Yeni dünyanın kodları

Süni intellekt: insan zəkasının sərhədində

Artıq XXI əsrin üçüncü onilliyi də yaralanıb. Bu dövrdə texnologiya sahəsində baş verən yeniliklər bəşəriyyətin düşüncə tərzini, əmək münasibətlərini, təhsil modelini və hətta mənəvi dünyagörüşünü köklü şəkildə dəyişməkdədir. Bu yeniləşmənin lokomotivi isə süni intellektdir.

Süni intellekt – yəni insan zəkasının kompüterlər vasitəsilə təqlidi – artıq sadəcə elmi-fantastik romanların və filmlərin predmeti deyil. O, həyatımızın bütün sahələrinə daxil olub: səhiyyədən təhsilə, kənd təsərrüfatından hərbi sahəyə qədər. Bir çox ölkələr bu texnologiyanı milli strateji prioritetə çevirib, onun inkişafı və tətbiqi üçün milyardlarla vəsait ayırır.

Ənənəvi anlamda süni intellekt maşının müəyyən qərarlar verə bilmə qabiliyyətidir. Amma bugünkü reallıq bu anlayışı daha da genişləndirir: artıq süni intellekt düşünür, yaradır, hətta insanı emosional səviyyədə anlayır. Bu isə həm imkanlar, həm də təhlükələr deməkdir.

Məsələnin etik tərəfi də müzakirə predmetidir. Məsələn, süni intellektin hüquqi statusu necə müəyyən olunmalıdır? O, hansı hallarda cavabdeh hesab oluna bilər? Ya da, yaradıcı sənət sahəsində süni intellektin “müəllifliyi” tanınmalıdırmı? Bu suallar artıq dünyanın aparıcı məhkəmə və akademik dairələrini məşğul edir.

Təhlükəsizlik məsələləri də diqqətdən yayınmır. Süni intellektin nəzarətsiz inkişafı, xüsusilə də avtonom silah sistemləri və dezinformasiya kampaniyaları sahəsində, ciddi qlobal risklər doğura bilər. BMT, Aİ və digər beynəlxalq platformalar bu istiqamətdə hüquqi mexanizmlər üzərində işləyir.

Digər tərəfdən, süni intellektin insan həyatını asanlaşdıran cəhətləri də danılmazdır. Məsələn, həkimlərin diaqnoz qoymasına kömək edən sistemlər, kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı artıran dronlar, fərdi öyrənmə sistemləri – bütün bunlar süni intellektin doğru istiqamətdə tətbiqinin nümunələridir.

Azərbaycanda da bu sahəyə maraq gündən-günə artır. Dövlət səviyyəsində startap təşəbbüslərinə dəstək, “rəqəmsal transformasiya” istiqamətində strategiyalar, ali məktəblərdə bu sahə üzrə ixtisasların yaradılması – bütün bunlar süni intellektin gələcək inkişafı üçün zəmin yaradır.

Bütün bu tendensiyalar bir həqiqəti təsdiqləyir: süni intellekt artıq gələcək deyil, bu gündür. Onu inkar etmək yox, anlamaq, idarə etmək və faydaya çevirmək dövrüdür. Çünki süni intellektin inkişafı dayanmır – su kimi yolunu tapır, kod kimi həyatı yazır...

Süni intellekt yazıya imza seçdi:
Oğuz ARİF