Zəngəzur dəhlizi layihəsinin icrası ilyarım ləngiyə bilər

Qlobal gərginliyin artması fonunda dünya qeyri-Rusiya enerji təchizatı üçün mübarizə apararkən, Ermənistan ərazisinin 43 kilometrlik zolağı ABŞ-nin Moskva və Tehrana qarşı ağıllı addımı ola bilərmi? Birləşmiş Ştatların “Zəngəzur dəhlizi” adlanan ərazini bir əsr müddətə icarəyə götürmək təklifi illik ticarət axınında 50-100 milyard dollar vəd edir, lakin Qafqazda Soyuq müharibənin yeni qaynar nöqtəsini yarada bilər.

Yenisabah.az xəbər verir ki, bu barədə “Forbes” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur: Dördpendirli pizza

"Ermənistanın Syunik bölgəsindən keçən 43 kilometrlik strateji dəhlizlə bağlı iddialı təkliflə Vaşinqton onilliklər ərzində yaranmış dalana dirənməni, Avropanın enerji təchizatını diversifikasiya etməyi, Moskvanın və Tehranın bölgəyə artan təsirindən uzaqlaşmağı hədəfləyir. Təşəbbüs Cənubi Qafqazda nadir güc boşluğundan istifadə etmək üçün ABŞ-nin daha geniş ambisiyalarını əks etdirir.

Ermənistan parlamenti 2025-ci ilin aprelində Aİ-yə üzvlük haqqında qanun qəbul edib və ABŞ-Ermənistan Strateji Xartiyası artan tərəfdaşlığı rəsmiləşdirib. ABŞ dövlət katibinin keçmiş müavini Ceyms O'Brayenin qeyd etdiyi kimi, “Regional təhlükəsizliyin əsas oyunçuları kimi Rusiya-İran oxu ətrafında qurulan gələcək Ermənistan və Azərbaycan üçün qeyri-sabit və arzuolunmazdır”.

Nəşrin qeydinə görə, ABŞ-nin Qafqaz üzrə baş müşaviri Lui Bono Panama kanalı və Soyuq müharibənin Berlin dəhlizləri kimi presedentlərə əsaslanaraq, dəhlizə beynəlxalq nəzarət üçün təkliflər irəli sürüb:

“Dünya Bankının modelləşdirməsi göstərir ki, dəhliz 2027-ci ilə qədər illik ticarətə 50-100 milyard dollar əlavə edə bilər. Bu artım logistika sahəsində əhəmiyyətli təkmilləşdirmələr hesabına baş verəcək: 2025-ci ilin may ayından dəhliz mövcud marşrutlarla müqayisədə Avropa və Asiya arasında tranzit müddətini 12-15 gün azalda bilər.

İnvestisiya gəliri cəlbedici görünür. Xəzər Siyasət Mərkəzi 5-10 il ərzində infrastruktur xərclərini 3-5 milyard dollar qiymətləndirir, “Oxford Economics” modelləri isə illik logistika qənaətini 20-30 milyard dollar təşkil edir.

Problemin kökündə dayanan barışmaz mövqelərdir: Azərbaycan maneəsiz dəhliz tələb edir, Ermənistan isə suverenlikdən qəti şəkildə imtina edir. ABŞ-ın “icarəyə götürmə” təklifi bu çıxılmaz vəziyyətdən çıxmaq üçün korporativ hüquqi çərçivələrdən istifadə etmək üçün yaradıcı cəhddir. O, Bakıya təhlükəsizlik zəmanəti, eyni zamanda, İrəvana nominal suverenliyini saxlamağa imkan verir.

İran, hər il Orta Asiyaya gedən 43 min türk yük maşını da daxil olmaqla, kritik ticarət yollarını pozaraq tranzit rolunun 20-30%-ini itirmək perspektivi ilə üzləşəcək. Rusiya on il ərzində potensial olaraq 10-20 milyard dollar gəlir itkisi və Avropa enerji bazarlarında təsirinin 10-15% azalması ilə üzləşəcək.

Çin, "Bir Kəmər-Bir Yol"un təkmilləşdirilmiş əlaqə vasitəsilə 2030-cu ilə qədər qazancənə 20 milyard dollardan 30 milyard dollara çatdıra biləcəyini gözləyir. Bununla belə, Pekin bu faydaları Çinin nəzarətində olan marşrutlardan asılılığın azalması riski ilə balanslaşdırmalıdır. 

Dəhliz Türkiyəni türkdilli dövlətlərə birbaşa çıxışı olan kritik enerji mərkəzinə çevirə bilər və potensial olaraq 2030-cu ilə qədər illik tranzit gəlirləri 10-15 milyard dollar təşkil edə bilər”.

“Forbes” yazır ki, Şərqi Anadolu əyalətlərindəki türk biznesləri layihənin həyata keçiriləcəyi təqdirdə ixrac potensialının 310% – ildə 160 milyon dollardan 500 milyon dollara qədər artacağını proqnozlaşdırırlar.

Nəşrin qənaətincə, Ermənistan ərazisindən keçən dəhliz layihəsi ətrafında əhəmiyyətli risklər qalmaqdadır, müşahidəçilər danışıqların 60%-lik dayandırılma ehtimalını təxmin edir ki, bu da layihəni potensial olaraq 12-18 ay gecikdirəcək: 

“Ermənistan ərazi nəzarətinin icarəyə verilməsi və ya ötürülməsi ilə bağlı hər hansı məsələlərin müzakirəsini qəti şəkildə inkar edir. Kanada Təhlükəsizlik Kəşfiyyat Xidmətinin (CSIS) təhlili, hətta BMT-nin zəmanəti olsa belə, uğur ehtimalı cəmi 40-50% qiymətləndirir, çünki suverenliyə təcavüz iddiasına görə layihəyə veto qoyulmasə mümükündür.

Uğursuzluq ABŞ-ın mübahisəli regionlardakı vəziyyətə təsir imkanlarının zəiflədiyini göstərə bilər.

Avropalı müttəfiqlər üçün bu dəhliz enerjiyə qənaəti (2030-cu ilə qədər 20-30 milyard dollar) təmin edir.

2027-ci ilə qədər layihənin uğurla həyata keçirilməsi Orta Dəhlizin imkanlarını genişləndirməklə illik ticarət axınına 20-50 milyard dollar əlavı edə bilər. Dünya Bankı potensial yük tutumunu 11 milyon ton həcmində qiymətləndirir, bu, Avrasiya logistikasında inqilab edəcək. Lakin bu qazanc Ermənistanın həssaslığını aradan qaldırmaq və beynəlxalq dəstəyi saxlamaq qabiliyyətindən asılıdır”.