50 illik sirr: LES 1 peyki necə zombi oldu və yenidən necə canlandı

1960-cı illərin ortalarında ABŞ Hərbi Hava Qüvvələri və Massaçusets Texnologiya İnstitutunun (MIT) nəzdində fəaliyyət göstərən "Lincoln Laboratoriyası” kosmik rabitə tarixində mühüm bir layihəyə imza atıb. Məqsəd, hərbi rabitə sistemlərini sınaqdan keçirmək və təkmilləşdirmək üçün iki eksperimental peyk – "LES-1” və "LES-2”ni orbitə göndərmək idi. Bu peyklər elektromaqnit spektrinin X diapazonunda fəaliyyət göstərən ilk yüksək tezlikli rabitə peykləri kimi tarixə düşüb.

Qaynarinfo xəbər verir ki, NASA-nın Tarix Ofisinin məlumatına görə, 11 fevral 1965-ci ildə buraxılan "LES-1” texniki nasazlıq səbəbindən planlaşdırılan orbitinə çata bilməyib. Elektrik sistemindəki yanlış bağlantı ucbatından peyk stabil orbitdən çıxa bilmədi və cəmi iki il sonra – 1967-ci ildə siqnal ötürməyi dayandırıb.

Onun əkiz modeli "LES-2” isə uğurla orbitə yerləşdirildi və layihənin texniki məqsədlərinə çatıb. "LES-1” isə onilliklər boyu Yer ətrafında səssiz şəkildə fırlanan saysız kosmik tullantılardan birinə çevrilib.

Yarım əsr sonra, 2013-cü ildə İngiltərənin Kornuoll bölgəsində yaşayan həvəskar radioastronom Fil Uilyams inanılmaz bir şey kəşf edib. O, "LES-1” peykindən gəldiyi müəyyən edilən bir siqnal tutub. 50 il əvvəl "susmuş” bu peyk gözlənilmədən yenidən fəaliyyətə başlamışdı.

Uilyamsın müşahidələrinə görə, peykdən gələn siqnal dörd saniyəlik ardıcıl dövrlərlə təkrarlanırdı. O, bu qəribə ritmi peykin öz oxu ətrafında hər dörd saniyədə bir dönməsi və mühərrik hissələrinin günəş panellərinin işığının qarşısını alması ilə izah edirdi.

Uilyams həmin vaxt demişdi: "Günəş panellərindən gələn gərginlik dəyişdikcə siqnal sanki ruhani, dalğalanan bir səsə çevrilir".

Linkoln Laboratoriyası bu hadisədən sonra "LES-1”i yenidən izləməyə başladı və peyk universitet kampuslarının üzərindən keçərkən siqnal yazan sistem quraşdırıb. Laboratoriyanın "Gelişmiş SATCOM Sistemləri və Əməliyyat Qrupu”nun rəhbəri Navid Yazdani hadisəni belə şərh edib: "LES-1, kosmosda hələ də fəaliyyət göstərən ən qədim peyklərdən biridir. Onun bu qədər ildən sonra yenidən siqnal göndərməsi təkcə texniki maraq doğurmur, həm də laboratoriyamızın kosmik rabitə sahəsindəki mirasını xatırladır".

Yazdani əlavə edib ki, "LES-1” layihəsindən öyrənilən dərslər sonrakı illərdə həm hərbi, həm də mülki rabitə sistemlərinin təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynayıb.

Mütəxəssislər peykin yenidən aktivləşməsinin səbəbini dəqiq bilməsələr də, ən güclü fərziyyə elektrik dövrəsində baş verən qısaqapanmadır. İllər ərzində batareyaların və dövrələrin korlanması nəticəsində baş vermiş nasazlıq, günəş panellərindən gələn enerjinin birbaşa ötürücü sistemə yönəlməsinə və peykin yenidən siqnal göndərməsinə səbəb ola bilər.

Hazırda "LES-1” hələ də Yer ətrafında dövr edir və periodik siqnal göndərməyə davam edir. Bu peyk, insan mühəndisliyinin həm dayanıqlığının, həm də kosmosun gözlənilməz təbiətinin unikal bir simvoluna çevrilib.

Aydın