Türkiyəli politoloq: “ABŞ yaratdığı qlobal nizamı indi öz siyasəti ilə dağıdır”

“Fələstinlilərin Qəzzanı tərk etməsi real görünmür, çünki onlar bu torpaqlarda yüz illərdir yaşayırlar. Qəzza onlar üçün sadəcə bir əmlak deyil, vətəndir. Bu torpaq uğrunda minlərlə, on minlərlə şəhid verilib, burada onların babalarının, əcdadlarının məzarları var, üzərinə qan tökülüb. Buna görə də, Qəzza sakinlərinin bu torpaqları asanlıqla tərk etməyə razı olacağı inandırıcı deyil”

Bunu Moderator.az-a açıqlamasında türkiyəli politoloq Hüsamettin İnanç deyib.

Türkiyəli politoloqun sözlərinə görə, fələstinlilərin  İordaniyaya və ya Misirə göndərilməsi planı da məntiqli görünmür:

“Çünki bu ölkələr həm iqtisadi cəhətdən olduqca zəifdir, həm də belə bir miqrasiyanı qəbul etmək imkanları məhduddur. Çünki İordaniya bir krallıqdır, Misir isə avtoritar rejim tərəfindən idarə olunur. Bu ölkələrin idarəçiləri xalqın iradəsinə baxmayaraq qərar verən şəxslərdir. Fələstinlilər gələcəkdə öz azadlıqları uğrunda mübarizə aparmaq, etirazlar keçirmək və ya İsrailə və ABŞ-a qarşı sərt mövqe nümayiş etdirmək istəsələr, bu ölkələrin hakimiyyətləri ciddi çətinliklərlə üzləşəcək. Çünki İordaniya və Misir xalqları fələstinlilərin yanındadır, lakin onların hakimiyyətləri ABŞ və İsraillə müttəfiqlik edirlər. Bu da həmin dövlətlər daxilində ciddi bölünmələrə səbəb ola bilər. Bütün bu səbəblərdən dolayı bu planın həyata keçirilmə ehtimalı olduqca zəif görünür. Əgər belə bir ssenari gerçəkləşsə, Türkiyə nə edəcək sualına gəldikdə, bununla bağlı konkret addımların necə olacağını proqnozlaşdırmaq çətindir”

Politoloq diqqətə çatdırıb ki, Türkiyə hazırda İraqda mühüm inkişaf yolu layihəsi üzərində çalışır:

 “Bu layihəyə əsasən, Faw (Fav) limanından Türkiyəyə və oradan Avropaya uzanan quru ticarət yolu planlaşdırılır. Bu yol, region üçün mühüm bir tranzit marşrutu olacaq. Digər tərəfdən, ABŞ, Hindistan və Körfəz ölkələrinin də İsrail və Cənubi Kipr üzərindən keçən bir tranzit yolu yaratmaq planı var. Əgər Qəzzadə genişmiqyaslı işğal və ilhaq baş verərsə, bu, Hindistanın tranzit yolunun daha da güclənməsinə şərait yaradacaq və İsrailin “Davud koridoru” adlandırdığı ticarət yolunun formalaşması üçün böyük imkan açacaq. Bu isə Türkiyə üçün ciddi iqtisadi və strateji çətinliklər yarada bilər. Bundan əlavə, 2003-cü ildən bəri, xüsusilə son illərdə, Şərqi Aralıq dənizində enerji ehtiyatları uğrunda güclü mübarizə gedir. Türkiyə bu sahədə ciddi addımlar atıb və 2019-cu ildə Liviyanın qanuni hökuməti ilə razılaşmalar imzalayaraq, Liviya sahillərində qazıntı və kəşfiyyat işlərinə girişib. Bu prosesdə Türkiyə həm Haftar qüvvələrinə, həm də Rusiyanın Liviyadakı təsirinə qarşı mübarizə aparıb. Eyni zamanda, Türkiyə "Mavi Vatan" doktrinasını irəli sürərək, Şərqi Aralıq dənizində öz maraqlarını qorumağa çalışıb. Ancaq hazırkı vəziyyətdə İsrail və ABŞ-ın Cənubi Kiprlə birlikdə atdığı addımlar Türkiyə üçün ciddi risklər yaradır. Xüsusilə, Qəzzədə baş verə biləcək işğal və ilhaq, ABŞ və İsrailin Şərqi Aralıq dənizində Türkiyənin təsirini zəiflətməsinə imkan verəcək. Burada trilyonlarla dollar dəyərində hidrokarbon ehtiyatları var və bu resursların Türkiyənin haqlı payını almasına mane ola biləcəyi ehtimal edilir. Bundan başqa, ABŞ-ın Afrikada strateji mövqelərini gücləndirməsi də Türkiyənin regional maraqlarına zərbə vura bilər”.

H.İnanç xatırladıb ki, son illərdə Fransa və ABŞ Afrika torpaqlarından çıxarıldıqdan sonra onların yerini Rusiya, Çin və Türkiyə tutub. Lakin Qəzzadaki mövcud vəziyyət bu güc balansına ciddi təsir göstərə bilər:

“Hazırda həm Qara dənizdə, həm də Qvineya körfəzində gərginlik artır. Xüsusilə, Ukraynanın cənubdan mühasirəyə alınması ehtimalı var ki, bu da həm Türkiyə, həm də Rusiya üçün strateji çətinliklər yarada bilər. Qara dəniz indiyə qədər Rusiya və Türkiyə arasında tarazlıq saxlanılan və hər iki ölkənin təsir dairəsində olan bir region hesab olunurdu. Lakin son hadisələr bu bölgədə yeni güc mərkəzlərinin yaranmasına və Türkiyə ilə Rusiyanın maraqlarının toqquşmasına səbəb ola bilər. Bu isə Qafqaz, Balkanlar və Anadolu coğrafiyasına da təsirsiz ötüşməyəcək. Digər tərəfdən, Türkiyə cənubdan da təzyiqlərlə üzləşir. Suriyanın şimalında PKK/YPG terror təşkilatının varlığı və ABŞ-ın onlara dəstəyi Türkiyə üçün ən ciddi milli təhlükəsizlik məsələlərindən biridir. Qəzzadaki hadisələr və ABŞ-ın regionda atacağı addımlar bu problemin daha da dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Bütün bu təzyiqlərə qarşı Türkiyə öz təhlükəsizliyini təmin etmək və regional güc balansını qorumaq üçün yeni ittifaqlar qurmağa başlayıb. Bu çərçivədə Türkiyə həm regionda, həm də beynəlxalq səviyyədə öz mövqeyini gücləndirmək üçün müxtəlif diplomatik və hərbi strategiyalar həyata keçirir. Suriya, İraq, İordaniya və Türkiyə birlikdə əks-terror mübarizəsi üçün bir koalisiya qurublar. Bu təşəbbüs, xüsusilə, ABŞ-ın Suriyadakı hərbi mövcudluğunu və PKK-nın bölgədəki varlığını zəiflətməyə yönəlmiş bir addım kimi qiymətləndirilə bilər. Məqsəd, ABŞ-ın bölgədəki təsirini azaltmaqdır”.

Politoloq son dövrdə dünya nizamında ciddi dəyişikliklərin müşahidə edildiyini vurğulayıb:

“Xüsusilə, Donald Trampın hakimiyyətə gəldiyi dövrdən etibarən ABŞ-ın Qrenlandiya, Kanada, Panama və hətta Qəzzə ilə bağlı atdığı addımlar, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra formalaşmış beynəlxalq sistemin tənəzzülə uğradığını göstərir. Başqa sözlə, ABŞ özü yaratdığı qlobal nizamı indi öz siyasəti ilə dağıdır. Bu proses Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) başda olmaqla beynəlxalq qurumların nüfuzunun azalmasına, onların funksional əhəmiyyətini itirməsinə gətirib çıxarır. Beləliklə, dünya daha xaotik, daha qeyri-sabit və daha təhlükəli bir məkana çevrilməkdədir. Bu vəziyyət, təəssüf ki, yeni münaqişələrə və potensial müharibələrə zəmin yaradır. Mövcud geosiyasi proseslər, Üçüncü Dünya Müharibəsinin ehtimalını artırır və bu da qlobal təhlükəsizliyə ciddi təhdidlər doğurur”.

Mehin Mehmanqızı