Yazanlar və danışanlar

"Mingəçevir işıqları" qəzeti yoluma işıq saldı və mən mətbuata gəldim. Mənim mətbuat tarixçəm bir az qəlizdir, çətindir, amma cəmi-cümlətanı maraqlı və beyin mərkəzli olmağa canatmadır. 

"Press-fakt" adlı layihəm tarixin o üzündə qaldı, bitmədi, bitə bilmədi, tükəndi. Səbəblər isə yüzlərcə, minlərcədir... 

Heç bilmirəm, sizə necə izah edim ki, beyin mərkəzli mətbuat nədir? Əslində, ideologiyanın çətirindən qaçmağa çalışan mətbuat beyin mərkəzli mətbuatdır. Ustadımız Həsən bəy Zərdabi "Əkinçi"də bunu etməyə çalışırdı. Amma bütün işıqlı layihələr kimi, "Əkinçi" də yarımçıq qaldı, Həsən bəy də çarəsizlikdən tükəndi. 

İndi isə biz onun işığından çıxa bilmirik. Daha doğrusu, çıxmaq istəmirik. Heç çıxmağa da hacət yoxdur. Niyə çıxaq ki? Ənənə, məktəb, irs, tarix çox yaxşı varidatdır. Yaxşı ki, "Əkinçi"nin işığı hələ də ağlımızda yanır. Amma "çevir tatı, vur tatı", onu misal gətirib təsəlli tapdıqca "Əkinçi" bizdən daha da uzaqlaşır. Adını, hətta brendini bəzən elə adamlar istifadə edir ki, nə dillənməyə söz tapırsan, nə susub durmağa yer... 

Elə "Əkinçi"nin adını çəkə-çəkə bir çox "klassik jurnalistlər" yeni nəsil media yaratmaq istəyənlərin gününü qara edib. Bəlkə də, bilmirlər, yaxud boyunlarına almaq istəmirlər ki, bundan sonra, o dediyiniz mətbuat olmayacaq. O mətbuat tarixdə qaldı, yerini, anlamını, missiyasını, peşə indeksini dəyişdi. Bir çox dəyərli "qələm" dostum hələ də donquldanmaqdan, "jurnalistika" belə gəldi, "peşəkarlıq" elə getdi, qələm klaviaturaya döndü deməkdən usanmır. 

Lakin, şanlı mətbuatımızın ənənələri üzərində yeni media yaratmaq mümkündür. Buna da aman, zaman və məkan vermək lazımdır... Hara baxırsan, kimi dindirirsən, bilən də, bilməyən də, hansı əyyamdasa məqalələr yazıb, müsahibələr götürüb, bir sözlə, mətbuatda işləyib, qonorar alıb, "qələm çalıb, ad çıxarıb", di gəl, az qala özünü Həsən bəy Zərdabinin davamçısı sayır, deyir, amandır, qoymayın, mətbuat ölür. Ölən isə dünəndən ölüb. Üstəlik, yeni nəslə yol göstərir: onu eləmə, bunu eləmə, filankəs belə gəldi, bəhmənkəs elə getdi, ay qoymayın, media bərbad gündədir, filan... 

Əcəba, nə edək? Bizə lütf et, hələ də yaza bilirsənsə, get yazını yaz, "jurnalist"lə (müəlliflə!) medianı qarışdırma. Sən vur-tut MÜƏLLİFsən, MƏTBUATsan! Yəni, MƏTNsən, yazısan, yazılısan və bacarsan, kontent yaradansan. Sənin MEDİAya, məsələn, TV, radio, SMM-ə dolayı dəxlin var, müasir mediada dominant ola bilməzsən. İşdir, nə vaxt səndən soruşsalar, bu gün ayın neçəsidir, onda bir neçə kəlmə ilə yazarsan, çünki mətbuat, media sənayedir, yaza bilmək isə ayrıca fərəhdir! Ayrı cür olur, yaza bilməyin feyzi, işığı, yaraşığı...

Yeri gəlmişkən, yaza bilmək, yazı ilə düşünmək danışa bilməkliyin üstündə dayanan beyin hadisəsidir. Çarlz Darvin təkamül prosesinin dərinliyi qarşısında təəccüblənərkən onun təkamül barədə qeydlərini oxuyan bir rahib Darvinə məktub yazaraq başa salmağa çalışırdı ki, biz də kilsədə Tanrının işlərinə mat-məəttəl qalmışıq, amma nə yaxşı ki, siz onun sirlərini çözmək üçün bu qədər dərinlərə baş vurub bizi Onun böyüklüyü  qarşısında daha da heyrəntləndirməyə çalışmısınız... 

Yaza bilmək hadisədir. Xüsusilə, yazı təfəkkürlü düşünmək, öz hiss və həyəcanını, ünsiyyətini ikicə kəlmə ilə, bircə sətirlə ifadə etmək işıqdır. Artıq yazı dövrü, yazan adam dövrü tarixə qovuşur. Müəllif mətnləri ciddi təhdid altındadır. Mədəniyyətin təkamülü onu hara aparacaq, bilmirik. Beyin mərkəzli istənilən layihə də yuxarıda deməyə çalışdığım kimi, yazılı düşünməkdən keçir. Hələlik başqa mexanizmlər, alqoritmlər və dərinliklər yoxdur. Danışanlara isə yol verin, getsinlər, irəlidə onları da başqa dövr gözləyir... 

Hə, onu da deyim, son dövrlər, beyin hadisələrini öyrənən sahələr arasında neyrolinqvistika ən çox araşdırılan hadisələrdən, istiqamatlərdən biridir. Onun içində isə yazı... Bu sahənin nüfuzlu alimləri deyirlər ki, yazı fenomendir, fərqli bucaqdır, daha doğrusu, qaranlıq beyin labirintlərində tamamən başqa bucaqdan düşən işıqdır... Bayramınız mübarək, yaza bilənlər! Danışa bilənlərin işinə qarışmayın...

Məqsəd Nur