Yenilənən köhnə savaş: Yaxın Şərqdə qan dayanmır

Şərqşünas Boçarov: “Dəməşqə zərbələr İsrail və Suriya arasında uzun sürən müharibəyə səbəb olmayacaq”

İsrail Suriyaya qarşı hərbi əməliyyata başlayıb. İsrail Müdafiə Qüvvələri (IDF) Dəməşqə raket zərbəsi endirib və quru əməliyyatları keçirməyə hazır olduğunu açıqlayıb. Döyüşlər ölkənin cənubunda Əhməd əş-Şaraa hökumətinin Suriya bölmələri ilə druz özünümüdafiə dəstələri arasında toqquşmalar fonunda başlayıb. Analitiklər artıq Suriyada daha bir daxili siyasi münaqişəni ələvi və xristianların qətliamı ilə müqayisə edirlər. Eyni zamanda, görünən odur ki, cihadçı hakimiyyət ölkə ərazisinə tam nəzarət edə bilmir və bu, yeni vətəndaş müharibəsinin başlanması təhlükəsi yaradır. Sual budur: İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun bu hərbi kampaniyada hədəfləri nədir və bu, Suriyanın gələcəyinə necə təsir edəcək?

İyulun 16-da günortadan sonra məlum olub ki, İsrail təyyarələri Dəməşqdə hökumət binalarına zərbələr endirib. Hədəflər Prezident sarayı və Baş Qərargah binası olub.

Gərginliyin artması fonunda İsrail hakimiyyəti iki diviziyanı Qolan təpələrinə köçürməyə qərar verib. İsrail ordusunun Mətbuat Xidməti bunun səbəbi kimi, İsrailin və onun əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsini göstərib.

“IDF İsrail vətəndaşlarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün həm müdafiə, həm də hücum əməliyyatlarını davam etdirəcək”, - bildirilib.

Qeyd edək ki, iyulun 13-də bədəvi dəstələrinin ölkənin cənubundakı Əs-Suveyda əyalətində druz yaşayış məntəqələrinə hücum etdiyi məlum olub. Druzların özünümüdafiə dəstələri cavab verməyə çalışıb və nəticədə toqquşma baş verib. Daha sonra hökumət druzların məskunlaşdığı ərazilərə qoşun yeridildiyini elan edib, lakin bu, druz milisləri ilə hökumət qüvvələri arasında şiddətli döyüşlərə səbəb olub. Suriya Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, toqquşmalar nəticəsində onlarla insan ölüb, yüzdən çox insan yaralanıb.

İsraildə yaşayan druz icmalarının liderləri öz hakimiyyətlərini Suriyadakı münaqişəyə müdaxilə etməyə çağırmağa başlayıblar. Onlardan bəziləri dindaşlarına kömək etmək üçün şəxsən Suriya-İsrail sərhədini yarmağa çalışıblar.

Ölkə sərhədləri yaxınlığında gedən döyüşlər fonunda İsrail hərbi rəhbərliyi qüvvələrin yığıldığını və yəhudi dövlətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün müxtəlif əməliyyat tapşırıqlarını yerinə yetirməyə hazır olduğunu bəyan edib.

İsrail Müdafiə Qüvvələri (IDF) Suriyanın cənubunda druz dinc sakinlərinə qarşı hadisələri və hərəkətləri izləməkdə davam edir və siyasi rəhbərliyin göstərişlərinə uyğun olaraq bu əraziyə zərbələr endirib.

İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu şəxsən druzlara dəstəyini ifadə edib. O vurğulayıb ki, İsrail hakimiyyəti “Suriya rejiminin quldur dəstələrini məhv edəcək” və Əs-Suveyda əyalətində druz əhalisini xilas edəcək.

Eyni zamanda, Netanyahu israilli druzları Suriyadakı din qardaşlarına kömək etməyə çalışmamağa çağırıb və deyib ki, IDF bununla məşğul olacaq: "Siz həyatınızı riskə atırsınız; öldürülə bilərsiniz, girov götürülə bilərsiniz və İDF-nin səylərinə mane olursunuz. Ona görə də sizdən xahiş edirəm, evə gedin, IDF hərəkətə keçsin".

Eyni zamanda, İsrailin müdafiə naziri İsrael Katz ölkə hakimiyyətinin druzlara hücumunu dayandırmasa, Suriyanı “ağrılı zərbələrlə” hədələyib. Tezliklə o əlavə edib ki, Dəməşq üçün xəbərdarlıq vaxtı bitib.

“Suriya rejimi Əs-Suveydadakı druzları tək qoymalı və qoşunlarını geri çəkməlidir. Aydınlaşdırdığımız və xəbərdarlıq etdiyimiz kimi, İsrail Suriyada druzları tərk etməyəcək”, Katz qeyd edib.

Bununla yanaşı, media artıq İsrailin Suriyaya endirdiyi zərbələri İrana və radikal HƏMAS və “Hizbullah” hərəkatlarına qarşı son əməliyyatlarla bərabər tutub ki, bu da Yaxın Şərqdə yeni qarşıdurmadan xəbər verir.

Xatırladaq ki, druzlar Yaxın Şərqdə iki milyon nəfərə qədər olan ərəblərin etno-konfessional qrupudur. Onlar xüsusi monoteist dinə - bəzilərinin İslamın bir hissəsi hesab etdiyi, lakin neoplatonizm, qnostisizm və yəhudilik elementlərini özündə birləşdirən druzizmə etiqad edirlər. Hazırda druzların əksəriyyəti (700 min nəfər) Suriyanın cənubunda yaşayır. Böyük druz icmaları Livan və İsraildə yerləşir.

Suriyada vətəndaş müharibəsi başlayandan bəri onlar Bəşər Əsəd rejiminin müttəfiqləri hesab olunurlar, buna görə də tez-tez Suriya müxalifəti və cihadçı qrupların hücumlarına məruz qalırlar. Əsəd rejiminin süqutundan və cihadçıların güclənməsindən sonra ölkənin cənubundakı druz əhalisi İsraildəki həmkarlarından dəstək almağa başlayıb. 2024-cü ilin dekabrında Cəbəl əl-Şeyx bölgəsindəki altı druz kəndinin şurası İsrailin nəzarətində olan Qolan təpələrinə qoşulmaq qərarını açıqlayıb. İsrail hakimiyyəti də öz növbəsində suriyalı druzları qorumağa hazır olduqlarını bəyan edərək, Suriyanın yeni hakimiyyət orqanlarından öz təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün ölkənin cənubunu tamamilə silahsızlaşdırmağı tələb ediblər.

Əsəd rejiminin süqutundan sonra Suriyanın yeni hakimiyyət orqanları ilə devrilmiş Suriya rəhbərliyinin də müttəfiqləri hesab edilən ələvilər arasında münaqişə qızışıb. Onlar Latakiya, Tartus və Homs əyalətlərində etiraz aksiyası keçirərək cihadçılara müqavimət göstərməyə çalışıblar. Ələvi üsyançıları suriyalıları “ekstremist cihadçı rejim”lə mübarizə aparmağa, milliyyətindən və dinindən asılı olmayaraq birliklərdə birləşməyə çağırıb. Nəticədə, martın əvvəlində hökumətyönlü “Həyat Təhrir əş-Şam” qruplaşması ilə ələvi birləşmələri arasında şiddətli toqquşmalar baş verib. Onlar təkcə silahlı etirazçılara deyil, həm də döyüşlərdə iştirak etməyən mülki şəxslərə qarşı kütləvi repressiyalarla nəticələnib.

İsraildə ələvilərə və xristianlara qarşı hücumlar kəskin şəkildə pislənib. İlin əvvəlində ölkə hakimiyyəti Suriyanın yeni hakimiyyət orqanlarının hərəkətlərindən narahatlığını ifadə edərək, etnik-dini zəmində təqibləri qəbuledilməz adlandırıb.

Rusiya Beynəlxalq Əlaqələr Şurasının (RIAC) şərqşünası və proqram meneceri İvan Boçarov “Lenta.ru”ya müsahibəsində qeyd edib ki, Suriya hökuməti ilə druzlar arasında mövcud münaqişə bu ilin yazında Suriyanın qərbində ələvilərin və xristianların qətliamı ilə bağlı nəzərdən keçirilməlidir. Onun sözlərinə görə, bu hadisələr hökumətin yerlərdə vəziyyətə real nəzarət etmədiyini göstərir: “Bütün bunlar Suriya hakimiyyətinin öz təhlükəsizlik qüvvələri də daxil olmaqla, yerlərdə vəziyyətə tam nəzarət etmədiyini göstərir”.

Ekspert qeyd edib ki, hökumət qüvvələrinin tərkibində etno-konfessional azlıqlara - ələvilərə və druzlara nifrət edən radikal ünsürlər var və sonuncular İsraillə əlaqələrdə və hətta dindən dönməkdə ittiham olunurlar: “Bu baxımdan, təhlükəsizlik qüvvələrinin tətbiqi druzlar tərəfindən böyük inamsızlıq və qorxu ilə qarşılandı. Baş verən toqquşmalar Suriyanın federallaşması və azlıqların inteqrasiyası ilə bağlı bütün ümidlərin özünü doğrultmadığından xəbər verir. Çox güman ki, yeni hakimiyyətlərə inam azalmağa davam edəcək və gələcəkdə Dəməşqin terror təşkilatlarının da güclənəcəyi bölgələrə nəzarəti azalacaq. Bu, yaxşı əlamət deyil. Bu o deməkdir ki, Suriya parçalanmış və bölünmüş olaraq qalır. Bəzi yerli qruplar mərkəzi hökumətdən daha çox legitimliyə və ya daha böyük gücə malikdir”.

“İsrail də öz növbəsində əvvəllər druzlara verdiyi vədləri yerinə yetirir: onların təhlükəsizliyini təmin edir. Şərqlilərə görə druzizm yəhudiliklə bəzi ortaq xüsusiyyətlərə malikdir və İsrail druzları IDF-də xidmət edir və ümumiyyətlə hökuməti dəstəkləyir. İsrail əl-Şaraa hökumətinə problemləri güc yolu ilə həll etməmək üçün çox aydın və sərt siqnal göndərir”, - deyə Boçarov bildirib.

Eyni zamanda, ekspert deyib ki, Dəməşqə endirilən zərbələrin İsraillə Suriya arasında tamhüquqlu müharibəyə gətirib çıxaracağı ehtimalı azdır: “IDF Suriya ərazisinə dəqiq zərbələr endirib və gələcəkdə də bunu edə bilər. Lakin münaqişəni gərginləşdirməyə çalışmayacaq. Suriya hakimiyyətinin də öz növbəsində, sadəcə olaraq, İsrailə cavab vermək və hərbi kampaniya aparmaq üçün resursları və imkanları yoxdur”.