansiyası, “Türk axını” qaz kəməri, irimiqyaslı ticarət və s. Türkiyənin böhranlı iqtisadiyyatı onların rifahını riskə atmaq istəmir.
Əgər Polşa və İngiltərə Türkiyənin Avropa sülhməramlı əməliyyatında qeyd-şərtsiz iştirakını gözləyirsə, o zaman Türkiyə yalnız ABŞ və Rusiyadakı maraqlarına uyğun hərəkət edəcək.
Artıq bir sıra türkiyəli ekspertlər sülhməramlılar mövzusunda çıxış ediblər və bu cür tədbirlərin BMT Təhlükəsizlik Şurası səviyyəsində təsdiqlənməsini tələb etməsi ilə razılaşıblar. Ankara üçün Varşavadan fərqli olaraq, Ukrayna məsələsində daha incə və obyektiv olmaq xüsusilə vacibdir.
Y. QACAR